Vì sao kim ngạch xuất khẩu cà phê lao dốc gần 20%?

Theo Cục Chế biến và Phát triển thị trường nông sản, xuất khẩu cà phê tháng 6/2019 ước đạt 165 nghìn tấn với kim ngạch đạt 274 triệu USD. Lũy kế 6 tháng đầu năm, xuất khẩu cà phê được 943 nghìn tấn và 1,6 tỷ USD, giảm 9,2% về lượng và giảm 19,9% về giá trị so với cùng kỳ năm 2018.

Trong nửa đầu năm nay, Đức và Mỹ tiếp tục là hai thị trường tiêu thụ cà phê lớn nhất của Việt Nam với thị phần lần lượt là 13,2% và 9,8%. Ngoại trừ Philippines có kim ngạch xuất khẩu cà phê tăng (tăng 26,6%), còn hầu hết các thị trường chính đều có kim ngạch giảm so với cùng kỳ năm 2018.

Giá thấp vì đâu?

6 tháng đầu năm 2019, giá cà phê Robusta kỳ hạn tháng 7/2019 tại thị trường London diễn biến giảm với mức giảm 476 USD/tấn do nguồn cung cà phê toàn cầu đang ở mức cao.

Tại thị trường cà phê trong nước, so với tháng 5/2019, giá cà phê vối nhân xô các tỉnh Tây Nguyên trong tháng 6 giảm 700 - 1.200 đồng/kg. Giá cà phê xuất khẩu bình quân nửa đầu năm nay đã giảm 11,5% so với cùng kỳ năm 2018.

Một vấn đề đáng quan ngại là, không chỉ giảm theo xu hướng chung của thị trường cà phê toàn cầu, mà giá cà phê xuất khẩu và tại thị trường nội địa nước ta có xu hướng giảm nhanh hơn tốc độ giảm trên thế giới.

Một số bản báo cáo phân tích cho hay, giá cà phê xuất khẩu của Việt Nam hiện ở mức thấp nhất so với giá bán của các nước xuất khẩu cà phê khác trên thế giới.

Cà phê Việt Nam chủ yếu xuất thô 80%, nguyên liệu thu hoạch không đáp ứng đủ tiêu chuẩn về độ chín, cà phê còn lẫn các tạp chất... dẫn đến chất lượng còn thấp.

Theo số liệu thống kê từ Ủy ban Thương mại quốc tế Mỹ cho thấy, nhập khẩu cà phê của nước này năm 2018 đạt gần 1,6 triệu tấn, với kim ngạch gần 5,6 tỷ USD, giảm 3% về lượng và giảm 9,6% về trị giá so với năm 2017.

Trong đó, Việt Nam là nguồn cung cà phê lớn thứ ba cho Mỹ sau Brazil và Colombia, lượng cà phê nhập khẩu vào Mỹ giảm hơn 10% và giảm tới 24% về trị giá. Trong 10 nguồn cung cà phê lớn nhất cho Mỹ năm 2018, giá cà phê nhập khẩu bình quân từ Việt Nam đạt mức thấp nhất 1.881 USD/tấn.

Theo số liệu thống kê từ Ủy ban Thương mại Hàn Quốc, nhập khẩu cà phê của nước này 4 tháng đầu năm 2019 đạt 53.232 tấn, kim ngạch đạt 208,11 triệu USD, tăng 1,7% về lượng và tăng 1,5% về trị giá so với 4 tháng đầu năm 2018. Giá cà phê nhập khẩu bình quân của Hàn Quốc từ Việt Nam đạt mức thấp 1,8 USD/kg, giảm 11,6% so với cùng kì năm ngoái.

Hiện Việt Nam là nguồn cung cà phê lớn nhất (tính theo lượng) cho thị trường Hàn Quốc, nhưng trong 4 tháng đầu năm 2019 đã giảm 5,3% về lượng và giảm tới 16,3% về trị giá so với 4 tháng đầu năm 2018.

Cần thay đổi phương thức xuất khẩu

Nguyên nhân khiến giá cà phê xuất khẩu của Việt Nam thường ở mức thấp nhất so với các nước trong nhóm xuất khẩu cà phê (Brazil, Colombia, Guatemala, Mexico, Indonesia) được lý giải là do cà phê Việt Nam chủ yếu xuất thô (80% lượng cà phê XK là hàng thô), cùng với đó, nguyên liệu thu hoạch không đáp ứng đủ tiêu chuẩn về độ chín, cà phê còn lẫn các tạp chất... dẫn đến chất lượng còn thấp.

Tuy nhiên, vấn đề chất lượng thấp chỉ là một lý do để giải thích. Điều đáng nói là, vụ thu hoạch cà phê của Việt Nam diễn ra từ tháng 10 năm trước, đến tháng 1-2 năm sau là hết vụ thu hoạch. Thông thường những năm trước đây, trong thời gian thu hoạch, giá cà phê sẽ giảm, nhưng khi đã hết vụ thu hoạch thì giá cà phê sẽ tăng... Điều này chứng tỏ, cà phê Việt Nam đang bị ép giá.

Việt Nam là nước đứng đầu thế giới về lượng xuất khẩu cà phê robusta, hay còn gọi là cà phê vối. Nhưng chúng ta lại không làm chủ được giá cà phê bán ra mà mức giá này hoàn toàn do các sàn giao dịch cà phê đặt tại New York hay London chi phối.

Các doanh nghiệp xuất khẩu cà phê hàng đầu tại Việt Nam cho biết, 80-85% tổng lượng cà phê xuất khẩu được bán theo hình thức "trừ lùi". Tức là doanh nghiệp ký hợp đồng bán cà phê từ trước, lấy tiền tạm ứng của bên mua và đợi đến mùa thu hoạch sẽ giao hàng. Lúc đó, mức giá sẽ được ấn định căn cứ theo giá cà phê tại các sàn giao dịch thế giới thời điểm giao hàng, trừ đi vài chục đến hơn 100 USD/tấn.

Theo ông Vũ Đức Tiến, Tổng giám đốc Công ty Cổ phần Đầu tư Xuất nhập khẩu cà phê Tây Nguyên: "Chúng ta chỉ có vay và bán nên bị ép giá rất dễ. Việt Nam có tới hơn 100 doanh nghiệp xuất khẩu cà phê. Chính vì mạnh ai nấy làm, nên tổng lượng hàng đã được ký bán trên giấy theo hình thức trừ lùi nhiều khi cao hơn lượng cà phê thực có ở Việt Nam.

Đó chính là nguyên nhân xảy ra tình trạng, mặc dù sản lượng thu hoạch thấp hơn cầu, nhưng lượng bán ra trên giấy lại cao hơn nhu cầu mua, khiến các đối tác đẩy giá xuống thấp. Rồi doanh nghiệp để xuất khẩu có lãi, lại quay về ép giá thu mua cà phê từ nông dân".

Trong khi đó vai trò của các hiệp hội ngành hàng cà phê vẫn còn hạn chế, sự liên kết giữa các doanh nghiệp vẫn còn lỏng lẻo. Để nâng giá cà phê xuất khẩu lên, các doanh nghiệp xuất khẩu cần phải đồng lòng thay đổi, cần từ bỏ phương thức ký hợp đồng bán hàng trên giấy giao hàng sau, từ đó phải bỏ việc căn cứ giá trên sàn London trừ lùi ra giá thực xuất khẩu...