Nông sản Việt xuất khẩu: Phải thích ứng nhanh với những thay đổi của thị trường

Sản lượng nông sản xuất sang Trung Quốc giảm đáng báo động

Bà Lê Hoàng Oanh, Vụ trưởng Vụ Thị trường châu Á - Thái Bình Dương (Bộ Công thương) cho hay, trong nửa đầu năm 2019, kim ngạch xuất khẩu sang thị trường Trung Quốc chiếm gần 28% tổng kim ngạch xuất khẩu nông sản của cả nước, song nhiều mặt hàng xuất khẩu sang thị trường này đang suy giảm đáng lo ngại.

Theo thống kê của Tổng cục Hải quan, nông sản xuất khẩu chủ lực của nước ta bao gồm 8 nhóm hàng chính: Rau quả, hạt điều, hạt tiêu, chè, cà phê, gạo, sắn và sản phẩm sắn, cao su. Và riêng thị trường Trung Quốc chiếm đến 7 mặt hàng: Rau quả, cà phê, hạt điều, chè, gạo, sắn và sản phẩm sắn, cao su và sản phẩm cao su. Điều đó có thể thấy tầm ảnh hưởng rất lớn của nước bạn láng giềng đến kim ngạch xuất nhập khẩu nông sản của Việt Nam.

Tuy nhiên cũng theo thống kê, 6 tháng đầu năm 2019, tổng kim ngạch 7 nhóm hàng nông sản trên thu về 2,85 tỷ USD từ thị trường Trung Quốc, giảm hơn 380 triệu USD, tương đương giảm gần 12% so với cùng kì năm ngoái. (cùng kì 2018, kim ngạch 6 nhóm hàng nông sản chủ lực xuất sang Trung Quốc đạt 3,233 tỷ USD)

Diễn biến kim ngạch xuất khẩu nông sản sang Trung Quốc 6 tháng đầu năm 2018 và 2019, đơn vị tính "triệu USD". Biểu đồ: Báo Hải quan

Đáng chú ý, có tới 3 nhóm hàng nông sản có kim ngạch lớn bị sụt giảm là rau quả, gạo, sắn và sản phẩm từ sắn, trong đó sản lượng gạo giảm mạnh nhất. Hết tháng 6, lượng gạo xuất sang Trung Quốc chỉ đạt 288.717 tấn, tổng kim ngạch gần 145,3 triệu USD, trong khi các kết quả này của cùng kỳ năm ngoái là 891.188 tấn, kim ngạch gần 474,6 triệu USD.

Cùng chung số phận với gạo, sắn và thủy sản cũng giảm sản lượng với mức giảm lần lượt là 18% và 10%. Nhiều mặt hàng rau quả tươi vốn phụ thuộc gần như hoàn toàn vào thị trường này cũng sụt giảm rất mạnh.

Thay đổi và thích ứng

“Chính sách siết chặt quản lý nhập khẩu của Trung Quốc yêu cầu hàng nhập khẩu chất lượng cao hơn, có truy xuất nguồn gốc sản phẩm, song phần lớn doanh nghiệp Việt Nam chưa nắm được hoặc chưa chịu thay đổi cho phù hợp với thị trường. Chưa kể, hiện nông sản Việt vẫn chủ yếu xuất sang Trung Quốc theo đường biên mậu, trong khi Trung Quốc đang tăng cường kiểm soát đường biên, đường mòn lối mở, hạn chế hàng tạm nhập tái xuất… Chính vì vậy, nhiều mặt hàng nông sản Việt xuất sang Trung Quốc chững lại”, bà Hoàng Oanh cho hay.

Và việc sụt giảm kim ngạch cũng không bất ngờ khi từ đầu năm nay, Trung Quốc xiết chặt việc nhập khẩu qua đường tiểu ngạch – con đường đi chủ yếu của nông sản Việt Nam. Các quy định về nguồn gốc truy xuất hay việc kiểm soát chất lượng sản phẩm còn bị “xem nhẹ”, “ngó lơ”, bên cạnh đó là việc sản xuất đại chà, không theo tín hiệu thị trường cũng là một trong những nguyên nhân chính khiến nước ta sụt giảm kim ngạch xuất khẩu sang Trung Quốc.

Thêm vào đó là việc nông sản Việt Nam chưa có thương hiệu đủ mạnh để cạnh tranh trên thị trường. Tại chợ đầu mối Thanh Đảo của Trung Quốc, quả thanh long Hải Nam (Trung Quốc) được bán với giá 19 nhân dân tệ/kg, trong khi thanh long Bình Thuận giá 9 nhân dân tệ/kg. Hay tại siêu thị bình dân Thọ Quang (Sơn Đông, Trung Quốc), thanh long Hải Nam được bán 25,6 nhân dân tệ/kg, còn thanh long Bình Thuận chỉ có giá chưa đến 12 nhân dân tệ/kg. Không những bị ép giá, thanh long Việt còn có phần bị “coi thường” khi thực chất người tiêu dùng Trung Quốc không biết nhiều đến thương hiệu Việt Nam.

Những lô xoài Việt Nam đầu tiên được xuất sang Mỹ

Ông Đặng Phúc Nguyên, Tổng thư ký Hiệp hội Rau quả Việt Nam thừa nhận, việc Trung Quốc siết chặt quản lý, nâng cao đòi hỏi về chất lượng hoa quả nhập khẩu đang gây ra một số khó khăn cho ngành. Tuy nhiên, ông Nguyên cũng tự tin rằng, sản xuất trong nước hoàn toàn có thể đủ năng lực thay đổi, đáp ứng nhu cầu của thị trường, không chỉ thị trường Trung Quốc, mà với thị trường nhiều nước. “Vấn đề là doanh nghiệp và người dân phải mạnh dạn thay đổi”.

Những bất lợi, khó khăn phía trước cũng là một lời cảnh báo cho các doanh nghiệp Việt Nam. Trung Quốc không còn “dễ tính” và có thể xem nhẹ. Muốn vươn xa hơn, chúng ta cần phải biết khách hàng của mình là ai và tôn trọng họ. Việc đổi mới phương thức sản xuất, làm ăn một cách bài bản, có quy trình kiểm soát, định vị lại thương hiệu sẽ không chỉ giúp nước ta chinh phục được Trung Quốc, mà còn hàng loạt thị trường mới từ các hiệp định FTA đã kí kết.

Không phải nông sản Việt không có cơ hội vươn xa, bằng chứng là hàng loạt lô hàng hoa quả đã được xuất xưởng đi Mĩ. Tuy nhiên để nhiều loại nông sản hơn xuất khẩu đi một cách bền vững chỉ cần hơn nữa sự đổi mới tư duy và chiến lược làm ăn lâu dài, của không những nông dân, mà còn của những người bao thầu sản phẩm.