Nghệ thuật hát ống

Hát ống là phong cách diễn xướng dân gian đặc sắc của một sống đồng bào dân tộc thiểu số, đến nay vẫn còn lưu truyền trong cộng đồng người Mông, người Thái và người Pú Nả ở lai Châu.

Hát ống chính là lối hát ví, hát giao duyên đối đáp qua lại vốn phổ biến trong dân gian. Hát ống mang những đặc trưng của các hoạt động sinh hoạt âm nhạc cộng đồng truyền thống, hình thức diễn xướng dân ca đơn giản, gắn liền với cảnh quan thiên nhiên và sinh hoạt đời thường của người dân.

Những ngày đầu Xuân, chúng tôi có dịp trò chuyện cùng nghệ nhân Lò Văn Chiến, bản Tả Sín Chải (phường Đông Phong, thành phố Lai Châu, Lai Châu), ông Chiến cho biết: Hát ống cũng là một dạng hát dân ca được lưu truyền từ lâu đời. Trong hát dân ca thì hát ống là việc tế nhị nhất, qua những bài hát để tìm hiểu nhau, giữa bạn trai và bạn gái cần có không gian riêng và phải kín đáo, với hát ống chỉ cần thông qua 2 ống và 1 đường dẫn để 2 người biết với nhau.

Điểm độc đáo của loại hình này là người dân sử dụng những chiếc ống hát tự làm, sẵn có trong thiên nhiên. Đó là những ống tre nứa, được nối với nhau bằng sợi chỉ lanh. Sợi lanh có tác dụng truyền âm, còn ống hát mang lại cho người xem cảm giác duyên dáng hơn, cuốn hút hơn.

Loại ống tre được lựa chọn phải đảm bảo phải là tre già, độ lớn phải vừa với tay mình cầm, tre gióng thẳng, cắt mang về cho khô rồi mới chế tác; khi chế tác cần cưa thành 1 đoạn thủng 2 đầu, trước đây thường dùng bong bóng lợn phơi khô bịt lên 1 mặt của ống, sau đó đến công đoạn 2 là luồn chỉ.

Bảo tồn nghệ thuật hát ống và hát dân ca

Trong những năm gần đây, việc hát dân ca đã mai một dần, hát ống cũng mai một theo. Mong muốn truyền dạy hát dân ca và duy trì lại các dạng hát (trong đó có hát ống), các thế hệ người cao tuổi, người có uy tín trong cộng đồng các dân tộc ở Lai Châu đã và đang đẩy mạnh việc truyền dạy nghệ thuật này cho thế hệ trẻ. Chia sẻ với chúng tôi, chị Thào Thị Hoá, bản Tả Sín Chải (phường Đông Phong, thành phố Lai Châu, Lai Châu) cho biết: Đến thời con cháu như chúng em không biết đến tục hát Pú Nả nữa, bây giờ chỉ có các cụ mới biết hát dân tộc Pú Nả thôi, chúng em mong muốn các cụ truyền lại những tập tục hát ống của các cụ cho chúng em.

Ngày nay, trước sự tiến bộ của xã hội, loại hình nghệ thuật dân gian hát ống đang có nguy cơ mai một và dần mất đi trong nhiều nhóm dân tộc, đặc biệt là đối với người Pú Nả ở Lai Châu, chính vì thế rất cần những giải pháp cụ thể để những làn điệu dân ca này sống mãi với thời gian.

Ông Vàng Văn Kèo, bản Tả Sín Chải (phường Đông Phong, thành phố Lai Châu, Lai Châu) cho biết: Theo phong tục của người Pú Nả, từ xưa đã có phong tục hát ống này rồi, ngày nay thế hệ chúng tôi sưu tầm được rất ít.

Nét độc đáo của nghệ thuật hát ống không chỉ là âm nhạc mà còn là một phần văn hóa đặc sắc. Âm thanh trầm ấm, du dương được tạo ra từ chiếc ống tre đơn giản, kết hợp với lời ca truyền tải những câu chuyện, tâm tư tình cảm của người dân vùng cao. Sự độc đáo nằm ở kỹ thuật thổi ống, cách luyến láy tinh tế và nội dung ca từ phản ánh đời sống cộng đồng, thiên nhiên hùng vĩ.

Nghệ thuật hát ống là một di sản văn hóa quý giá, thông qua chiếc ống âm thanh trong trẻo, ngân nga kết hợp với giọng hát truyền cảm, kể về những câu chuyện lịch sử, thần thoại, tình yêu, tạo nên sức cuốn hút kỳ lạ. Hát ống không chỉ là âm nhạc mà còn là sự giao hòa giữa con người với thiên nhiên, thể hiện tâm hồn sâu lắng của người nghệ sĩ.

Những sợi dây nối ống hát của người Pú Nả không chỉ truyền đi thanh âm của những lời hát ví dân ca, mà còn là sợi dây kết nối với nguồn cội. Mong rằng nghệ thuật hát ống cùng những làn điệu dân ca trữ tình của người Pú Nả sẽ không bị lãng quên, sẽ được phục dựng, bảo tồn, phát huy, làm giàu thêm kho tàng văn hóa truyền thống của các dân tộc Việt Nam.