Bị buộc phải vỡ nợ, chính quyền Putin có động thái đe doạ

Hoa Kỳ tuyên bố Moscow phải lựa chọn giữa việc rút dự trữ USD còn lại trong nước để thanh toán, hoặc là phải vỡ nợ

Đã đến hạn thanh toán vào ngày 4/4 để thanh toán 649 triệu USD nợ nước ngoài của chính phủ Nga, nhưng Bộ Tài chính Hoa Kỳ đã chặn việc chuyển tiền, ngăn cản Nga sử dụng bất kỳ khoản dự trữ 640 tỷ USD ngoại hối và vàng bị đóng băng nào của mình để trả nợ. 

Với khoản nợ chính phủ trị giá khoảng 40 tỷ USD trái phiếu bằng ngoại tệ, quốc gia này cho đến nay đã xoay sở được để tránh vỡ nợ. Tuy nhiên, các biện pháp trừng phạt mới do Bộ Tài chính Mỹ đưa ra nhằm buộc nước này phải lựa chọn giữa việc rút bớt lượng dự trữ đô la còn lại trong nước để thanh toán, còn không là phải bị vỡ nợ.

Sau đó, khi một nỗ lực thanh toán bằng ngoại tệ cứng bị chặn, Nga đã tuyên bố sẽ trả cho các nhà đầu tư bằng rúp thay vì USD. Tuy nhiên, đây có thể là một vi phạm điều khoản nghiêm trọng. Quyết định chặn con đường thanh toán đó được đưa ra sau khi có báo cáo về hành động tàn bạo của Nga ở thị trấn Bucha của Ukraine vào cuối tuần trước.

Động thái này cũng được đưa ra cũng nhằm buộc Nga phải khai thác các nguồn tài trợ trong nước ,hoặc thu nhập ngoại tệ từ xuất khẩu dầu và khí đốt, do đó lấy đi nguồn tiền mặt ngoại tệ sẵn để chính phủ Nga không còn tiếp tục cuộc chiến tại Ukraine nữa.

Với việc thắt chặt các biện pháp trừng phạt khiến Nga ngày càng khó trả nợ, quốc gia này đang tiến gần đến mức vỡ nợ đầu tiên trong hơn một thế kỷ qua (kể từ năm 1917), cơ quan xếp hạng tín dụng Standard & Poor cảnh báo trong một lưu ý mới nhất. Vì thế, các quan chức Nga cam kết sẽ có hành động pháp lý nếu các biện pháp của phương Tây nhằm hạn chế nền kinh tế của nước này tiếp tục.

Nga sẽ kiện nếu buộc phải vỡ nợ - đây sẽ là vụ vỡ nợ đầu tiên của nước này trong hơn một thế kỷ qua, kể từ năm 1917

Trong những bình luận nhằm đáp trả lại các lệnh trừng phạt của Mỹ, Anh và EU, hôm 11/4, Bộ trưởng Bộ Tài chính Anton Siluanov nói với tờ báo thân thiết với Điện Kremlin, Izvestia rằng Nga đã thực hiện "tất cả các bước cần thiết" để thanh toán cho các chủ nợ quốc tế của mình. Ông cũng khẳng định, Nga sẽ có hành động pháp lý nếu phương Tây cố gắng buộc nước này không trả được nợ chủ quyền.

Siluanov nói với tờ Izvestia: "Nếu một cuộc chiến tranh kinh tế và tài chính xảy ra chống lại đất nước của chúng tôi, chúng tôi buộc phải phản ứng, trong khi vẫn hoàn thành mọi nghĩa vụ của mình. Nếu chúng tôi không được phép làm điều đó bằng ngoại tệ, chúng tôi sẽ làm điều đó bằng đồng rúp".

Trong ít nhất hai lần trước đó, Điện Kremlin đã cáo buộc phương Tây cố gắng tạo ra một "sự vỡ nợ nhân tạo" với các lệnh trừng phạt của họ - một quan điểm mà Siluanov tiếp tục lặp lại với tờ Izvestia.

Ngoài ra, Siluanov cũng cho biết Nga không có kế hoạch đi vay vào năm 2022. "Chúng tôi không có kế hoạch thâm nhập thị trường vay trong nước hoặc thị trường nước ngoài trong năm nay. Điều này không có ý nghĩa gì trong thời điểm hiện tại".

Để đối phó với các lệnh trừng phạt tài chính sâu rộng được áp dụng đối với các ngân hàng Nga kể từ khi cuộc chiến ở Ukraine bắt đầu, Điện Kremlin cho biết họ sẽ trả cho người sở hữu trái phiếu mệnh giá đồng đô la bằng đồng rúp. Tuy nhiên, nhiều nhà đầu tư sẽ coi đây là một hình thức vỡ nợ, một tình huống mà các chính phủ không thể duy trì đúng theo các điều khoản thanh toán nợ của họ.

