Tổ chức kỳ họp bất thường, sự đột phá trong đổi mới hoạt động của Quốc hội khóa XV

Ngay từ đầu nhiệm kỳ Quốc hội khóa XV, Quốc hội đã có đổi mới mang tính đột phá, đó là việc tổ chức kỳ họp bất thường để giải quyết những vấn đề lớn, cấp bách, tháo gỡ những khó khăn, vướng mắc, đưa ra những chính sách phù hợp với tình hình của đất nước, tạo đà cho sự phát triển kinh tế-xã hội, đảm bảo đời sống dân sinh.

Sự đổi mới trong hoạt động của Quốc hội này đã được dư luận và người dân đánh giá cao. Để có cái nhìn tổng quan về chặng đường và kết quả của của các kỳ họp Quốc hội bất thường, cũng như góp phần giúp cho hoạt động này tiếp tục được đổi mới và hoàn thiện hơn nữa, Báo Dân Việt thực hiện loạt bài Tổ chức kỳ họp bất thường, sự đột phá trong đổi mới hoạt động của Quốc hội khóa XV.

Bài 1: Kỳ họp Quốc hội bất thường giải quyết những vấn cấp bách

Tính chất thời sự của nội dung kỳ họp bất thường cũng không như những nội dung của kỳ họp thường lệ. Nếu kỳ họp thường lệ có những nội dung có thể giải quyết trong nhiều kỳ họp, thì nội dung của kỳ họp bất thường chủ yếu là những nội dung cấp bách, không thể trì hoãn.

Thế nào là Kỳ họp Quốc hội bất thường?

Theo TS.Bùi Ngọc Thanh – Nguyên Chủ nhiệm Văn phòng Quốc hội: "Bất thường" theo nghĩa chung nhất là sự việc diễn ra khác với bình thường, khác với thông lệ. Do đó, Kỳ họp bất thường của Quốc hội là kỳ họp khác với quy định của kỳ họp thường lệ, bao gồm: Về thời gian của kỳ họp bất thường không phải khai mạc vào ngày 20/5 và 20/10 hằng năm như Nội quy kỳ họp Quốc hội hiện hành đã ấn định. Thời gian kỳ họp bất thường diễn ra giữa hai kỳ họp thường lệ liền nhau.

Tính chất thời sự của nội dung kỳ họp bất thường cũng không như những nội dung của kỳ họp thường lệ. Nếu kỳ họp thường lệ có những nội dung có thể giải quyết trong nhiều kỳ họp, thì nội dung của kỳ họp bất thường chủ yếu là những nội dung cấp bách, không thể trì hoãn, không thể chờ đến kỳ họp thường lệ và triển khai càng sớm được ngày nào thì có lợi ngày ấy.

Về số lượng nội dung (công việc) của kỳ họp bất thường, có thể chỉ từ 2 cho đến 5 vấn đề. Về thời lượng của kỳ họp bất thường chỉ khoảng một tuần đến 10 ngày. Việc chuẩn bị các nội dung của kỳ họp bất thường, nhất thiết mọi nội dung, mọi vấn đề phải bảo đảm chất lượng, chính xác, quyết đáp được ngay trong kỳ họp.

Về cách thức tổ chức kỳ họp: Luật Tổ chức Quốc hội dành cả Chương V gồm 8 điều (từ Điều 90 đến Điều 97) để quy định về Kỳ họp Quốc hội. Trong đó có những con số đáng lưu ý: Dự kiến chương trình kỳ họp bất thường được thông tin trên các phương tiện đại chúng chậm nhất là 4 ngày trước ngày khai mạc kỳ họp, còn kỳ họp thường lệ là 15 ngày. Ủy ban Thường vụ Quốc hội quyết định triệu tập kỳ họp bất thường chậm nhất là 7 ngày trước ngày khai mạc kỳ họp…

Kết quả của kỳ họp bất thường đầu tiên trong lịch sử…

Ngày 4/1/2022, đã ghi nhận một dấu mốc "lịch sử" chưa từng có trong tiền lệ 76 năm Quốc hội Việt Nam, đó là Quốc hội khóa XV chính thức khai mạc Kỳ họp bất thường lần đầu tiên (Kỳ họp bất thường lần thứ nhất), và kể từ đó, mới chỉ qua nửa nhiệm kỳ nhưng số lượng kỳ họp bất thường của Quốc hội khóa XV đã ngang bằng với số kỳ họp thường lệ (4 kỳ).

