Tuần dương hạm USS Olympia giúp Mỹ xóa sổ hạm đội Tây Ban Nha hùng mạnh

Khi được biên chế cho hải quân Mỹ tháng 1/1895, tuần dương hạm USS Olympia được kỳ vọng sẽ sống sót trước những đợt tấn công dữ dội nhờ tốc độ cao, vỏ thép dày và hỏa lực mạnh. Nhiều người cho rằng nó sở hữu hỏa lực quá mạnh so với kích cỡ và đặt cho USS Olympia biệt danh "chiến hạm hạt tiêu".

Trên thực tế, chiến hạm này đã xóa sổ một hạm đội đối phương, sau đó làm nhiệm vụ pháo kích bờ biển và hộ tống trong suốt 27 năm phục vụ.

Cuối thế kỷ 19, Mỹ gặp khó khăn trong tìm hướng phát triển hải quân cho những năm tiếp theo. Trận hải chiến Merrimack và Monitor trong nội chiến Mỹ cho thấy tàu vỏ gỗ đã hết thời, trong khi sự xuất hiện của tàu vỏ thép cũng khiến thiết giáp hạm vỏ sắt khó sống sót. Về hệ thống động lực, cột buồm là phương thức rẻ và hiệu quả, nhưng động cơ hơi nước thể hiện ưu thế rõ ràng, giúp chỉ huy có thêm nhiều lựa chọn linh hoạt trong chiến đấu.

Hải quân Mỹ phải chế tạo tàu để bảo vệ bờ biển với ngân sách hạn hẹp, đồng thời sẵn sàng phục vụ mục tiêu triển khai sức mạnh được nhiều tổng thống ấp ủ.

Để đáp ứng những yêu cầu trên, hải quân Mỹ quyết định đóng một hạm đội tàu tuần dương vỏ thép hoàn toàn mới, được trang bị động cơ hơi nước nhưng vẫn có cột buồm để tận dụng sức gió khi cần.

Do kinh phí eo hẹp, các tàu sẽ tập trung vào hỏa lực và khả năng cơ động, thay vì mang vỏ giáp thép dày như chiến hạm châu Âu cùng thời. Những tàu tuần dương này có thể vượt trước hạm đội địch, nã pháo dồn dập vào kỳ hạm đối phương trong khi vẫn ở ngoài tầm bắn của những chiến hạm khác.

Ngôi sao của hạm đội mới này là C-6, tàu tuần dương thiết giáp được hạ thủy năm 1892 và đưa vào biên chế một năm sau đó với tên gọi USS Olympia, đặt theo tên thủ phủ của bang Washington khi đó.

USS Olympia phù hợp với mọi yêu cầu trong kế hoạch phát triển hải quân mới. Tàu dài 104 m, rộng 16 m, có lượng giãn nước đầy tải 6.694 tấn. Nhờ trang bị hai động cơ hơi nước và 6 nồi hơi, nó có thể đạt tốc độ 40 km/h, trong khi phần lớn chiến hạm khi đó chỉ có vận tốc tối đa 33 km/h.

Nó được trang bị 4 pháo chính Mark 4 cỡ nòng 203 mm ở tháp pháo trên mũi và đuôi tàu. Ngoài ra, USS Olympia còn được lắp 10 pháo Mark 2 cỡ 127 mm, 14 pháo 57 mm, 6 pháo 37 mm và 4 súng máy Gatling cùng 6 ống phóng ngư lôi cỡ 450 mm.

Một số nhà quan sát khi đó chỉ trích thiết kế này, cho rằng nó trang bị hỏa lực quá mức so với một tàu tuần dương và không khác gì thiết giáp hạm thu nhỏ.

USS Olympia được triển khai đến Thái Bình Dương trước khi tàu tuần dương USS Maine phát nổ và chìm tại cảng Havana tháng 2/1898. Mỹ tuyên chiến với Tây Ban Nha ngày 25/4/1898 sau khi cáo buộc nước này tấn công USS Maine, dù vụ nổ sau này được xác định là tai nạn trong quá trình vận chuyển đạn.

Biên đội do USS Olympia dẫn đầu dưới quyền chỉ huy của đô đốc George Dewey được điều đến vịnh Manila, Philippines, ngày 27/4/1898 để tấn công hạm đội Tây Ban Nha tại đây. Tàu tuần dương Mỹ được kỳ vọng sẽ vượt qua pháo phòng thủ bờ của Tây Ban Nha và tấn công hạm đội đối phương bằng hỏa lực vượt trội.

Đội tàu Mỹ di chuyển theo hai hàng phía sau USS Olympia khi tiếp cận chiến trường. Đô đốc Dewey yêu cầu các chiến hạm dưới quyền không khai hỏa cho đến khi mặt trời mọc và họ phát hiện vị trí hạm đội địch, dù điều này có thể khiến lực lượng Mỹ bị phát hiện và đánh chặn trong đêm.

Hạm đội Tây Ban Nha khi đó đang neo đậu gần bờ dưới sự bảo vệ của pháo phòng thủ bờ biển. Rạng sáng 1/5, hai tàu trong biên đội tàu Mỹ bất ngờ bị công kích và phải bắn trả, nhưng phần còn lại vẫn tiến vào vịnh mà không nổ pháo. Nhóm chiến hạm Mỹ hứng chịu các loạt pháo của Tây Ban Nha cho tới khi họ vào tầm và góc bắn hiệu quả, thời điểm đô đốc Dewey ra lệnh cho hạm trưởng USS Olympia khai hỏa.

Tàu chiến và pháo phòng thủ bờ Tây Ban Nha kém chính xác hơn Mỹ, khiến trận chiến nhanh chóng nghiêng về nhóm tàu USS Olympia. Hạm đội Mỹ đánh chìm mọi tàu chiến đối phương và chiếm cảng Manila chỉ sau vài giờ. 9 thủy thủ Mỹ bị thương và không có tổn thất về khí tài, trong khi Tây Ban Nha bị xóa sổ cả hạm đội với 161 người chết, 210 người bị thương.

USS Olympia và đô đốc Dewey trở nên nổi tiếng sau trận đánh. Tuần dương hạm Mỹ tiếp tục được tin dùng trong Thế chiến I với vai trò là tàu tuần dương hộ tống. Nó từng tham gia nã pháo bờ biển, hỗ trợ cuộc tấn công đổ bộ ở Murmansk trong nội chiến Nga năm 1918.

Tuy nhiên, USS Olympia không thể cạnh tranh với các chiến hạm hiện đại sau Thế chiến I và bị loại biên năm 1922, trở thành bảo tàng cho khách tham quan ở thành phố Philadelphia từ năm 1958.