Chủ tịch Hiệp Hội Nhà thầu Xây dựng: Nếu chủ đầu tư chậm trả, nhà thầu "chết" chắc

Đó là nỗi trăn trở của ông Nguyễn Quốc Hiệp - Chủ tịch Hiệp Hội Nhà thầu Xây dựng Việt Nam (VACC) được ông chia sẻ tại Diễn đàn "Tái định vị doanh nghiệp để phát triển bền vững".

Kể cả doanh nghiệp có "số má" trong ngành xây dựng cũng chỉ có vốn dưới 1000 tỷ đồng

Ông Hiệp cho biết, trong những năm gần đây xây dựng và bất động sản chiếm khoảng 12% trong tổng số GDP của cả nước. Con số này cho thấy, xây dựng và bất động sản chiếm giữ một vai trò quan trọng trong nhiệm vụ phát triển kinh tế của đất nước.

Hiện nay chưa có số liệu thống kê đầy đủ nhưng theo ước tính của Hiệp hội nhà thầu, trong cả nước phải có tới gần 10.000 doanh nghiệp làm về xây dựng.

Thế nhưng, một đặc điểm chung là các doanh nghiệp xây dựng có số vốn nhỏ, số doanh nghiệp lớn trong ngành xây dựng rất ít – chỉ có một vài doanh nghiệp có số vốn trên 2.000 tỷ đồng.

Trong khi đó, phần lớn kể cả những doanh nghiệp có "số má" trong ngành xây dựng cũng chỉ có vốn dưới 1000 tỷ đồng.

Về nguồn vốn chủ sở hữu, ông Hiệp cho biết, nếu trước năm 2.000 các công ty xây dựng mạnh, hàng đầu ở Việt Nam đều là các công ty, tổng công ty nhà nước thì hiện nay sau cổ phần hóa các công ty doanh nghiệp xây dựng hàng đầu Việt Nam hiện nay đều là các công ty cổ phần hoặc công ty TNHH với nguồn vốn là vốn tư nhân.

Trong khi còn rất khiêm tốn về quy mô vốn, song các doanh nghiệp xây dựng Việt Nam đang đối mặt với thách thức thực sự khó khăn trong năm 2023 có thể sang cả 2024.

Theo Chủ tịch VACC, xây dựng và bất động sản gắn bó hữu cơ với nhau nhưng từ giữa năm 2022 bất động sản đóng băng và tiếp tục khủng hoảng kéo dài sang năm 2023.

Nguyên nhân là do lạm phát, lãi suất tăng, khủng hoảng thị trường trái phiếu…; các chủ đầu tư bất động sản không bán được hàng; không có tiền để thanh toán cho nhà thầu, thậm chí nhiều chủ đầu tư còn gán nợ cho nhà thầu bằng sản phẩm nhà hoặc chây ì không thanh toán.

Ông Hiệp đánh giá, tình trạng này dẫn đến nguy cơ phá sản của nhiều nhà thầu, kể cả những nhà thầu lớn. Bởi không làm, doanh nghiệp không có việc nhưng làm thì rủi ro tài chính rất lớn.

Hiện nay theo Chủ tịch VACC chỉ số ít nhà thầu đủ điều kiện tham gia các công trình vốn đầu tư công, đặc biệt các công trình hạ tầng kỹ thuật cao tốc Bắc Nam là có đủ việc như Tổng công ty Vinaconex, Tổng công ty Trường Sơn, 319, Đèo Cả, Đạt Phương… . Trong khi đó, các công ty chuyên về xây dựng dân dụng làm các công trình vốn ngoài ngân sách đang rất khó khăn cả về công việc và khả năng thanh toán.

Cũng theo ông Hiệp, các nhà thầu Việt Nam vốn nhỏ mà đặc điểm xây dựng là phải vay tiền ngân hàng ứng vốn làm trước và được chủ đầu tư thanh toán sau.