Kỳ họp bất thường lần thứ nhất của Quốc hội khóa XV diễn ra trong bối cảnh đất nước đang nỗ lực triển khai thực hiện các nhiệm vụ chính trị để cụ thể hóa Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng, Nghị quyết Trung ương 4, khóa XIII, các Nghị quyết Kỳ họp thứ hai, Quốc hội khóa XV; đặc biệt trong hoàn cảnh đất nước gặp những khó khăn, thách thức mới gay gắt hơn do dịch COVID-19 diễn biến phức tạp, khó lường tại nhiều địa phương trong cả nước, do đó kỳ họp được tổ chức theo hình thức trực tuyến qua cầu truyền hình từ Hội trường Diên Hồng, Nhà Quốc hội đến 62 Đoàn đại biểu Quốc hội các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương…

Kỳ họp bất thường lần thứ nhất này được tổ chức này nhằm có những quyết sách kịp thời về tài khóa, tiền tệ để hỗ trợ triển khai chương trình phục hồi và phát triển kinh tế - xã hội; giải quyết những vướng mắc pháp lý cho đầu tư phát triển. Mặc dù họp trực tuyến chỉ trong 4,5 ngày (từ ngày 4 đến 11/1/2022) nhưng với tinh thần trách nhiệm cao trước đất nước, đồng bào và cử tri, Quốc hội đã nhanh chóng bàn bạc, hoàn thành toàn bộ chương trình đề ra, biểu quyết thông qua 1 dự luật và 4 Nghị quyết với sự thống nhất rất cao, góp phần vào thành công của kỳ họp.

Trong đó, về chính sách tài khóa, tiền tệ để hỗ trợ triển khai Chương trình phục hồi và phát triển kinh tế - xã hội, Quốc hội nhất trí rất cao và ban hành Nghị quyết 43 với quy mô khoảng 350.000 tỷ đồng để chủ động trong công tác phòng, chống dịch COVID-19 và hỗ trợ kịp thời cho phục hồi và phát triển bền vững kinh tế - xã hội.

Nghị quyết được thực hiện trong 2 năm 2022 - 2023, tập trung cho các lĩnh vực: Y tế, phòng, chống dịch COVID-19; an sinh xã hội, lao động và việc làm; hỗ trợ doanh nghiệp, hợp tác xã, hộ kinh doanh; đầu tư phát triển kết cấu hạ tầng giao thông, chuyển đổi số, phòng, chống sạt lở bờ sông, bờ biển, bảo đảm an toàn hồ chứa nước, thích ứng với biến đổi khí hậu và khắc phục hậu quả thiên tai. Quyết sách này đã góp phần đưa tăng trưởng GDP năm 2022 tăng 8,02% - lập kỷ lục trong hơn 10 năm qua và thuộc nhóm các quốc gia có tốc độ tăng trưởng hàng đầu thế giới.

Nghị quyết 43 được các đại biểu Quốc hội ví như một "thượng phương bảo kiếm" trao quyền cho Chính phủ chủ động, linh hoạt, kịp thời đưa ra các biện pháp ứng phó và thích ứng an toàn với COVID-19, đồng thời duy trì phát triển kinh tế - xã hội.

Nhiều đại biểu Quốc hội đánh giá, hiệu quả của Nghị quyết 43 đã cho thấy, trong những thời khắc khó khăn, Quốc hội đã thể hiện bản lĩnh bằng việc chủ động định hướng, phối hợp cùng với Chính phủ xây dựng, nghiên cứu, ban hành các cơ chế, chính sách để dẫn dắt, điều hành các lĩnh vực kinh tế - xã hội của đất nước một cách hiệu quả, kịp thời. Điều này thể hiện một Quốc hội năng động, hành động, trách nhiệm, vì người dân, vì đất nước.