Nói rõ thêm về vấn đề này, Cơ quan xếp hạng S&P Global Ratings chỉ ra rằng, Nga có thời gian gia hạn 30 ngày trước khi tuyên bố vỡ nợ, nhưng cho biết họ không hy vọng quốc gia này sẽ có thể thực hiện các khoản thanh toán bằng đô la Mỹ trong thời gian quy định, nếu tiền mặt không xuất hiện trong tài khoản của trái chủ trong khung thời gian đó, nó sẽ được coi là một khoản nợ không có khả năng thanh toán, hoặc các nhà đầu tư sẽ không thể chuyển đổi các khoản thanh toán bằng đồng rúp thành đô la Mỹ (sau khi nhận) tương đương với số tiền đến hạn nhận được ban đầu, nếu Nga thực thi theo cách dùng đồng rúp.

Lutz Roehmeyer, Giám đốc đầu tư tại Capitulum Asset có trụ sở tại Berlin cho biết: "Nếu Nga không quản lý để tổ chức một lộ trình thanh toán cho các trái chủ trong thời gian gia hạn và không có đô la nào đến tài khoản, thì đó là một sự vỡ nợ".

"Nếu chúng tôi không nhận được USD của mình sau 30 ngày thì đó là một khoản vỡ nợ", một nhà đầu tư ở châu Âu nắm giữ trái phiếu bằng đô la của Nga cho biết.

Bộ Tài chính Nga cho biết, họ bị "buộc" phải thanh toán bằng đồng rúp "do các lệnh trừng phạt không thân thiện của Bộ Tài chính Hoa Kỳ" và khẳng định các nghĩa vụ sẽ được "hoàn thành đầy đủ". Ở đây, ngay cả sau cảnh báo của S&P, các quan chức Moscow dường như không thay đổi quyết định:

"Tất nhiên chúng tôi sẽ kiện, bởi vì chúng tôi đã thực hiện tất cả các bước cần thiết để đảm bảo rằng các nhà đầu tư nhận được khoản thanh toán của họ", Siluanov nói với tờ báo trong một cuộc phỏng vấn.

"Chúng tôi sẽ trình trước tòa các hóa đơn xác nhận nỗ lực của chúng tôi để thanh toán cả bằng ngoại tệ và bằng đồng rúp. Đây sẽ không phải là một quá trình dễ dàng. Chúng tôi sẽ phải rất tích cực chứng minh trường hợp của mình, bất chấp mọi khó khăn; Các nước phương Tây đang cố gắng bằng mọi cách có thể để khiến Nga tuyên bố vỡ nợ". Ông cũng cho biết Nga sẽ sử dụng "các cơ chế khác" để thực hiện thanh toán.

"Nga đã cố gắng một cách thiện chí để thanh toán các chủ nợ bên ngoài", Siluanov nói. "Tuy nhiên, chính sách có chủ đích của các nước phương Tây là tạo ra một sự vỡ nợ do con người tạo ra bằng mọi cách".

Siluanov không nêu chi tiết về các lựa chọn pháp lý của Nga, và không nói nơi nào có thể xảy ra bất kỳ phiên tòa nào. Hiện cũng chưa rõ liệu hành động pháp lý tiềm năng này có thể ngăn chặn tình trạng vỡ nợ lịch sử hay không. Trong khi đó, giới tài chính chờ đợi phán quyết chính thức về việc liệu có xảy ra sự kiện vỡ nợ hay không.

Nga đã không vỡ nợ nước ngoài kể từ sau cuộc cách mạng năm 1917, nhưng tình trạng này hiện giờ đã nổi lên như một điểm nhấn trong mối quan hệ kinh tế gay gắt với các nước phương Tây sau khi chiến sự Nga-Ukraine nổ ra kể từ ngày 24/2.

S&P Global còn cho biết: "Các biện pháp trừng phạt đối với Nga có thể sẽ được gia tăng trong những tuần tới, cản trở sự sẵn sàng và khả năng kỹ thuật của Nga trong việc tuân thủ các điều khoản và điều kiện nghĩa vụ của mình đối với các chủ nợ nước ngoài".