"Nếu chủ đầu tư chậm trả nhà thầu "chết" chắc. Vừa không có tiền trả vật tư, nhân công vừa phải lo lãi vay ngân hàng (nhất là giai đoạn đầu 2023 lãi suất lên tới 12%-14%). Trong bối cảnh ấy một số nhà thầu còn cố sống cố chết đấu thầu bằng mọi giá để cứu doanh nghiệp trước mắt nhưng như vậy càng làm càng lỗ, càng thấy gần hơn nguy cơ phá sản", ông Hiệp trăn trở.

Giải pháp nào cho các nhà thầu xây dựng?

Trước thực trạng đó, theo quan điểm của Hiệp hội nhà thầu xây dựng để tái định vị giúp doanh nghiệp phát triển bền vững – khâu đầu tiên cũng là khâu then chốt là xây dựng hệ thống khung pháp lý để bảo vệ quyền lợi cho các nhà thầu xây dựng trong quan hệ kinh tế với các chủ đầu tư trong lĩnh vực hợp đồng.

Ông Hiệp dẫn chứng, một số ý kiến cho rằng trong luật dân sự đã đề cập đến xử lý tranh chấp giữa các bên. Tuy nhiên, thực tế các hợp đồng xây dựng nếu chỉ giải quyết bằng luật dân sự luôn bị kéo dài cả chục năm vẫn không giải quyết được. Và các chủ đầu tư sẽ tiếp tục "chây ỳ" nếu không nói là vô hiệu.

Chính vì vậy, Hiệp hội đã nhiều lần lấy kiến nghị với các bộ chuyên ngành, Chính phủ, Quốc hội là cần đưa vấn đề này vào các luật chuyên ngành như Luật xây dựng, Luật đấu thầu để đảm bảo quyền bình đẳng cho các nhà thầu xây dựng trước các chủ đầu tư. Đó là điều kiện để các nhà thầu tồn tại.

Vấn đề thứ hai, Chủ tịch VACC cho rằng, để có thể phát triển bền vững đối với các doanh nghiệp xây dựng chính là vấn đề đào tạo, bồi dưỡng tay nghề cho đội ngũ cán bộ, công nhân xây dựng.

Từ thực tế hiện nay là các doanh nghiệp xây dựng đã cổ phần hóa nhưng quy mô vốn vẫn còn hạn chế, do đó khả năng tự đào tạo là rất khó.

"Trước kia còn có các trường đào tạo nghề được cung cấp vốn ngân sách hoạt động nhưng hiện nay mô hình đã thay đổi, các doanh nghiệp phải độc lập tự lo mà trình độ công nghệ, kỹ thuật thì ngày càng hiện đại, phức tạp. Doanh nghiệp không kịp "update" sẽ bị đào thải khỏi thị trường", ông Hiệp nêu.

Chính từ nhận thức đó, Hiệp hội nhà thầu xây dựng đã tích cực triển khai việc liên kết giữa các doanh nghiệp xây dựng để tổ chức việc cùng hợp tác trong công tác đào tạo (kể cả hợp tác với nước ngoài trong việc đào tạo chuyên gia về phát triển công trình ngầm đô thị).

Về tái cơ cấu doanh nghiệp, các doanh nghiệp xây dựng cần đánh giá lại kế hoạch sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp trong năm 2023; xác định cụ thể định hướng sản xuất kinh doanh trong bối cảnh bất động sản, tín dụng như hiện nay.

Ví dụ Vinaconex là một Tổng công ty mạnh trong lĩnh vực xây dựng những năm trước tham gia ở cả lĩnh vực đầu tư hoạt động tài chính và thi công xây lắp. Trong bối cảnh hiện nay, Tổng công ty tập trung vào mục tiêu xây lắp trong đó chủ yếu tập trung vào các dự án đầu tư công trọng điểm nên khả năng doanh thu 2023 vẫn có thể đạt tới 18.000 tỷ đảm bảo đủ công ăn việc làm cho đơn vị.

"Trên cơ sở năng lực cụ thể của từng đơn vị, các doanh nghiệp xây dựng phải thực sự định vị lại thị trường, tái cấu trúc về cơ cấu sản phẩm, hoạt động kinh doanh của đơn vị mình để có thể vượt qua giai đoạn khó khăn này", Chủ tịch VACC khuyến nghị.