Tổng Thư ký Quốc hội, Chủ nhiệm Văn phòng Quốc hội Bùi Văn Cường chia sẻ, Nghị quyết 43 được ban hành trong một kỳ họp hết sức đặc biệt, chưa có tiền lệ, với nhiều tâm huyết, công sức của lãnh đạo Đảng, Quốc hội, Chính phủ, các bộ, ngành, địa phương và đại biểu Quốc hội. Quyết sách mở ra cơ chế đặc biệt, trong đó các quy trình, thủ tục được đơn giản hóa tối đa, phân cấp mạnh mẽ tới từng bộ, ngành, địa phương.

Cũng trong kỳ họp bất thường lần thứ nhất, sau khi dành nhiều thời gian thảo luận, Quốc hội thống nhất thông qua Nghị quyết về chủ trương đầu tư Dự án xây dựng công trình đường bộ cao tốc Bắc - Nam phía Đông giai đoạn 2021 – 2025 bằng nguồn vốn đầu tư công, sơ bộ tổng mức đầu tư 146.950 tỷ đồng, với quy mô 729km trên các đoạn Hà Tĩnh - Quảng Trị, Quảng Ngãi - Nha Trang và Cần Thơ - Cà Mau, gồm 12 dự án thành phần có thể vận hành, khai thác độc lập nhằm kết nối các trung tâm kinh tế, chính trị, các khu kinh tế, khu công nghiệp trọng yếu, đặc biệt là các vùng kinh tế trọng điểm.

Chủ tịch Quốc hội Vương Đình Huệ nhấn mạnh, đây là công trình có vai trò và ý nghĩa hết sức quan trọng về phát triển kinh tế - xã hội, thúc đẩy liên kết vùng, bảo đảm quốc phòng, an ninh, góp phần nâng cao năng lực cạnh tranh của nền kinh tế, từng bước hoàn thiện kết cấu hạ tầng đồng bộ với các công trình hiện đại, tạo sức lan tỏa để thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội, góp phần thực hiện thắng lợi mục tiêu, chiến lược phát triển kinh tế - xã hội đã được đề ra tại Nghị quyết Đại hội Đảng XIII.

Tại Kỳ họp bất thường lần đầu tiên này, Quốc hội cũng đã tháo gỡ những vướng mắc trong đầu tư kinh doanh khi quyết định thông qua dự án một luật sửa 9 luật liên quan đến đầu tư kinh doanh, gồm: Dự án luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Đầu tư công, Luật Đầu tư theo phương thức đối tác công tư, Luật Đầu tư, Luật Nhà ở, Luật Đấu thầu, Luật Điện lực, Luật Doanh nghiệp, Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt và Luật Thi hành án dân sự.

Các nội dung cụ thể được sửa đổi, bổ sung lần này liên quan trực tiếp tới hoạt động đầu tư, kinh doanh, quản trị doanh nghiệp; công tác bảo vệ an ninh mạng; thi hành án dân sự…góp phần hoàn thiện khung thể chế, chính sách, hành lang pháp lý để đẩy mạnh thực hiện 3 đột phá chiến lược mà Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng đã đề ra.

Bên cạnh đó, trong những ngày họp trực tuyến của Kỳ họp bất thường lần thứ nhất, Quốc hội cũng thông qua Nghị quyết thí điểm một số cơ chế, chính sách đặc thù phát triển Thành phố Cần Thơ nhằm kịp thời thể chế hóa Nghị quyết số 59-NQ/TW của Bộ Chính trị, khơi dậy và phát huy tiềm năng, lợi thế phát triển thành phố Cần Thơ nhanh và bền vững.

