Vụ Asanzo và cách lý giải hàng "made in Việt Nam" của Thứ trưởng Trần Quốc Khánh

Xác định hàng Việt Nam trên tinh thần tự giác của doanh nghiệp

Theo nội dung dự thảo Thông tư quy định về hàng “Made in Việt Nam”, các tổ chức, cá nhân sản xuất, kinh doanh hàng hóa không bắt buộc phải thể hiện nội dung hàng hóa của Việt Nam trên tem nhãn hoặc tài liệu, vật phẩm thông tin liên quan.

Trong trường hợp đơn vị sản xuất, kinh doanh muốn thể hiện nội dung hàng hóa của Việt Nam trên tem nhãn hoặc tài liệu, vật phẩm sẽ tự xác định và ghi nhãn với một trong số các cụm từ nằm tại khoản 2 điều 4, dự thảo Thông tư như; “Sản phẩm của Việt Nam” hoặc “sản phẩm Việt Nam”, “Sản xuất tại Việt Nam” hoặc “Việt Nam sản xuất”…

Theo đó, các đơn vị sản xuất, kinh doanh có nghĩa vụ tuân thủ Thông tư và tự chịu trách nhiệm trước pháp luật về những thông tin do mình cung cấp. Nhà nước chỉ sử dụng Thông tư để phân xử đúng – sai khi xuất hiện các tình huống cần sự phán xử hay phản ánh.

Vụ tập đoàn Asanzo bị nghi "nhập nhằng" xuất xứ sản phẩm dấy lên hồi chuông cảnh báo về việc thiết lập các quy định hàng Made in Viet Nam.

Việc có thêm một văn bản quy phạm pháp luật để điều chỉnh nhưng hoạt động thể hiện thông tin tem nhãn không thay đổi, vẫn do doanh nghiệp tự làm, dấy lên lo ngại về tính chính xác. Bộ Công Thương có tính đến khả năng cần có cơ quan chức năng đứng ra đánh giá và cấp giấy chứng nhận để đảm bảo?

Trao đổi về vấn đề này, thứ trưởng Bộ Công Thương Trần Quốc Khánh cho biết: “Ban soạn thảo chưa tính đến khả năng này, bởi cơ chế “đánh giá – công nhận” sẽ thực sự là gánh nặng cho cả doanh nghiệp cũng như cơ quan quản lý. Bên cạnh đó, việc có thêm thủ tục cũng có thể phát sinh ra cơ chế “xin – cho”, thông tư này nếu được ban hành sẽ do doanh nghiệp tự giác thực hiện.”

Ngoài ra, ông Trần Quốc Khánh cũng thông tin, dự thảo Thông tư không quy định bất cứ một thủ tục hành chính nào mà doanh nghiệp phải tuân thủ nên sẽ không phát sinh chi phí. Thông tư là căn cứ để các cá nhân, tổ chức thực hiện đúng yêu cầu về ghi nhãn hàng hóa theo Nghị định 43/2017/NĐ-CP. 

“Với Thông tư này, các doanh nghiệp chân chính sẽ không phải đối diện với cáo buộc “gian lận xuất xứ”, tránh được rủi ro kiện tụng và mất uy tín với người tiêu dùng. Thông tư giúp loại bỏ dần tình trạng nhập khẩu nhập nhèm “đội lốt” hàng Việt Nam như đã rải rác xảy ra trong thời gian qua.”, Thứ trưởng Trần Quốc Khánh thông tin thêm. 

Vì sao bây giờ bộ Công thương mới đưa ra quy định về xác định hàng hóa Việt Nam?

Theo Thứ trưởng Trần Quốc Khánh, trước đây, Bộ Công Thương đã ban hành các quy định về sản phẩm của Việt Nam tuy nhiên chỉ áp dụng đối với các hàng hóa xuất khẩu giúp hưởng các ưu đãi thuế quan. Với việc ghi nhãn hàng hóa sản xuất và lưu thông trong nước được thực hiện theo nghị định 43/2017.

“Trước một số bất cập phát sinh từ nguyên tắc tự xác định, tự chịu trách nhiệm, về ghi nước xuất xứ trên nhãn hàng hóa. Bộ Công Thương đề xuất với Thủ tướng cho phép nghiên cứu, xây dựng văn bản quy phạm pháp luật quy định về hàng hóa của Việt Nam, ông Khánh nói.

