Trung Quốc khẳng định theo dõi sát tình hình cúm lợn, Việt Nam đủ năng lực xét nghiệm virus

Báo cáo của Cục Thú y (Bộ NNPTNT) cho thấy, virus cúm lợn H1 lần đầu tiên được phát hiện vào năm 1918. Cho đến nay virus cúm lợn H1 gồm 3 dòng chính: dòng virus cúm lợn cổ điển (Classical swine lineage, bao gồm cả pdm2009 H1N1), dòng virus H1N1 Âu-Á có nguồn gốc chim hoang dã (Eurasia avian lineage) và dòng virus có nguồn gốc virus cúm mùa ở người (Human seasional lineage).

Virus cúm lợn H1 lưu hành trong quần thể lợn ở hầu hết các khu vực trên thế giới. Tùy thuộc vào vị trí địa lý, các đặc tính kháng nguyên và di truyền của các virus là khác nhau. Các trường hợp người nhiễm virus cúm lợn H1 cũng đã được báo cáo ở nhiều nơi như châu Á, châu Âu và châu Mỹ.

Theo Tổ chức Thú y Thế giới (OIE), mặc dù virus cúm lợn có khả năng lây lan rất nhanh trong đàn lợn (tỷ lệ nhiễm có thể lên tới 100%); nhưng có thể không gây bệnh lâm sàng hoặc chỉ gây bệnh nhẹ và lợn mắc bệnh có thể hồi phục nhanh. Cúm lợn không phải là bệnh bắt buộc phải báo cáo cho OIE. 

Trong khi đó, tại Trung Quốc, các nhà khoa học tại Phòng thí nghiệm trọng điểm về dịch tễ và bệnh truyền lây giữa động vật và người, Đại học Nông nghiệp Trung Quốc phối hợp với các nhà khoa học khác đã tiến hành lấy mẫu giám sát cúm lợn từ tháng 1/2011 đến tháng 4/2018 tại 10 tỉnh có mật độ cao chăn nuôi lợn (bao gồm: An Huy, Bắc Ninh, Hà Bắc, Hắc Long Giang, Hà Nam, Giang Tô, Cát Lâm, Liêu Ninh, Sơn Đông và Thiên Tân).

Tổng cộng đã có 29.918 mẫu dịch ngoáy mũi của lợn được lấy từ các lò mổ và 1.016 mẫu bệnh phẩm phổi lợn 2 được lấy từ bệnh viện thú y. 

Sau đó, từ năm 2016 – 2018, các nhà khoa học Trung Quốc cũng lấy mẫu huyết thanh của 338 người chăn nuôi lợn tại 15 trang trại. 

Kết quả đối với mẫu từ lợn, tổng cộng phát hiện được 179 mẫu virus cúm lợn (bao gồm 136 mẫu trong tổng số 29.918 mẫu dịch ngoáy mũi, chiếm 0,45%; 43 mẫu trong tổng số 1.016 mẫu bệnh phẩm lợn, chiếm 4,23%).

 Căn cứ vào kết quả giải trình tự các đoạn gen HA và NA của các virus phân lập được, các nhà khoa học đã xác định được có 165 mẫu là chủng virus Cúm H1N1 thuộc dòng (lineage) virus cúm lợn có nguồn gốc gia cầm lưu hành tại khu vực Âu-Á (ký hiện EA H1N1); 7 mẫu là chủng virus cúm đại dịch năm 2009 (ký hiệu là pdm/09 H1N1); 1 mẫu là chủng virus thuộc dòng lợn cổ điển SC H1N1; 4 mẫu là virus H3N2; và 2 mẫu là virus H9N2.

Điều này cho thấy dòng virus cúm EA H1N1 lưu hành phổ biến nhất trên lợn tại Trung Quốc và đây cũng là chủng virus được phát hiện hàng năm. 

Kết quả giám sát huyết thanh học từ công nhân, người chăn nuôi lợn, tổng cộng phát hiện được 35/338 (10,4%) người chăn nuôi lợn có kháng thể kháng virus Cúm EA H1N1/G4; đặc biệt là những người có độ tuổi từ 18 – 35 tuổi có kết quả huyết thanh dương tính là 20,5% (9/44), cho thấy virus H1N1 G4 đã tăng sự thích nghi trên người, làm tăng mối lo ngại về khả năng tạo ra chủng virus mới có thể gây đại dịch.

Cũng theo các chuyên gia Trung Quốc, virus cúm lợn H1N1 G4 không phải là mới và không gây bệnh cho con người và động vật một cách dễ dàng; một chủng tương tự như G4 đã được Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) và các cơ quan liên quan ở Trung Quốc theo dõi, giám sát liên tục kể từ năm 2011.

