Thị trường chứng khoán Việt Nam và những con số biết nói

Phiên giao dịch đầu tiên ngày  28/7/2000 của Trung tâm Giao dịch Chứng khoán TP.HCM (sau này được đổi tên thành Sở Giao dịch Chứng khoán TP.HCM) với hai mã cổ phiếu là REE và SAM đã đánh dấu sự khởi đầu của TTCK Việt Nam để xây dựng một kênh huy động và phân bổ vốn hiệu quả cho nền kinh tế.

Trải qua 20 năm hoạt động, TTCK Việt Nam đã chứng tỏ được sức hút mạnh mẽ đối với các nhà đầu tư trong và ngoài nước thể hiện qua số lượng nhà đầu tư tham gia vào giao dịch trên thị trường ngày càng tăng, chất lượng nhà đầu tư ngày càng được nâng cao.

Gia tăng số lượng và quy mô các doanh nghiệp niêm yết

Nếu như cuối năm 2000 từ 5 doanh nghiệp niêm yết và chỉ có khoảng 200 doanh nghiệp niêm yết vào năm 2006, thì đến cuối năm 2019 đã có 1.662 mã cổ phiếu, chứng chỉ quỹ niêm yết/đăng ký giao dịch. Trong đó có 750 cổ phiếu, chứng chỉ quỹ niêm yết trên cả 2 SGDCK (Sở giao dịch chứng khoán) và 872 cổ phiếu đăng ký giao dịch trên Upcom.

Vốn hóa trên TTCK Việt Nam cũng tăng từ mức 221.000 tỷ đồng (chiếm khoảng 22,7% GDP năm 2006), lên đạt khoảng 4.384 nghìn tỷ đồng, tương đương 72,6% GDP năm 2019. Riêng Sở GDCK TP.HCM đạt hơn 3,28 triệu tỷ đồng, tương đương 54,3% GDP.

Trong vòng 5 năm trở lại đây, quy mô doanh nghiệp niêm yết đã tăng rất nhanh, từ con số 1 doanh nghiệp có vốn hóa trên 1 tỷ USD thì đến cuối năm 2019, con số này đã trên 30 doanh nghiệp trên 2 SGDCK.

Sự quan tâm của nhà đầu nước ngoài đối với TTCK Việt Nam thay đổi rõ rệt

Sau khi khai trương hoạt động vào ngày 28/7/2000, đến cuối năm số lượng tài khoản giao dịch chứng khoán của nhà đầu tư chưa đầy 3.000 tài khoản với tổng giá trị giao dịch chứng khoán vỏn vẹn 90 tỷ đồng trong 5 tháng.

Ngày 2/4/2001 (phiên giao dịch thứ 102), TTCK Việt Nam ghi nhận sự tham gia của nhà đầu tư nước ngoài lần đầu tiên khi một nhà đầu tư cá nhân mang quốc tịch Anh đã khớp lệnh mua 100 cổ phiếu TMS.

Đến tháng 7/2003, Công ty quản lý quỹ đầu tiên tại Việt Nam VFM ra đời, đánh dấu sự tham gia của nhà đầu tư tổ chức chuyên nghiệp trong nước đầu tiên, cũng mở đầu cho một dạng đầu tư tập thể mới trên thị trường.

Sau 5 năm xây dựng nền móng, đến cuối năm 2004, các hàng hóa cơ bản của thị trường đã có mặt đầy đủ trên Trung tâm GDCK TP.HCM (từ cổ phiếu, trái phiếu đến chứng chỉ quỹ đầu tư).

Ở giai đoạn này, tổng số tài khoản giao dịch của nhà đầu tư đã tăng lên gấp 10 lần so với thời điểm thị trường mới bắt đầu, nhưng con số đó vẫn còn khiêm tốn và chỉ chiếm khoảng 0,3% so với dân số Việt Nam.