Vụ vỡ nợ nước ngoài đầu tiên trong hơn một thế kỷ của Nga giờ đây có vẻ như không thể tránh khỏi

Cơ quan xếp hạng S&P Global đã hạ cấp các khoản thanh toán nợ bằng ngoại tệ của Nga xuống mức "vỡ nợ có chọn lọc" vào cuối tuần qua. Trong khi đó, theo Tim Ash, chiến lược gia thị trường mới nổi tại Bluebay Asset Management, sẽ không có giải pháp nhanh chóng nào cho Nga vì các lệnh trừng phạt vẫn được duy trì và không ai muốn kinh doanh ở đó. Ông nói: "Putin đã tiến dần tới dấu chấm hết cho chính mình, với các hành động của mình ở Ukraine. Nga có lẽ sẽ mất khả năng thanh toán trong một thập kỷ. Điều đó có nghĩa là không có khả năng tiếp cận thị trường vốn quốc tế, chi phí vay vốn rất cao ngay cả từ người Trung Quốc, không có đầu tư, không tăng trưởng, mức sống thấp. Đó là một kịch bản tồi tệ đối với nước Nga và người Nga".

Theo Mitu Gulati, giáo sư luật tại Đại học Virginia, có sự sự mơ hồ về mặt pháp lý xung quanh vụ kiện phân trần đòi lựa chọn thanh toán nợ nước ngoài và theo ông, việc nhà chức trách Mỹ cản trở việc thanh toán là hoàn toàn "không điên rồ".

"Trong phạm vi kiện tụng, họ sẽ nói kiểu "nhìn này, chúng tôi muốn trả tiền, chúng tôi có tiền nhưng chúng tôi không thể, ai đó đang ngăn cản chúng tôi", Gulati nói. "Nhìn có vẻ đây là sự thật nhưng nó được cho là một loại vụ kiện ngoại sinh nào đó đối với cả hai bên {điều đó đang ngăn cản việc thanh toán] mà Nga phải hiểu rõ. Vì bạn đã gây ra điều này. Nếu bạn không xâm lược các nước thì bạn đã không gặp phải tình trạng này. Hãy ra khỏi Ukraine và bạn có thể trả tiền một cách dễ dàng".

Gulati còn ví hoàn cảnh của Nga với Argentina vào năm 2014, khi một thẩm phán ở New York ngăn cản Buenos Aires thanh toán cho những chủ nợ mới cho đến khi họ trả xong cho các chủ nợ cũ, khiến nước này rơi vào tình trạng vỡ nợ. Ở đây, các quốc gia thường cố gắng tránh vỡ nợ bằng cách có thể thông qua một thỏa thuận tái cơ cấu với các chủ nợ mới, sau khi căng thẳng về tài chính của chính phủ giảm bớt để tập trung các khoản nợ cũ. Tuy nhiên, các biện pháp trừng phạt nghiêm khắc đối với Nga không để lại nhiều triển vọng về bất kỳ cuộc đàm phán nào với các trái chủ, hoặc về việc Moscow sẽ lấy lại quyền tiếp cận thị trường trái phiếu trong tương lai gần.

Một nhà đầu tư cho biết: "Đây không phải là một vụ vỡ nợ thông thường. Theo như tôi biết thì không ai nói về việc các nhóm trái chủ đồng ý cho Nga đàm phán thông qua một thỏa thuận tái cơ cấu nợ để trì hoãn. Tôi thậm chí không nghĩ rằng điều đó sẽ hợp pháp trong bối cảnh trừng phạt mà Nga đang gánh chịu".

Với việc chính phủ của Vladimir Putin bị cản trở bởi các khối tài sản và bị các nước phương Tây coi thường về mặt chính trị, kinh tế và tài chính. Điều này đã dấy lên suy đoán rằng Nga sẽ chỉ có thể tránh vỡ nợ trong một thời gian ngắn hạn nào đó.

Theo số liệu mới nhất từ ICE Data Services, trái phiếu của đất nước đã được giao dịch sâu trong lãnh thổ biến động tài chính, cùng những hạn chế về tài chính và kinh tế, chi phí bảo hiểm nợ chính phủ của Nga đã tăng vào một thời điểm vào tuần trước, phát tín hiệu cho thấy gần như 90% khả năng một vụ vỡ nợ sẽ xảy ra trong năm nay. Ở đây, các chính sách bảo hiểm vỡ nợ của Nga được gọi là giao dịch hoán đổi nợ tín dụng (CDS) mà các nhà đầu tư áp dụng cho tình huống này có thể được kích hoạt. Ngân hàng Mỹ JP Morgan ước tính, có khoảng 6 tỷ USD nợ khoản CDS chưa thanh toán cũng sẽ cần được thanh toán.

Nhìn chung, tính tới thời điểm hiện tại, vẫn còn đó sự không chắc chắn về những gì tiếp theo và không thể loại trừ những biến động tiêu cực khác có thể xảy ra kéo theo.

Vì vậy, điều gì sẽ xảy ra nếu Nga không thanh toán?

Nga được cấp thời gian ân hạn 30 ngày đối với khoản nợ này. Nếu Matxcơva không thanh toán, các cơ quan xếp hạng tín dụng có thể sẽ coi đó là khoản nợ vỡ nợ và các trái chủ sẽ bắt đầu thương lượng.