Tại Việt Nam, từ năm 2009 đến nay (sau khi xuất hiện đại dịch cúm do pdm/09 H1N1 gây ra vào năm 2009), Cục Thú y phối hợp với các tổ chức quốc tế, các nước tổ chức triển khai các hoạt động giám sát, chủ động lấy mẫu và xét nghiệm trên 35.600 con lợn các loại (bao gồm 7.500 mẫu lợn do vhương trình phối hợp với CDC của Hoa Kỳ thực hiện; 14.600 mẫu lợn do Chương trình hợp tác với Viện Thú y quốc gia của Nhật Bản thực hiện; 13.500 mẫu do Chương trình phối hợp với Tổ chức Lương thực và Nông nghiệp Liên hiệp quốc thực hiện).

Cụ thể, trong các năm 2013 - 2014, Cục Thú y và Viện Vệ sinh Dịch tễ Trung ương đã phối hợp với CDC của Hoa Kỳ tổ chức thực hiện giám sát chủ động, lấy 7.500 mẫu dịch hầu họng và huyết thanh lợn tại 220 lò mổ của 9 tỉnh, thành phố và 1.512 mẫu dịch ngoáy mũi, hầu họng của những người tham gia giết mổ lợn tại các lò mổ này để xét nhiệm virus cúm pdm/09 H1N1, H3N2 và H5N1.

Kết quả, đối với mẫu trên người, có 4 mẫu dịch hầu họng dương tính virus cúm A/H3; 19% mẫu huyết thanh dương tính kháng thể virus cúm pdm/09 H1N1, 11% mẫu huyết thanh dương tính kháng thể virus cúm A/H3.

Đối với mẫu trên lợn, 1,1% mẫu dịch hầu họng dương tính virus cúm A (không có mẫu dương tính H1 và H3); 10 mẫu huyết thanh dương tính kháng thể virus cúm A/H1 và 21 mẫu huyết thanh dương tính virus cúm A/H3.

Trong các năm 2010 – 2018, Cục Thú y phối hợp với Viện Thú y Nhật Bản tổ chức thực hiện giám sát chủ động, lấy 14.600 mẫu dịch hầu họng và huyết thanh lợn tại 270 cơ sở chăn nuôi lợn và 10 cơ sở giết mổ lợn tại các tỉnh phía Bắc và phía Nam.

 Kết quả, tổng cộng phát hiện 527 mẫu virus cúm (bao gồm 104 mẫu H1N1, 01 mẫu pdm/09 H1N1; 151 H1N2 và 272 H3N2). Theo kết quả phân tích di truyền HA, các chuyên gia Nhật Bản cho biết đã phát hiện 01 mẫu vi rút cúm H1N1 thu thập cuối năm 2018 tại Bắc Ninh thuộc dòng EA, clade 1C.2.3.

Tuy nhiên, để khẳng định chủng virus này có kiểu gen G4 hay không, các chuyên gia Nhật Bản sẽ tiếp tục phân tích và trả lời trong thời gian sớm nhất.

- Trong các năm 2012 – 2017, Cục Thú y phối hợp với FAO tổ chức thực hiện giám sát chủ động, lấy 13.500 mẫu dịch hầu họng lợn tại các cơ sở chăn nuôi lợn. Kết quả, tổng cộng phát hiện 688 mẫu virus cúm A (5,1%); không phát hiện virus cúm H1N1.

Hiện nay, các Phòng thí nghiệm thuộc Cục Thú y đều có đủ khả năng, nguyên liệu xét nghiệm, phát hiện virus cúm nói chung, trong đó có virus cúm lợn, kể cả chủng pdm/09 H1N1 bằng phương pháp Real-time PCR và giải trình tự gien của virus cúm.

Tuy nhiên, để công tác phòng chống dịch bệnh đạt hiệu quả, Bộ NNPTNT đề xuất Thủ tướng Chính phủ xem xét, chỉ đạo Bộ NNPTNT chủ trì, phối hợp với Bộ Y tế tổ chức giám sát cúm lợn ở lợn và ở người (đặc biệt là chủng pdm/09 H1N1 và các chủng có khả năng lây sang người).

Tiếp tục phối hợp với các nước, các tổ chức quốc tế thực hiện các nghiên cứu chuyên sâu về cúm lợn.

Ủy ban nhân dân các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương tổ chức triển khai các biện pháp phòng, chống bệnh cúm theo quy định của Luật thú y, các văn bản hướng dẫn thi hành Luật và văn bản hướng dẫn cụ thể phòng, chống bệnh cúm lợn; trong đó có nội dung tổ chức giám sát, lấy mẫu xét nghiệm phát hiện cúm lợn; tăng cường công tác tuyên truyền để người dân hiểu được tính chất nguy hiểm của dịch bệnh và thực hiện các biện pháp phòng bệnh, nhưng không gây hoang mang cho cộng đồng.