Chỉ đến khi làn sóng tham gia niêm yết ồ ạt của các doanh nghiệp trên Trung tâm GDCK TP.HCM và đặc biệt là chuyến viếng thăm của cựu Tổng thống Mỹ George W.Bush vào cuối năm 2006, TTCK Việt Nam mới trở nên quen thuộc hơn trong mắt công chúng đầu tư.

Các doanh nghiệp sau khi niêm yết đều có sự cải thiện rõ rệt về chất lượng quản trị công ty và hiệu quả hoạt động. Với các nỗ lực trong công tác tuyên truyền, nâng cao nhận thức cho các doanh nghiệp niêm yết, các doanh nghiệp đã quan tâm hơn đến việc bảo đảm quyền bình đẳng giữa các cổ đông, đặc biệt là cổ đông nhỏ lẻ và cổ đông nước ngoài, công bố chi tiết hơn về các thông tin phi tài chính, thông tin liên quan đến quản trị công ty, trách nhiệm xã hội và bảo vệ môi trường theo Nguyên tắc đầu tư có trách nhiệm của Liên Hiệp Quốc.

Cộng hưởng các yếu tố khiến cho sự quan tâm của nhà đầu trong và ngoài nước đối với TTCK Việt Nam cũng có sự thay đổi rõ rệt. Đến nay, số lượng tài khoản nhà đầu tư trong và ngoài nước tăng hơn 20 lần so với năm 2006. 

Tổng tài khoản nhà đầu tư tăng trưởng trong giai đoạn 2015-2019 đạt mức trung bình 10%/năm. Trong đó, số lượng tài khoản của nhà đầu tư nước ngoài, nhà đầu tư tổ chức luôn tăng trưởng ổn định và đạt mức 15%, lớn hơn so với mức tăng trưởng chung của tổng tài khoản.

Tính đến cuối năm 2019, số lượng tài khoản nhà đầu tư nước ngoài đạt 33.850 tài khoản, nhà đầu tư tổ chức 15.400 tài khoản, trong đó tài khoản nhà đầu tư tổ chức nước ngoài là 5.590 tài khoản, chiếm hơn 16,5% trên tổng số tài khoản nhà đầu tư nước ngoài (con số này vào năm 2012 là 8,9%). Trong giai đoạn này, hàng loạt công ty quản lý quỹ nước ngoài cũng đã gia nhập TTCK Việt Nam.

Sự gia tăng số lượng của các nhà đầu tư trong và ngoài nước đóng góp không nhỏ cho sự tăng trưởng của giá trị giao dịch trong giai đoạn này. Năm 2014, giá trị giao dịch tăng 102% và năm 2017 tăng 73% so với năm trước đó.

Và cho dù trong bối cảnh tài chính, chứng khoán toàn cầu có nhiều biến động mạnh, bị ảnh hưởng tiêu cực nhưng TTCK Việt Nam vẫn là điểm đến hấp dẫn đối với các nhà đầu tư nước ngoài, vốn gián tiếp (FII) liên tục mua ròng ở mức khá cao.

Trên HOSE, nhà đầu tư nước ngoài lập kỷ lục mua ròng vào năm 2018 với trị giá 43.076 tỷ đồng, tương đương khoảng 1,9 tỷ USD và giá trị giao dịch của nhà đầu tư nước ngoài duy trì ổn định quanh mức 17,63% trên tổng giá trị giao dịch toàn thị trường; nhà đầu tư nước ngoài đang nắm giữ cổ phiếu tại các công ty niêm yết tương đương 20,63% giá trị vốn hóa toàn thị trường và có 18 công ty gần như đã hết room cho nhà đầu tư nước ngoài.

Việc tham gia tích cực của khối ngoại và các nhà đầu tư có tổ chức vào TTCK Việt Nam cũng đã góp phần nâng cao chất lượng quản trị công ty, phát triển bền vững tại các doanh nghiệp. Điều này được thể hiện rõ nét qua kết quả chấm Giải "Bình chọn Doanh nghiệp Niêm yết" thường niên: Chất lượng quản trị công ty của các doanh nghiệp cải thiện qua từng năm, nhiều doanh nghiệp nằm trong nhóm có chất lượng cao, báo cáo phát triển bền vững đã được nhiều doanh nghiệp quan tâm và đầu tư.

