Vì sao Philippines tuyên bố ngừng nhập khẩu gạo?

Khi thị trường truyền thống quay lưng

Ông Huỳnh Thế Năng - Chủ tịch Hiệp hội Lương thực Việt Nam (VFA), cho biết: Trong những tháng đầu năm 2017, xuất khẩu gạo của Việt Nam đạt được chủ yếu là nhờ các hợp đồng thương mại xuất sang Philippines, Trung Quốc và Châu Phi… Trong khi đó, tỷ lệ những hợp đồng tập trung của xuất khẩu gạo Việt Nam ngày càng ít.

Bốc xếp gạo để xuất khẩu tại Cảng Sài Gòn.   ENTERNEWS 

Những ngày cuối tháng 4.2017, nông dân vùng ĐBSCL không khỏi thấp thỏm lo lắng cho phần lúa Đông xuân còn chưa tiêu thụ xong và vụ mùa Hè thu đang đến trước mặt. Theo thông tin từ VFA, qua các phương tiện truyền thông chính thức của Philippines, Tổng thống nước này đã thông báo sẽ tạm dừng nhập khẩu gạo.

Ngoài ra, theo ông Năng, không chỉ riêng Philippines, nhiều thị trường nhập khẩu gạo chính của Việt Nam ở khu vực Đông Nam Á đang dần thay đổi cơ chế điều hành nhập khẩu gạo, từ việc Chính phủ nhập khẩu chuyển dần sang giao cho doanh nghiệp tư nhân đấu thầu hạn ngạch hoặc tự do hóa hoàn toàn thương mại mặt hàng gạo. Đồng thời, Chính phủ các nước này có những chính sách quyết đoán về an ninh lương thực, từng bước tự cân đối lương thực trong nước.

Xuất khẩu gạo của Việt Nam không chỉ gặp khó ở thị trường Philippines, mà cả sang thị trường Trung Quốc cũng đang trầm lắng. Nếu như trước đây, Trung Quốc được xem là thị trường dễ tính, thì nay, Trung Quốc cũng yêu cầu nhiều tiêu chuẩn chất lượng cao hơn, khiến doanh nghiệp Việt “trở tay không kịp”.

Để xuất khẩu nếp vào Trung Quốc, doanh nghiệp phải quy hoạch riêng vùng sản xuất. Sau khi đối tác kiểm tra hàng đã đảm bảo chất lượng, đủ tiêu chuẩn nhập kho của họ rồi họ mới trả tiền, nếu không, doanh nghiệp coi như sẽ “mất trắng”.  Không chỉ với nếp, Trung Quốc còn yêu cầu các doanh nghiệp Việt Nam xuất khẩu gạo trắng vào thị trường này cũng phải có vùng trồng, có sổ sách theo dõi mùa vụ, lịch phun thuốc, bón phân…

Cuối năm 2016, Trung Quốc cũng đã cử đoàn cán bộ sang kiểm tra, kiểm định chất lượng các cơ sở chế biến, xuất khẩu gạo của Việt Nam… đánh giá thực tế 31 doanh nghiệp sản xuất chế biến gạo Việt Nam xuất khẩu vào thị trường này.

Kết quả, cơ quan này chỉ công nhận 22 doanh nghiệp đủ điều kiện về cơ sở hạ tầng cũng như hệ thống quản lý chất lượng phù hợp với Nghị định thư về kiểm dịch đối với gạo Việt Nam xuất sang Trung Quốc và các yêu cầu khác về quản lý chất lượng đối với gạo nhập khẩu.

Chật vật vì những nghịch lý

Ông Lâm Anh Tuấn - Giám đốc Công ty TNHH Lương thực Thịnh Phát (Bến Tre) cho hay, suốt năm 2016, doanh nghiệp này gần như không bán nổi một hạt gạo nào trực tiếp sang các thị trường nước ngoài. Ngoài khó khăn về thị trường, nghịch lý giá gạo trong nước ở mức cao, giá xuất khẩu lại thấp khiến doanh nghiệp không bán được hàng.

Theo số liệu của Bộ NNPTNT, xuất khẩu gạo của Việt Nam năm 2016 giảm kỷ lục trong gần 10 năm qua. Cụ thể, khối lượng gạo xuất khẩu cả năm ước đạt 4,88 triệu tấn và giá trị 2,2 tỷ USD, giảm 25,8% về khối lượng và giảm 21,2% về giá trị so với năm 2015.

Đây là mức thấp nhất từ năm 2009 đến nay và hầu hết doanh nghiệp xuất khẩu gạo đều không hoàn thành chỉ tiêu đề ra.

Ông Nguyễn Thanh Long - Giám đốc điều hành Công ty TNHH Gạo Việt (TP.HCM) cho rằng, ngành lúa gạo Việt Nam trong những tháng đầu năm đã trải qua một giai đoạn khá đặc biệt. Trong khi giá gạo thế giới tụt giảm mạnh, nhu cầu yếu thì giá trong nước lại có thời điểm tăng cao khiến doanh nghiệp không thể ký được hợp đồng mới.

“Cứ đà này, lúa gạo Việt Nam sẽ còn chật vật trong thời gian dài nữa” - ông Long thở dài.

Còn theo GS-TS Võ Tòng Xuân, sản xuất lúa gạo Việt Nam nhiều năm qua đã rơi vào vòng xoáy nguy hiểm. Do đó, ông Xuân cho rằng, ngành lúa gạo phải đầu tư vào chiều sâu, quan tâm đến chất lượng chứ không nên chạy theo diện tích và số vụ như hiện nay.

“Ai cũng nói phải nâng cao chất lượng gạo nhưng thực tế thì không ai làm. Đã đến lúc các doanh nghiệp phải thay đổi cách làm để bảo đảm gạo của mình sạch, an toàn. Chất lượng cao không phải là ngon thơm như gạo Thái Lan, Campuchia mà hạt gạo phải đều, trắng trong, không dư lượng thuốc bảo vệ thực vật. Có như thế thì mới an tâm đầu ra cho hạt gạo Việt” - ông Xuân đề xuất.