Ngoài ra, Quốc hội đã xem xét, thông qua Nghị quyết Kỳ họp bất thường lần thứ nhất, Quốc hội khóa XV để thể chế hóa Kết luận của Bộ Chính trị về Chương trình phòng, chống dịch COVID-19 (2022-2023) và Chương trình phục hồi và phát triển kinh tế - xã hội. Quốc hội cũng nhấn mạnh một số nhiệm vụ, giải pháp quan trọng trong bối cảnh xuất hiện biến thể mới Omicron. Trong đó, đề nghị Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ chỉ đạo các bộ, ngành, địa phương triển khai nhanh, quyết liệt và nâng cao tỷ lệ bao phủ vắc xin và tiêm mũi tăng cường cho người lớn, nghiên cứu kỹ lưỡng và có lộ trình phù hợp, khoa học để tiêm vắc-xin cho người dưới 18 tuổi, nhất là trẻ em…

Để các nghị quyết của Kỳ họp bất thường lần thứ nhất, Quốc hội khóa XV đi vào cuộc sống, ngay sau kỳ họp, Quốc hội đề nghị Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ, Ủy ban Thường vụ Quốc hội, Hội đồng Dân tộc, các ủy ban của Quốc hội, các cấp, các ngành, các cơ quan trong bộ máy nhà nước, các đoàn đại biểu Quốc hội, các vị đại biểu Quốc hội khẩn trương tổ chức triển khai thực hiện nhanh chóng, kịp thời các luật, nghị quyết vừa được thông qua sớm phát huy hiệu quả và đi vào cuộc sống, khắc phục tình trạng "đầu năm đủng đỉnh, cuối năm vội vàng".

Có thể nói, cả 4 nội dung của Kỳ họp bất thường lần thứ nhất đều là những vấn đề cấp bách hoặc có yêu cầu sớm được thực thi trong thực tế, và càng tiến hành sớm ngày nào càng tốt ngày đó, ngược lại càng chậm trễ càng lãng phí thời gian, càng xa dần thời hạn đạt đến mục tiêu đã định.

…và các kỳ họp bất thường tiếp theo?

Từ thành công của Kỳ họp bất thường lần thứ nhất, đúng một năm sau, ngay những ngày đầu năm mới 2023, dù sát dịp Tết cổ truyền của dân tộc, Quốc hội đã quyết định tổ chức kỳ họp bất thường lần thứ hai, đúng như quan điểm của Chủ tịch Quốc hội Vương Đình Huệ: Những kỳ họp "bất thường" trở thành hoạt động "bình thường" của Quốc hội nhằm đáp ứng kịp thời đòi hỏi cấp bách của thực tiễn.

Cụ thể, vào ngày 5/1/2023, Quốc hội chính thức khai mạc Kỳ họp bất thường lần thứ hai để xem xét, thông qua 1 luật, 3 nghị quyết và xem xét, quyết định công tác nhân sự thuộc thẩm quyền. Theo Tổng Thư ký, Chủ nhiệm Văn phòng Quốc hội Bùi Văn Cường thì "Kỳ họp bất thường lần thứ hai được tiến hành là vì quốc kế dân sinh, sự phát triển của đất nước, nếu chúng ta để việc thuộc thẩm quyền của Quốc hội 6 tháng sau mới giải quyết thì tốc độ phát triển của đất nước sẽ chậm ít nhất 6 tháng, chưa kể đến độ trễ trong quá trình triển khai".

Kỳ họp được chuẩn bị hết sức khẩn trương và diễn ra một cách nhanh chóng (từ ngày 5/1-9/1/2023), các nội dung được trình xem xét, thông qua tại Kỳ họp là những nội dung cấp bách, được chuẩn bị kỹ lưỡng bảo đảm đúng quy định của pháp luật, đúng nguyên tắc mà Chủ tịch Quốc hội Vương Đình Huệ đã nhấn mạnh "kỳ họp bất thường chỉ xem xét, quyết định vấn đề cấp bách, đã được chuẩn bị kỹ lưỡng, đã chín, đủ rõ và có sự đồng thuận, thống nhất cao. Nội dung nào chưa cấp bách hay chuẩn bị chưa kỹ thì chưa đưa vào xem xét...".