Kênh huy động vốn cho nền kinh tế

Hơn 2,3 triệu tài khoản nhà đầu tư đã đóng vai trò quan trọng vào thành công của thị trường chứng khoán, giúp thị trường chứng khoán thực hiện tốt vai trò kênh huy động và phân bổ vốn hiệu quả cho nền kinh tế.

Nếu như vào giai đoạn đầu, số vốn huy động được thông qua hoạt động đấu giá tại Sở GDCK TP.HCM hàng năm cao nhất đạt khoảng vài chục tỷ đồng, thì ở giai đoạn này số vốn huy động được đã lên tới hàng trăm tỷ đồng.

Điển hình có các thương vụ sang nhượng vốn rất thành công cho các nhà đầu tư nước ngoài tại Sabeco, Vinamilk, Techcombank, Vinhomes... Giá trị IPO của Việt Nam trong năm 2018, được đánh giá là dẫn đầu khu vực Đông Nam Á.

Giá trị huy động vốn của doanh nghiệp thông qua phát hành cổ phiếu, trái phiếu doanh nghiệp năm 2019 đạt đạt 102,8 nghìn tỷ đồng, tăng gấp 2 lần so với cả năm 2018. Giá trị danh mục của nhà đầu tư nước ngoài đạt gần 36,6 tỷ USD (tương đương 847.033 tỷ đồng).

Không thể phủ nhận, TTCK ngày càng trở thành kênh thu hút vốn đầu tư dài hạn cho nền kinh tế; giảm khoảng cách chênh lệch giữa kênh tín dụng ngân hàng với kênh thị trường vốn, nhằm tăng cường vốn đầu tư xã hội.

Hơn thế nữa, TTCK đã góp phần thúc đẩy, hoàn thiện nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở nước ta, thông qua thị trường chứng khoán, các doanh nghiệp đã huy động vốn đầu tư vào sản xuất kinh doanh; nhờ có TTCK, quá trình cổ phần hóa của doanh nghiệp nhà nước được thực hiện thuận lợi và ngày càng công khai minh bạch.

Từ những kết quả đã đạt được, trong thập kỷ phát triển tiếp theo của TTCK Việt Nam, UBCKNN cho biết, cơ quan này cũng sẽ tiếp tục tập trung vào việc tăng lượng cung hàng hóa gắn với nâng cao chất lượng và phát triển đa dạng các loại sản phẩm trên cả 3 khu vực thị trường: thị trường cổ phiếu, thị trường trái phiếu và TTCKPS.

Điều này trở nên đặc biệt hơn khi TTCK Việt Nam đang đứng trước những cơ hội lớn để phát triển. Đó là khi Luật chứng khoán mới đã được Quốc hội thông qua và có hiệu lực từ 1/1/2021 kèm theo hệ thống văn bản dưới Luật cũng được xây dựng mới thay thế cho hệ thống văn bản pháp lý trước đây nhằm đáp ứng yêu cầu phát triển của TTCK. 

Bên cạnh đó, hệ thống hạ tầng công nghệ mới (gói thầu công nghệ thông tin mua của SGDCK Hàn Quốc- KRX) cho TTCK Việt Nam cũng sắp sửa được đưa vào vận hành (hệ thống giao dịch, hệ thống thanh toán, hệ thống giám sát...) với nền tảng công nghệ đồng bộ, hiện đại hơn và cho phép triển khai nhiều nghiệp vụ mới. 

Chưa kể, việc tái cấu trúc TTCK với việc hợp nhất 2 SGDCK thành một SGDCK duy nhất quy mô và chuyên nghiệp hơn gắn với việc phân mảng các thị trường... 

Đây được coi là những tiền đề quan trọng để hỗ trợ và thúc đẩy TTCK phát triển đa dạng các sản phẩm, nghiệp vụ kinh doanh mới ngày càng tiến gần hơn với chuẩn mực và thông lệ quốc tế.