Đã có 4 loại nông sản của Việt Nam thu được 1 tỷ USD, vẫn thấp thỏm với sầu riêng

Lập kỷ lục ngay từ đầu năm

Trao đổi với phóng viên về tình hình sản xuất, xuất khẩu nông lâm thủy sản trong những tháng đầu năm 2024, Thứ trưởng Phùng Đức Tiến cho biết, quý I/2024, ngành nông nghiệp Việt Nam đối mặt với áp lực rất lớn là xâm nhập mặn, dịch bệnh trên cây trồng và vật nuôi, một số lô hàng xuất khẩu bị đối tác trả về. Tuy nhiên, ngành vẫn đạt tốc độ tăng giá trị sản xuất nông - lâm - thủy sản 2,98% trong quý đầu năm, mức cao được ghi nhận trong nhiều năm qua.

Các nhóm hàng xuất khẩu đều tăng, góp phần đưa tổng kim ngạch xuất khẩu nông, lâm, thủy sản đạt 13,53 tỷ USD, tăng 21,8% so với cùng kỳ năm ngoái. 

Thặng dư thương mại ngành nông nghiệp trong quý I đạt 3,36 tỷ USD, tăng 96,5%, chiếm 41,5% tổng thặng dư thương mại toàn nền kinh tế.

"Một tín hiệu vui là các mặt hàng có sự sụt giảm trong năm ngoái, thì nay đã có dấu hiệu tích cực, nhờ vào gói tín dụng 15.000 tỷ đồng với lãi suất ưu đãi hỗ trợ các doanh nghiệp lâm nghiệp và thủy sản. Cụ thể, kim ngạch xuất khẩu thủy sản trong quý I đạt 1,86 tỷ USD, tăng 1,9% so với cùng kỳ; lâm sản đạt 3,61 tỷ USD, tăng 18,8% so với cùng kỳ. Ngành nông nghiệp đã có 4 mặt hàng đạt giá trị xuất khẩu trên 1 tỷ USD là gỗ (2,32 tỷ USD, tăng 26,8%); rau quả (1,23 tỷ USD, tăng 25,8%); gạo (1,37 tỷ USD, tăng 40%); cà phê (1,9 tỷ USD, tăng 54,2%). Đây là những dấu hiệu tích cực để ngành có thể đạt kim ngạch xuất khẩu 54 - 55 tỷ USD trong năm nay" - Thứ trưởng Phùng Đức Tiến khẳng định.

Trung Quốc và Mỹ là hai thị trường tiêu thụ nông sản lớn của Việt Nam. Với thị trường Trung Quốc, chúng ta có lợi thế về logistics và hai bên đã ký nhiều nghị định thư xuất khẩu nông sản. Hiện với mặt hàng sầu riêng đông lạnh, tôm và dừa tươi, Việt Nam chuẩn bị rất kỹ lưỡng, chỉ chờ ngày 2 bên cùng ký nghị định thư. Nếu thành công, nông sản Việt Nam sẽ có lợi thế lớn tại thị trường tỷ dân này.

Trong quý I vừa qua, giá trị xuất khẩu sang thị trường Trung Quốc chiếm 20,2%, Mỹ chiếm 19,9%, Nhật Bản chiếm 7%, Philippines khoảng 4,3%, Hàn Quốc 3,7%. "Đây là những thị trường mà nông sản Việt Nam có lợi thế lớn, chúng ta cần tăng cường tái cơ cấu để có vùng nguyên liệu, chủ động gắn với chế biến, nâng cao giá trị. Đi kèm với các hoạt động xúc tiến thương mại, tôi tin, Việt Nam sẽ có một năm xuất khẩu nông sản thuận lợi, đạt mục tiêu Thủ tướng Chính phủ giao" - Thứ trưởng Phùng Đức Tiến nhận định.

Đối với ngành hàng rau quả, 3 tháng đầu năm, kim ngạch xuất khẩu rau quả đạt 1,23 tỷ USD, tăng 25,8% so với cùng kỳ năm trước. Với những tín hiệu tích cực của thị trường, Bộ NNPTNT dự báo, năm 2024 ngành hàng rau quả tăng trưởng ở mức 15-20% so với năm 2023, đạt 6-6,5 tỷ USD. 

Trung Quốc sẽ tiếp tục là thị trường tiềm năng cho mặt hàng rau quả của Việt Nam bởi lợi thế về địa lý, nhiều nét tương đồng trong văn hóa ẩm thực. Dự kiến, thời gian tới, sẽ có thêm 4 sản phẩm được xuất khẩu chính ngạch sang Trung Quốc, trong đó có dừa, hoa quả đông lạnh và dưa hấu.

