Điều gì có thể xảy ra tại nhà máy điện hạt nhân Zaporizhzhia?

Quân đội Nga đã nắm giữ quyền kiểm soát nhà máy này ngay sau khi chiến dịch quân sự đặc biệt tại Ukraine bắt đầu vào tháng 2/2022. Kể từ đó, nhà máy Zaporizhzhia trở thành một trong những trọng tâm của cuộc xung đột.

Các cuộc pháo kích và giao tranh vẫn tiếp diễn gần nhà máy và ngày càng có nhiều lo ngại rằng nó có thể gây ra một thảm họa hạt nhân.

Vào ngày 3/9, Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế (IAEA) đã xác nhận trong một tuyên bố rằng nhà máy bị mất đường dây điện chính thứ tư và cuối cùng do xung đột. Nhà máy hiện đang phải sử dụng đường dây điện dự trữ.

"Một lò phản ứng vẫn đang hoạt động và sản xuất điện cho cả việc làm mát và các nhu cầu thiết yếu khác của nhiều hộ gia đình cũng như doanh nghiệp", IAEA cho biết.

Các nhà máy điện hạt nhân nếu được thiết kế tốt thường an toàn. Tuy nhiên, chiến sự có thể thay đổi mọi thứ. Hoạt động quân sự xung quanh nhà máy hạt nhân có thể dẫn đến vô số kịch bản xấu.

Sự an toàn của nhà máy điện Zaporizhzhia trở nên đặc biệt nghiêm trọng do Ukraine đã phải hứng chịu thảm họa hạt nhân tồi tệ nhất thế giới, tại Chernobyl năm 1986.

Vậy điều gì có thể xảy ra ở Zaporizhzhia? Và khả năng xảy ra có lớn không?

Điều gì có thể xảy ra?

Paul Norman, giám đốc Trung tâm Nghiên cứu và Giáo dục Hạt nhân Birmingham, đồng thời là giáo sư vật lý hạt nhân và năng lượng hạt nhân tại Đại học Birmingham, nói với Newsweek rằng "có nhiều khả năng khác nhau".

"Hầu như không có khả năng xảy ra sự cố ở nhà máy, nhưng tất nhiên vẫn có một xác suất nhỏ. Sự cố hạt nhân là nơi chất phóng xạ được giải phóng. Vì vậy, điều đầu tiên cần xem xét là kiểm tra nơi chứa chất phóng xạ. Đây rõ ràng có thể là chính lò phản ứng, nhưng cũng là các bể chứa nhiên liệu đã qua sử dụng và các kho chứa chất thải", Norman nói.

Các lò phản ứng của nhà máy có thể chịu những tác động vật lý lớn do xung đột, từ đó dẫn đến làm hỏng các rào cản bảo vệ chất phóng xạ. Tuy nhiên, đây có thể không phải là một "mối quan tâm lớn" vì các tòa nhà của lò phản ứng đều dày và được xây dựng để chịu được động đất và các vụ nổ.

"Bên trong mỗi tòa nhà đó, mỗi lò phản ứng đều có một bình chịu áp lực khá dày. Chúng không dễ dàng bị phá vỡ", Norman nói.

Một kịch bản "đáng quan tâm hơn" sẽ là sự cố do thiếu nguồn điện.

Norman nói rằng nếu đường dây điện dự trữ đang sử dụng bị lỗi, nhà máy sẽ quay trở lại hoạt động với máy phát điện chạy dầu.

"Máy phát điện chạy dầu vẫn sẽ cung cấp đủ năng lượng. Nhưng nếu, vì một lý do kỳ lạ nào đó, chúng cũng bị hỏng hoặc hết nhiên liệu, thì việc mất toàn bộ điện năng sẽ ngừng hoạt động của hệ thống làm mát, gây ra sự cố tan chảy. Trong trường hợp này, một lò phản ứng sẽ ngừng hoạt động và chỉ tạo ra một lượng bằng 1% công suất bình thường", ông nói.

Kịch bản này sẽ tương tự như thảm họa hạt nhân tồi tệ thứ hai trên thế giới tại nhà máy Fukushima vào năm 2011, nơi một trận sóng thần và động đất khiến các hệ thống trong ba lò phản ứng bị hỏng và các lõi quá nóng.

"Trong sự cố Fukushima, các máy phát điện dự phòng đã bị quét sạch bởi sóng thần khổng lồ", Norman nói.

Thảm họa khó xảy ra

Ít khả năng Zaporizhzhia sẽ xảy ra một thảm họa tương tự Chernobyl. Điều này là do thiết kế không ổn định của lò phản ứng Chernobyl khiến nó phát nổ bên trong. Các chuyên gia hạt nhân đồng ý rằng Zaporizhzhia an toàn và ổn định hơn.

Tony Irwin, giảng viên thỉnh giảng về lò phản ứng hạt nhân và chu trình nhiên liệu hạt nhân tại Đại học Quốc gia Úc, nói với Newsweek rằng các lò phản ứng ở Zaporizhzhia được xây dựng bằng "bê tông chắc chắn và ngăn bằng thép, không giống như lò phản ứng Chernobyl". 

"Zaporizhzhia là một nhà máy phản ứng năng lượng nước (VVER)", ông nhấn mạnh.

"Đây là nhà máy VVER tiêu chuẩn với sáu lò phản ứng hoạt động từ năm 1984-95. Nó rất an toàn. Các kỹ sư Ukraine có kiến thức sâu rộng về vận hành loại nhà máy này. Có 9 lò phản ứng loại này ở Ukraine, tất cả đều vận hành một cách an toàn", Irwin nói.

"IAEA là cơ quan quốc tế có uy tín cao thiết lập các tiêu chuẩn về an toàn của các nhà máy điện hạt nhân. Tổng giám đốc Grossi đã cố gắng cử một phái bộ của IAEA đến Zaporizhzhia để xem xét tình hình và làm dịu mọi chuyện. Ông ấy đã dẫn đầu phái bộ của IAEA đến nhà máy vào ngày 1/9. Grossi tuyên bố rằng IAEA sẽ ở lại đây và hy vọng rằng động thái này sẽ làm giảm căng thẳng", Irwin kết luận.