Theo đó, chỉ trong một thời gian ngắn, nhiều nội dung lớn, đặc biệt quan trọng, cấp bách tới quốc kế dân sinh đều được Quốc hội đã được đặt lên bàn nghị sự. Trên cơ sở nghiên cứu kỹ lưỡng các hồ sơ tài liệu, các vị đại biểu Quốc hội đã tập trung thảo luận sôi nổi, đóng góp nhiều ý kiến sâu sắc, tâm huyết, trách nhiệm, có chất lượng cao với gần 350 lượt đại biểu phát biểu qua 3 phiên thảo luận Tổ, 2 phiên thảo luận Đoàn và 7 phiên họp toàn thể.

Đáng chú ý, điểm nhấn của kỳ họp lần này là Quốc hội đã xem xét, biểu quyết với sự nhất trí cao thông qua Luật Khám bệnh, chữa bệnh (sửa đổi) và 3 nghị quyết. Trong đó, việc xem xét thông qua dự án Luật Khám bệnh, chữa bệnh (sửa đổi) - lẽ ra đã được thông qua tại Kỳ họp thứ tư trước đó, được các đại biểu Quốc hội đánh giá là rất quan trọng, kịp thời có tác động đến từng người dân khi trong hơn 2 năm qua dịch COVID-19 đã làm nảy sinh quá nhiều bất cập trong hoạt động của các bệnh viện, đặc biệt là công tác mua sắm thuốc, đấu thầu vật tư, trang thiết bị y tế. Nhiều bệnh viện rơi vào thế khó, còn người dân khóc ròng vì không mua được thuốc chữa bệnh.

Cũng tại Kỳ họp bất thường lần thứ hai, dung quan trọng cấp bách khác được Quốc hội thông qua là Nghị quyết về việc tiếp tục thực hiện một số chính sách trong phòng, chống dịch COVID-19 tại Nghị quyết số 30/2021/QH15 (Nghị quyết 30) và tiếp tục sử dụng giấy đăng ký lưu hành thuốc, nguyên liệu làm thuốc hết thời hạn hiệu lực từ ngày 1/1/2023 đến ngày 31/12/2024 mà chưa kịp gia hạn theo quy định của Luật Dược.

Quyết sách này giúp khắc phục những tồn tại, vướng mắc của các quy định đã thực hiện trong giai đoạn cấp bách phòng, chống dịch COVID-19 và xử lý được tình trạng tồn đọng trong việc gia hạn giấy đăng ký lưu hành thuốc, nguyên liệu làm thuốc khi đó. Sau quyết định của Quốc hội là hàng loạt bước thực thi được Chính phủ triển khai, sự phối hợp nhịp nhàng này đã minh chứng hiệu quả khi trong một cuộc họp mới đây, Bộ trưởng Y tế Đào Hồng Lan vui mừng thông báo tin "các bệnh viện đã hồi sinh". Có thể thấy, Nghị quyết 30 đã hoàn thành sứ mệnh đặc biệt quan trọng trong việc tạo hành lang pháp lý cho việc thực hiện nhiệm vụ kép: Vừa kiểm soát, phòng, chống dịch, vừa thúc đẩy phục hồi, phát triển kinh tế - xã hội. Tuy vậy, bên cạnh những kết quả đạt được, quá trình triển khai thực hiện nghị quyết vẫn còn những hạn chế.

Bên cạnh đó, trong 5 nội dung trình Quốc hội tại Kỳ họp bất thường lần này, có nội dung "rất lớn, rất mới, rất khó, rất nhạy cảm và chưa có tiền lệ" là Quy hoạch tổng thể quốc gia thời kỳ 2021 - 2030, tầm nhìn đến năm 2050. Đây là vấn đề phức tạp, có phạm vi rộng, ảnh hưởng lớn đến mọi cơ quan, bộ ngành, địa phương trên cả nước, liên quan trực tiếp đến lợi ích của người dân. Do vậy, nội dung này cũng được các chuyên gia, nhà nghiên cứu, nhà quản lý, cũng như đông đảo cử tri, nhân dân quan tâm, theo dõi.

