Nông dân đắp đập, nắn sông lấy nước cứu lúa

Đó là một trong những cách cứu lúa của người miền Trung trong cơn nắng hạn quay quắt kéo dài.

Chỉnh dòng Trà Khúc

Người dân Tịnh Sơn đang làm bờ đắp ngăn dòng Trà Khúc. Ảnh: Công Xuân

Từ nhiều năm qua, nguồn nước tưới chính để cung cấp cho 8 xứ đồng, gồm: Sau Ngôn, Rộc Phùng, Cây Vừng, Đầu Rừng, Cây Quýt, Cân Banh, Phú Triên…  với tổng diện tích khoảng 53ha của người dân 2 thôn Phước Lộc Đông và Phước Lộc Tây là trạm bơm đặt ngay bờ bắc của sông Trà Khúc, đoạn đi qua khu vực này. Tuy nhiên, hạn quay quắt khiến trạm bơm vận hành nhỏ giọt, chính quyền địa phương cùng người dân đã phải ra tay.

Bà Nguyễn Thị Lụa (41 tuổi), người dân ở thôn Phước Lộc Tây, cho biết: "Chưa thấy năm nào mà hạn nặng như lần này, mới đầu mùa mà mực nước sông Trà đoạn chảy qua đây gần như đã kiệt nên trạm bơm bị hụt không thể hoạt động”. Trước nguy cơ 53ha lúa của người dân 2 thôn không có nước để gieo sạ cho vụ hè thu đang cận kề sắp đến, chính quyền Tịnh Sơn đã huy động người dân làm bờ đập tạm có kích thước cao gần 100cm, rộng khoảng 0,5m và dài hơn 300m từ vị trí đặt ống ngay phía dưới trạm bơm, ra gần 1/3 phía giữa dòng để dồn nước về.

Ông Tôn Long Sĩ - Phó Chủ tịch UBND xã Tịnh Sơn cho hay: Việc đắp bờ tạm trên dòng Trà Khúc để dồn nước về trạm bơm, nhằm cung cấp cho cây trồng được làm từ nhiều năm rồi. Tuy nhiên năm nay do tình trạng hạn quá khốc liệt, nên đây là lần đầu tiên địa phương mới huy động dân ra làm bờ đắp, với số lượng nhiều gấp gần cả chục lần như vậy. Và hiện con đập tạm đã làm xong và trạm bơm đã hoạt động để cung cấp nước cho 8 xứ đồng này.

Trao đổi với phóng viên, ông Nguyễn Thanh Lạc - Phó Chi cục trưởng Chi cục Thủy lợi (Sở NNPTNT Quảng Ngãi) cho biết: “Việc làm đập tạm trên sông Trà Khúc để lấy nước phục vụ gieo trồng vụ hè thu không gây ảnh hưởng gì đến dòng chảy, hay đe dọa đến sự an toàn dòng chảy và hệ thống đê phía dưới con sông này”.

Cũng để lấy nước giải hạn cho cây trồng, nhưng không đắp bờ cát tạm để dồn dòng nước như ở Tịnh Sơn, người dân thiểu số Hre ở thôn Hố Sâu, xã Ba Khâm, huyện miền núi Ba Tơ (Quảng Ngãi) có cách làm khá độc đáo. Họ sử dụng thân cây tre, keo, bạch đàn to bằng bắp tay người lớn để làm cọc đóng sát nhau, sau đó dùng bạt  làm tường chắn ngang dòng chảy của con suối để làm đập, dẫn nước tưới cho ruộng lúa nằm ở cách đồng cách đó ước hơn 2.000m.

Tiền tỷ làm đập tạm

Tại Quảng Nam, liên tiếp trong những năm gần đây chính quyền và nông dân phải làm đập tạm ở sông Vĩnh Điện để cứu lúa, chống hạn và chống xâm nhập mặn.

Thi công đập tạm ở sông Vĩnh Điện, chống hạn và xâm nhập mặn cho vùng hạ du
Vu Gia – Thu Bồn.  Ảnh: Nam Cường

UBND huyện Điện Bàn  để cứu vụ hè thu thường cho làm đập tạm ngăn mặn, giữ ngọt ở sông Vĩnh Điện. Năm nay, trước tình hình hạn đến sớm, huyện đã phải lập tức làm đập ngay trước Tết Nguyên đán. Như vậy, chỉ trong 1 năm, huyện đã 2 lần làm đập tạm. Việc làm đập diễn ra thần tốc, nhanh chóng vì yêu cầu chống hạn rất khẩn trương. “Chúng tôi thi công chỉ trong 10 ngày, trong điều kiện thời tiết lạnh để làm xong đê ngăn mặn” – ông Phan Minh Dũng – Phó Chủ tịch UBND thị xã Điện Bàn cho biết.

Theo ông Dũng, cuối năm 2015, khi người dân bắt đầu triển khai sản xuất, gieo sạ vụ đông xuân, lượng mặn đo được trên các cánh đồng ở Điện Bàn cao nhất là 5 phần ngàn, trong khi đó lúa trổ đòng chỉ chịu được 1 phần ngàn. “Có những lúc, hạ lưu ở huyện Điện Bàn trước khi làm đập ngăn mặn, chúng tôi đo được độ mặn là 3/2, tức trong 3 phần nước ngọt có 2 phần nước mặn. Sau khi làm đập đẩy mặn, giữ ngọt, chỉ số đo được là 3/0”. Ước tính, đập tạm ngăn mặn ở Vĩnh Điện tốn khoảng 1,3 tỷ đồng, sẽ tự trôi hoặc được phá trước mùa mưa lũ. Đập ngăn mặn này sẽ tồn tại đến mùa mưa, tiếp tục cứu vụ đông xuân được dự báo sẽ sẽ còn vô cùng khắc nghiệt trong thời gian tới.

“Năm nay chúng tôi quyết liệt đề xuất được cho làm đê ngăn mặn vĩnh cửu. Phần vốn đầu tư được lấy từ chương trình chống biến đổi khí hậu, khoảng 130 tỷ đồng, gồm cả cầu cả âu thuyền. Nếu làm được dự án này, sẽ di dời trạm bơm Tứ Câu lên 500m nữa, sẽ tuyệt đối ngăn xâm nhập mặn, giữ ngọt, bồi đắp chất lượng đất sản xuất lúa” – ông Dũng nói.