Bất ổn từ quả… sầu riêng

Sầu riêng là một điểm sáng trong bức tranh xuất khẩu nông lâm thủy sản những tháng đầu năm 2024. Theo thông tin từ Cục Bảo vệ thực vật (Bộ NNPTNT), đến hết tháng 2/2024, Việt Nam đã xuất được hơn 41.000 tấn sầu riêng (xấp xỉ sản lượng sầu riêng xuất khẩu trong năm 2022). 

Đặc biệt, từ sau khi Nghị định thư "yêu cầu về kiểm dịch thực vật đối với sầu riêng tươi của Việt Nam xuất khẩu sang Trung Quốc" được ký kết, thì diện tích và sản lượng sầu riêng có tốc độ tăng trưởng nóng.

Tuy nhiên, theo Cục Bảo vệ thực vật, bên cạnh cơ hội thì ngành hàng sầu riêng cũng phải đối mặt với rất nhiều khó khăn, thách thức trong quản lý và tiêu thụ sản phẩm khi chưa có quy định về xử phạt vi phạm hành chính đối với hành vi vi phạm (gian lận, mạo danh, không tuân thủ yêu cầu kiểm dịch thực vật, an toàn thực phẩm…) trong sử dụng mã số mã số vùng trồng và cơ sở đóng gói. Việc kiểm tra, giám sát còn lỏng lẻo, mang tính hình thức, làm cho có dẫn đến tình trạng gian lận, vi phạm quy định của nước nhập khẩu.

Chưa có quy trình quản lý chất lượng sản phẩm sầu riêng một cách thống nhất và chặt chẽ. Chất lượng sản phẩm chưa thực sự ổn định giữa các vùng trồng; nhiều vườn thu hoạch quá sớm khi quả chưa đạt độ chín đã làm giảm chất lượng của sầu riêng.

Liên kết chuỗi sản xuất - chế biến - tiêu thụ còn lỏng lẻo, tổ chức giữa các khâu cầm chừng, chủ yếu quy mô trung bình và nhỏ. Hiện tượng tranh mua, tranh bán, loạn giá, bỏ hợp đồng, phá vỡ các chuỗi liên kết vẫn đang là "chủ đề nóng" tại các tỉnh trồng sầu riêng khi giá thị trường lên cao.

"Việc sử dụng mã số trái phép, không đúng quy định và không tuân thủ các yêu cầu của nước nhập khẩu đã gây ảnh hưởng đến người sản xuất và doanh nghiệp xuất khẩu đồng thời cũng ảnh hưởng đến uy tín của cả ngành hàng sầu riêng. Nhiều cơ sở đóng gói không mua sản phẩm từ vùng trồng đã được cấp mã số; không mua sản phẩm từ vùng trồng liên kết đã được cấp mã số vẫn diễn ra đã ảnh hưởng lớn đến việc truy xuất nguồn gốc khi lô hàng gặp vấn đề. Thông báo vi phạm vẫn không ngừng tăng. Tình trạng này nếu không được cải thiện sẽ dẫn đến việc nâng cao rào cản kỹ thuật, thậm chí là có nguy cơ đánh mất thị trường vừa mới được mở cửa đối với mặt hàng sầu riêng" - Cục Bảo vệ thực vật cảnh báo.

Để ngành hàng sầu riêng phát triển bền vững, theo Cục Bảo vệ thực vật, cần đẩy mạnh công tác thanh tra, kiểm tra, giám sát các vùng trồng, cơ sở đóng gói nhằm kiểm soát chất lượng nông sản xuất khẩu ngay từ khâu đầu vào, canh tác; phát hiện và xử lý kịp thời các trường hợp các trường hợp vi phạm, gian lận trong sử dụng mã số vùng trồng, cơ sở đóng gói xuất khẩu; các địa phương phối hợp với Cục Bảo vệ thực vật xác minh nguyên nhân và hướng dẫn các vùng trồng, cơ sở đóng gói không tuân thủ yêu cầu kiểm dịch thực vật.

Tổ chức lại cấu trúc ngành hàng bền vững; tạo ra không gian để nông dân, doanh nghiệp cùng hợp tác trên nguyên tắc bình đẳng, hợp tác cùng có lợi. Phát triển chuỗi giá trị nông sản; liên kết chặt chẽ giữa các khâu từ sản xuất, chế biến đến tiêu thụ sản phẩm.

Xây dựng cơ chế, chính sách hỗ trợ khuyến khích doanh nghiệp đầu tư cơ sở hạ tầng, các khu vực sơ chế, chế biến, bảo quản, các kho lạnh quy mô lớn.

Đồng thời, đẩy mạnh công tác tuyên truyền, tập huấn, hướng dẫn các quy định liên quan đến yêu cầu kiểm dịch thực vật, an toàn thực phẩm và mã số vùng trồng, cơ sở đóng gói nhằm nâng cao hiểu biết, nhận thức của cán bộ quản lý, người sản xuất và các doanh nghiệp xuất khẩu, đặc biệt là ý thức về lợi ích của việc tuân thủ quy định và xây dựng uy tín cho ngành hàng.