Ngoài ra, vấn đề được dư luận hết sức quan tâm là việc ngưỡng hàm lượng giá trị gia tăng nội địa (VAC) của hàng hóa được đặt ở mức 30% mà không đặt ngưỡng 60% (Thụy Sỹ) hay 50% (Mỹ)…Trả lời vấn đề này, ban soạn thảo Bộ Công Thương cho biết, các ý kiến viện dẫn tiêu chuẩn của Mỹ hay Thụy Sỹ đều không phù hợp.

Trong quá trình đàm phán hiệp đinh thương mại, các nước như Mỹ, Nhật, Thụy Sỹ… đều đề nghị Việt Nam áp dụng quy tắc VAC 30%, không có nước nào đề nghị mức VAC 50% hay 60%, trừ đối với một số mặt hàng cực kỳ đặc thù và nhạy cảm như may mặc hay ô tô…

Do vậy, việc nâng tiêu chuẩn VAC cao hơn 30% hay đặt thêm các điều kiện không khó, tuy nhiên, nếu làm vậy hàng Việt Nam có thể rơi vào tình cảnh trớ trêu là được cả thế giới công nhận nhưng riêng Việt Nam lại không công nhận sản phẩm nào đó là của mình.

Bên cạnh đó, Thứ trưởng Trần Quốc Khánh cũng cho biết, VAC không phải tiêu chí duy nhất để xác định hàng hóa có phải hàng Việt Nam hay không mà cần phải xác định quá trình gia công cơ bản như thế nào, có làm thay đổi tính cơ bản tính chất, giá trị hàng hóa không?

“Ví dụ, lấy 50% chè Việt Nam phối trộn 50% chè Sri Lanka thì sản phẩm cuối cùng có được coi là sản phẩm của Việt Nam không? Để trả lời, cần có dữ liệu về trị giá EXC (trị giá xuất xưởng của hàng hóa), cần làm rõ sản phẩm cuối cùng là phối trộn đơn giản hay là hình thức khác, ví dụ như chè túi lọc”, Ông Khánh nói.

Ngoài ra, bộ Công Thương cũng khẳng định, đối tượng chịu tác động của dự thảo rất rộng nên vẫn cần có thêm ý kiến của các cá nhân, tổ chức, doanh nghiệp.

Ông Khánh cho biết thêm, Hiệp định Thương mại hàng hóa ASEAN (ATIGA) và các hiệp định thương mại tự do (FTA) khác, hàm lượng giá trị gia tăng được gọi "hàm lượng giá trị khu vực" (RVC) và cho phép cộng gộp xuất xứ của các nước thành viên.

Chẳng hạn, với hàm lượng giá trị khu vực 40% trong ASEAN thì 1 sản phẩm có 20% giá trị của Thái Lan, 10% của Philippines, 5% của Lào và 5% của Việt Nam sẽ được coi là đạt tiêu chí xuất xứ ASEAN và được cấp Giấy chứng nhận xuất xứ Mẫu D.

Dự thảo Thông tư "made in Việt Nam" quy định chặt hơn, nghĩa là tỷ lệ giá trị gia tăng 30% là chỉ tính riêng giá trị của Việt Nam.

"Như thế nhiều sản phẩm có thể đáp ứng xuất xứ ASEAN và được cấp Giấy chứng nhận xuất xứ Mẫu D, nhưng chưa chắc đã đủ điều kiện để được coi là hàng hóa của Việt Nam", ông Trần Quốc Khánh cho biết.

Ngoài ra Thứ trưởng Trần Quốc Khánh cũng cho biết, nếu doanh nghiệp nhập khẩu đầu vào từ nhiều nước khác nhau, sản phẩm cuối cùng lại không đủ điều kiện để thể hiện là hàng hóa của Việt Nam thì doanh nghiệp sẽ thể hiện xuất xứ theo quy định của Nghị định 43/2017, tức là tự xác định và tự chịu trách nhiệm, miễn là đừng ghi xuất xứ Việt Nam.

Dự thảo được lấy ý kiến trong thời điểm thị trường "nóng" vụ Asanzo của ông Phạm Văn Tam nghi nhập nhằng xuất xứ hàng hoá, nhập hàng Trung Quốc, gắn mác "Made in Việt Nam". Xa hơn là vào tháng 10/2017, thương hiệu Khaisilk đối mặt với khủng hoảng khi một khách hàng phản ánh mua khăn lụa không đúng xuất xứ trên nhãn mác… 

Các vụ việc trên đều có đặc điểm chung là các cơ quan chức khó xử lý do thiếu các quy định chặt chẽ về tem nhãn sản phẩm cho hàng Việt Nam, cũng như chế tài của luật pháp. Liệu thông tư sắp được ra đời sẽ là lời giải cho các bài toán cho hàng “Made in Viet Nam”?