Việc ban hành Nghị quyết về về Quy hoạch tổng thể quốc gia thời kỳ 2021-2023, tầm nhìn đến năm 2050 được đại biểu Quốc hội đánh giá là đặc biệt cần thiết trong bối cảnh hiện nay, nếu không kịp thời đưa ra quyết sách đúng đắn để ban hành Nghị quyết về Quy hoạch tổng thể quốc gia thì sẽ chưa thể tháo gỡ được khó khăn rất lớn mà các cơ quan, đơn vị, ban ngành, địa phương đang phải đối mặt, sẽ không có cơ sở và căn cứ để triển khai tiếp quy hoạch địa phương, quy hoạch ngành, vùng trong thời gian tới.

Quốc hội cũng đã thông qua Nghị quyết về việc bổ sung dự toán ngân sách nhà nước nguồn vốn viện trợ không hoàn lại của nước ngoài (nguồn chi thường xuyên) năm 2021; điều chỉnh dự toán kinh phí bảo đảm hoạt động chưa sử dụng hết năm 2021 của Tổng cục Thuế và Tổng cục Hải quan; điều chỉnh kế hoạch vốn vay lại năm 2022 của các địa phương nhằm xử lý những vướng mắc trong thực tiễn, phù hợp với quy định của Luật Ngân sách nhà nước.

Đáng chú ý, tại kỳ họp này, căn cứ quy định của Đảng, pháp luật của Nhà nước, Quốc hội đã xem xét, quyết định cho thôi làm nhiệm vụ đại biểu đối với 2 đại biểu Quốc hội, phê chuẩn việc miễn nhiệm 2 Phó Thủ tướng Chính phủ và phê chuẩn bổ nhiệm Phó Thủ tướng Chính phủ đối với ông Trần Hồng Hà và Trần Lưu Quang, bảo đảm tiêu chuẩn, điều kiện, đúng quy trình, thủ tục với sự đồng thuận, thống nhất cao. Các quy trình này được thực hiện nhanh chóng để kịp thời đồng bộ với những quyết định mà Ban Chấp hành Trung ương Đảng đã đưa ra tại kỳ họp Trung ương bất thường diễn ra một tuần trước đó.

Nối tiếp thành công của 2 kỳ họp bất thường thứ nhất và thứ hai, Quốc hội khóa XV tiếp tục tổ chức Kỳ họp bất thường lần thứ Ba và Kỳ họp bất thường lần thứ Tư, hai kỳ họp này tập trung vào vấn đề hết sức hệ trọng của đất nước đó là công tác nhân sự.

Cụ thể, tại kỳ họp bất thường lần thứ ba diễn ra vào ngày 18/1/2023, Quốc hội đã xem xét, quyết định việc miễn nhiệm chức vụ Chủ tịch nước nhiệm kỳ 2021-2026 và cho thôi làm nhiệm vụ đại biểu Quốc hội khóa XV đối với ông Nguyễn Xuân Phúc. Tại kỳ họp Trung ương bất thường trước đó, ông Phúc đã chủ động xin thôi giữ chức vụ Chủ tịch nước, xin thôi làm nhiệm vụ đại biểu Quốc hội khóa XV, nghỉ công tác và nghỉ hưu, do nhận thấy trách nhiệm chính trị của người đứng đầu khi để nhiều cán bộ (trong đó có 2 Phó Thủ tướng, 3 Bộ trưởng) vi phạm, gây hậu quả rất nghiêm trọng.

Tại Kỳ họp bất thường lần thứ tư, diễn ra trong sáng ngày 2/3, Quốc hội đã biểu quyết thông qua Nghị quyết bầu Chủ tịch nước đối với ông Võ Văn Thưởng - Ủy viên Bộ Chính trị, Thường trực Ban Bí thư Trung ương Đảng Khóa XIII. Hai kỳ họp bất thường thứ ba và thứ tư đã quyết định vấn đề rất lớn, mang tầm quốc gia, có tác động trực tiếp đến toàn xã hội mà không thể chậm trễ.