Cuộc chiến về năng lượng của Putin đang thử thách sự đoàn kết giữa các quốc gia EU?

Cách châu Âu phản ứng với 'cuộc chiến năng lượng' của Nga khi mùa đông đến

Tháng trước, Nga đã ngừng dòng khí đốt đến châu Âu, làm bùng lên cuộc khủng hoảng năng lượng lớn nhất trong nhiều thập kỷ qua của khu vực. Giờ đây, châu Âu đang phải đối mặt với một cuộc khủng hoảng năng lượng nghiêm trọng khi sắp bước vào mùa đông. Sự thiếu hụt 150 tỷ mét khối khí đốt - loại khí đốt mà Nga sẽ không cung cấp cho châu Âu trong thời gian còn lại của năm nay vì cuộc xung đột ở Ukraine - đã khiến châu Âu phải loay hoay tìm giải pháp thay thế và ngăn chặn "bụi phóng xạ" từ cuộc chiến năng lượng này lan rộng.

Giá khí đốt ở châu Âu hiện cao gấp khoảng 8 lần mức trung bình của 10 năm qua — và đắt hơn khoảng 8 lần so với giá ở Hoa Kỳ. Các chính phủ EU thì đang kêu gọi công chúng giảm mức sử dụng khí đốt trong khi cũng cố gắng đảm bảo người tiêu dùng và doanh nghiệp có đủ khả năng thanh toán hóa đơn khí đốt và điện của họ — đồng thời chuẩn bị cho các tình huống xấu nhất, từ mất điện định kỳ đến các đợt công nghiệp phá sản.

Việc Nga tiếp tục cuộc xung đột ở Ukraine đang gây ra một tình huống "rất, rất thách thức" ở châu Âu, nơi đang thử thách sự đoàn kết của các nước châu Âu trong cách họ đối phó với hậu quả từ cuộc chiến năng lượng.

Tác động của cuộc xung đột đối với an ninh năng lượng đã lan rộng khắp châu Âu: Đức tăng cường dự trữ khí đốt tự nhiên, Tổng thống Pháp Emmanuel Macron khuyến khích người dân cắt giảm lượng khí đốt sử dụng 10% trước mùa đông, còn Ý thì đang tìm cách giảm mức tiêu thụ khí đốt xuống 7%.

"Chúng tôi chưa bao giờ trải qua một trải nghiệm đầy thử thách như vậy", Paolo Gentiloni, ủy viên kinh tế của EU, nói với Đài CNBC.

"Tôi kêu gọi hành động của châu Âu, sự đoàn kết của châu Âu một lần nữa, bởi vì kinh nghiệm mà chúng ta đã có trong cuộc khủng hoảng trước đó... là hành động cùng nhau, cùng nhau phản ứng", ông đề cập đến sách lược mua sắm và triển khai vaccine Covid-19 được nhất trí, mặc dù "chậm" vào năm 2021, Gentiloni nói.

Gentiloni cũng đề cập đến một "công cụ chung" có thể được sử dụng trên toàn EU để giúp các nước thành viên chống lại cuộc khủng hoảng năng lượng.

"Tôi không kêu gọi thêm nợ chung", Gentiloni nhấn mạnh, "bởi vì chúng ta có một khoản nợ chung lớn cho cái mà chúng ta gọi là EU thế hệ tiếp theo. Tôi đang kêu gọi một công cụ chung dựa trên các khoản vay để đối mặt với tình huống khẩn cấp mà chúng ta gặp phải", ông nói.

Cuộc chiến về năng lượng đang thử thách sự đoàn kết giữa các quốc gia EU?

Nhưng sự chia rẽ đang bắt đầu thể hiện trong cách các quốc gia đang tiếp cận cuộc khủng hoảng năng lượng hiện tại. Ba Lan, Bỉ, Ý và Hy Lạp nằm trong số các quốc gia đề xuất "hành lang giá" khí đốt trên khắp châu Âu nhằm giải quyết tình trạng giá khí đốt tăng cao. "Hành lang sẽ áp dụng cho tất cả các giao dịch bán buôn, không giới hạn nhập khẩu từ các khu vực pháp lý cụ thể và không giới hạn đối với việc sử dụng khí tự nhiên cụ thể", một tài liệu nêu rõ "hành lang" giá đề xuất đó sẽ là một phạm vi được xác định bằng và thấp hơn giá thị trường.

Hành lang giá khí đốt, "nên hoạt động như một thiết bị ngắt mạch và không khuyến khích đầu cơ. Nó không có nghĩa là kìm hãm giá ở mức thấp giả tạo", theo một dự thảo đề xuất được tờ Reuters đưa tin.

Nhưng các quốc gia khác, bao gồm cả Đức, được cho là phản đối kế hoạch này vì lo ngại rằng việc giới hạn giá có thể có tác động tiêu cực đến an ninh năng lượng.

Hành lang này được cho là đã được thảo luận vào ngày 7/10, nhưng không có thêm chi tiết nào được công bố. Trong khi đó, Đức đã đưa ra các điều khoản dự phòng khi mùa đông đến gần cho riêng mình.

Thủ tướng Olaf Scholz đã công bố gói 200 tỷ euro (193 tỷ USD) để trợ cấp tiêu dùng cơ bản cho các hộ gia đình và các công ty vừa và nhỏ vào ngày 30/9. "Lá chắn phòng thủ" này bao gồm cả việc giảm giá khí đốt và cắt giảm thuế bán nhiên liệu xuống còn 7% từ 19%, để bảo vệ các công ty và hộ gia đình khỏi tác động của giá năng lượng tăng cao.