Thường thì các nhà đầu tư và chính phủ vỡ nợ sẽ thương lượng một dàn xếp trong đó các trái chủ được trao trái phiếu mới có giá trị thấp hơn, nhưng ít nhất cũng phải bồi thường một phần cho họ, hoặc là tiến hành đàm phán tái cơ cấu nợ mới để trì hoãn cùng các điều kiện nhất định. Nhưng những cuộc đàm phán đó dường như không có triển vọng, do kinh tế Nga bị kìm hãm và sự cô lập ngày càng gia tăng trên thị trường quốc tế.

Lúc này, khi một quốc gia vỡ nợ, quốc gia đó có thể bị cắt khỏi hoạt động vay nợ trên thị trường trái phiếu cho đến khi tình trạng vỡ nợ đó được giải quyết, và các nhà đầu tư phải lấy lại được niềm tin vào khả năng của chính phủ trong việc sẵn sàng chi trả.

Ở đây, các nền kinh tế phương Tây phần lớn không phải đối mặt với rủi ro, nhưng một vụ vỡ nợ của Nga sẽ khiến quốc gia này tiếp tục bị cắt đứt khỏi các thị trường tín dụng toàn cầu và có thể đẩy nước này "phải chịu một cuộc suy thoái nghiêm trọng thậm chí còn nghiêm trọng hơn những gì đã trải qua trong đại dịch Covid-19", Nhà kinh tế trưởng Mark Zandi của Moody Analytics cho biết trong một tuyên bố.

Hiện tại, Nga đã bị khóa khỏi thị trường vay nợ quốc tế do các lệnh trừng phạt của phương Tây, nhưng một vụ vỡ nợ có nghĩa là nước này không thể lấy lại quyền truy cập cho đến khi các chủ nợ được hoàn trả đầy đủ, và mọi trường hợp pháp lý bắt nguồn từ việc vỡ nợ được giải quyết. Thậm chí, một vụ vỡ nợ cũng có thể tạo ra một loạt các vấn đề đau đầu, nếu các quốc gia hoặc công ty thường giao dịch với Nga đặt ra các quy tắc tự áp cấm giao dịch với một thực thể bị vỡ nợ ở đây là Nga.

Và tuyệt nhiên, một vụ vỡ nợ có thể khiến một số nhà đầu tư nước ngoài còn lại của Nga rời khỏi đất nước, khiến nước này càng cô lập hơn. Nếu chính phủ phá sản, các công ty thuộc nhà nước cũng đổ theo.

Ở một góc độ khác, các vụ vỡ nợ ở các quốc gia khác như Argentina đã chứng kiến các chủ nợ hung hăng săn lùng các tài sản vật chất như tàu hải quân và máy bay tổng thống của đất nước. Điều này không quá khó để hình dung, khi các đại gia năng lượng thuộc sở hữu nhà nước của Nga cũng sở hữu một số cơ sở hạ tầng khí đốt quan trọng, hay tài sản của châu Âu, vì vậy viễn cảnh này cũng sẽ đặt ra nhiều câu hỏi lớn.

Nhìn chung, nếu các lệnh trừng phạt được dỡ bỏ vào một thời điểm nào đó trong tương lai, uy tín của Nga trên thị trường tài chính sẽ vẫn bị giảm sút. Điều đó sẽ làm giảm xếp hạng tín dụng của Nga, và đẩy lãi suất đi vay mà chính phủ và các công ty Nga phải trả lên cao ngất ngưỡng suốt một giai đoạn dài.

Những hậu quả có thể là gì ở những nơi khác?

Nhắm mục tiêu vào hệ thống tài chính của Nga là nhằm gây ra những tổn thất kinh tế trong nước, mặc dù có thể có những tác động gián tiếp đến hệ thống ngân hàng toàn cầu rộng lớn hơn. Tuy nhiên, nhiều nhà kinh tế, trong đó có Andrew Bailey, thống đốc Ngân hàng Trung ương Anh cho rằng mối liên kết tài chính của Nga với phần còn lại của thế giới là nhỏ và không có tầm quan trọng mang tính hệ thống.

Theo dữ liệu từ Ngân hàng Thanh toán Quốc tế, các ngân hàng nước ngoài có khoản nợ 121 tỷ USD tiếp xúc với Nga, trong đó chủ yếu ở châu Âu. IIF ước tính các ngân hàng nước ngoài chỉ đóng một vai trò nhỏ trong tổng khoản nợ nước ngoài của chính phủ Nga, với mức nắm giữ 20%, khi sự bất ổn chính trị kể từ năm 2014 của Nga làm nản lòng những người cho vay ở nước ngoài.

Huỳnh Dũng – Theo Reuters/Aljazeera/Theguardian/ Ft/ Forbes/ Bloomberg