"Giá cả phải giảm, vì vậy chính phủ sẽ làm mọi thứ có thể. Để đạt được mục tiêu này, chúng tôi đang thiết lập một lá chắn phòng thủ lớn", Scholz nói.

Kế hoạch kéo dài đến mùa xuân năm 2024, chính phủ sẽ áp dụng biện pháp phanh giá khẩn cấp đối với khí đốt, chi tiết sẽ được công bố vào tháng tới. Đức cũng đang loại bỏ một khoản thu thuế theo kế hoạch nhằm giúp các công ty vật lộn với giá thị trường giao ngay cao.

Trong nỗ lực cắt giảm sự phụ thuộc vào năng lượng của Nga, Đức cũng đang thúc đẩy việc mở rộng năng lượng tái tạo và phát triển các thiết bị đầu cuối khí đốt hóa lỏng.

Gói tài trợ này "có thể làm dịu bớt cuộc suy thoái sắp tới nhưng cũng tiềm ẩn những rủi ro", các nhà phân tích của Citi cho biết. Những rủi ro đó liên quan đến câu hỏi làm thế nào gói sẽ được tài trợ, và những gì có thể gây ra lạm phát, tác động đến lợi suất trái phiếu có chủ quyền của Đức, tỷ giá chuẩn của Ngân hàng Trung ương châu Âu và kế hoạch vay của các quốc gia đồng euro khác có thể làm tương tự theo gót chân của Đức.

"Rủi ro là những nước khác có thể làm theo ví dụ đó", Christian Schulz, Phó Giám đốc kinh tế châu Âu tại Citi, nói với CNBC trong chương trình nghị sự "Street Signs Europe".

Schulz còn lưu ý đến sự bùng nổ thị trường trái phiếu gần đây của Vương quốc Anh sau khi chính phủ Anh cắt giảm thuế không hoàn lại. Kỳ vọng lãi suất và lợi suất trái phiếu đã tăng ở Anh vào tháng trước sau một loạt các thông báo về thuế. Nó khiến Ngân hàng Trung ương Anh đưa ra một kế hoạch mua trái phiếu mới, thị trường thế chấp hỗn loạn và nói về một cuộc khủng hoảng nhà ở.

Schulz cho biết Đức có thể "chi trả" bất kỳ khoản vay nợ nào nhờ tỷ lệ nợ trên GDP thấp và nhu cầu tài trợ bên ngoài thấp hơn, nhưng với các chuyên gia, gói tài trợ kiểu này có thể mở ra cánh cửa cho các quốc gia kém thận trọng hơn muốn vay số lượng lớn và phát hành nợ mới - có khả năng dẫn đến rắc rối như đã thấy ở Anh.

Quan trọng hơn, việc Đức hoạt động độc lập với cộng đồng châu Âu rộng lớn hơn đã đặt ra câu hỏi về cam kết của nước này đối với một phản ứng thống nhất đối với cuộc khủng hoảng năng lượng, với lo ngại rằng gói này có thể có tác động tiêu cực đến các nước láng giềng.

Khi được hỏi liệu Đức có nên cam kết không mua năng lượng trước các nước châu Âu khác hay không, Gentiloni nói rằng đó sẽ là "một động thái rất tốt".

Gentolini nói: "Tôi muốn nói không chỉ cho Đức, mà còn cho Ý, cho các quốc gia khác đang tự tìm kiếm các nguồn năng lượng thay thế cho nhiên liệu hóa thạch của Nga", Gentolini nói. "Tôi không chỉ trích Đức", Gentiloni nhấn mạnh, "mà yêu cầu EU nên thêm một điều gì đó để hài hòa hoàn cảnh hiện tại".

Nhưng những người khác tỏ ra thẳng thắn hơn khi không tán thành vai trò của Đức trong cuộc khủng hoảng năng lượng ở châu Âu, bao gồm cả Thủ tướng Ba Lan Mateusz Morawiecki.

Còn Bộ trưởng Tài chính Ba Lan, Magdalena Rzeczkowska, có cách tiếp cận cân bằng hơn, nói rằng trong khi châu Âu nên cố gắng "tìm ra các giải pháp chung cho tất cả" để không làm "xáo trộn sân chơi bình đẳng ở châu Âu", bà có thể hiểu tại sao các quốc gia có thể đưa ra đề xuất riêng mình.

"Các cuộc thảo luận về năng lượng đang mất quá nhiều thời gian", Rzeczkowska nói với Geoff Cutmore của đài CNBC tại Hội nghị thường niên năm 2022 của Quỹ Tiền tệ Quốc tế và Nhóm Ngân hàng Thế giới ở Washington, DC.

"Ba Lan cũng đang thực hiện các chương trình của riêng chúng tôi, các giải pháp của riêng chúng tôi, bởi vì chúng tôi không thể chờ đợi. Tuy nhiên, chúng tôi cần phải mạnh mẽ, chúng tôi cũng cần có một cách tiếp cận phối hợp", bà nói thêm.

Chủ tịch Eurogroup Pascal Donohoe cho biết, ông cũng có thể hiểu tại sao các quốc gia đang đưa ra các chính sách của riêng họ thay vì chờ đợi một cách tiếp cận với sự chấp thuận của toàn EU. Ông cũng nói từ Washington: "Mỗi chính phủ đều đang xem xét các biện pháp phù hợp cho chính phủ của họ". Nhà kinh tế trưởng của IMF, Pierre-Olivier Gourinchas cho biết ông không thể bình luận về việc liệu kế hoạch của Đức có hiệu quả hay không vì "chúng tôi chưa có thông tin chi tiết".