Một đòn nhằm nhiều đích

Cầu Crimea của Nga bị tấn công làm hỏng một nhịp.

Thoả thuận này được  ký kết giữa Nga và Uk raine ngày 22.7.2022 ở thành phố Istanbul của Thổ Nhĩ Kỳ với sự trung gian của LHQ và Thổ Nhĩ Kỳ. Cho tới nay, nó là thoả thuận duy nhất giữa Nga và Ukraine kể từ khi bùng phát cuộc chiến ở Ukraine. Nhờ thoả thuận này, Ukraine xuất khẩu được gần 33 triệu tấn ngũ cốc, đưa lại thu nhập vô cùng quan trọng đối với Ukraine trong tình cảnh chiến tranh hiện tại.

Nó có hiệu lực ban đầu 120 ngày và có thể được Nga và Ukraine gia hạn hiệu lực thêm với chu kỳ 60 ngày tiếp theo. Cuối mùa thu năm ngoái, Nga đã từng tạm thời ngừng hiệu lực của thoả thuận này sau khi Ukraine tiến hành một số cuộc tấn công quân sự vào bán đảo Crimea.

Điều kiện của Nga cho việc chấp nhận thoả thuận này là các nước Phương Tây không còn ngăn cản Nga thanh toán xuất khẩu nông sản và phân bón thông qua mạng lưới hệ thống thanh toán quốc tế Swift. Trước khi cây cầu bị tấn công làm cho hư hại lần thứ 2, tổng thống Nga Vladimir Putin đã đề cập đến khả năng phía Nga không tiếp tục gia hạn hiệu lực của thoả thuận về xuất khẩu ngũ cốc nói trên và sẽ trở lại thoả thuận này khi những điều kiện của Nga được các nước Phương Tây đáp ứng.

Ukraine là quốc gia xuất khẩu ngũ cốc lớn nhất thế giới, xuất khẩu chủ yếu bằng vận tải đường biển qua Biển Đen. Thoả thuận này vì thế vô cùng quan trọng và có lợi cho Ukraine về kinh tế và thương mại. Ukraine có thể xuất khẩu bằng đường bộ (xe tải và xe lửa) hoặc bằng đường hàng không qua các nước thành viên EU, nhưng với chi phí vận tải rất cao, khối lượng không thể nhiều và vấp phải phản ứng bất lợi không hề nhỏ từ phía dư luận và nông dân ở các nước thành viên EU liên quan.

Ukraine bị hạn chế xuất khẩu ngũ cốc thì giá ngũ cốc trên thị trường thế giới sẽ biến động và tăng, chuỗi cung ứng ngũ cốc toàn cầu bị gián đoạn, nguy cơ xuất hiện nạn đói ở một số nơi, đặc biệt ở châu Phi, không thể được loại trừ. Thoả thuận này có lợi cho Nga cả về chính trị lẫn kinh tế và thương mại vì giúp Nga tuỳ ý gây khó cho Nga, phân rẽ Ukraine với các nước Phương Tây và tăng thế trong quan hệ đối với Thổ Nhĩ Kỳ và LHQ.

Quyết định của Nga ngừng hiệu lực của thoả thuận xuất khẩu ngũ cốc nói trên không phải là điều được phía Nga quyết định chắc chắn từ cách đây lâu mà liên quan trực tiếp đến những diễn biến mới đây nhất. Nga quyết định vậy nhằm đồng thời vào Ukraine, EU, NATO và Thổ Nhĩ Kỳ, đồng thời nhằm cả vào các quốc gia châu Phi.

Một khi Ukraine tăng cường hoạt động quân sự tấn công vào lãnh thổ Nga, vào Crimea và vào cây cầu này thì Nga đương nhiên sẽ không để cho Ukraine tiếp tục được tận lợi nhiều từ thoả thuận xuất khẩu ngũ cốc này. Ukraine lệ thuộc vào sự tồn tại và hiệu lực của thoả thuận nhiều hơn Nga.

Thoả thuận này được Thổ Nhĩ Kỳ coi là một thành quả to lớn và điển hình của vai trò và ảnh hưởng ngoại giao trung gian hoà giải giữa Nga và Ukraine. Thổ Nhĩ Kỳ tận dụng mối quan hệ đặc biệt với Nga để tạo thế và gia tăng thế trong Nato và đối với EU và Ukraine.

Nhưng vừa mới đây, tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ Recep Tayyip Erdogan đã làm mấy việc khiến phía Nga không thể hài lòng: Ông Erdogan chấp nhận cho Thuỵ Điển gia nhập NATO, tiếp đón tổng thống Ukraine Volodymir Selenskij và thả 5 chỉ huy của lực lượng Azov về Ukraine trái với những gì đã thoả thuận với Nga. Cho nên phía Nga dùng việc ngừng hiệu lực của thoả thuận xuất khẩu ngũ cốc để dằn mặt Thổ Nhĩ Kỳ, để cảnh báo và răn đe chính ông Erdogan, để nhắc nhở người này chớ có vượt quá lằn ranh đỏ trong mưu tính chơi con bài Nga với Nato, EU và Ukraine cũng như chơi với Nga con bài EU, Nato và Ukraine.

Nga dùng việc ngừng hiệu lực của thoả thuận xuất khẩu ngũ cốc của Ukraine để phân rẽ Ukraine với các nước thành viên EU và khiến EU thêm khó khăn, khó xử trong nội bộ về giúp Ukraine xuất khẩu ngũ cốc bằng cách khác. Thông điệp của Nga là số phận tương lai của thoả thuận này phụ thuộc vào hành động cụ thể của Ukraine và EU.

Cũng bằng quyết sách nói trên, Nga tạo thế cho ông Putin nếu thực hiện chuyến đi Thổ Nhĩ Kỳ trong tháng 8 tới và cho cuộc gặp cấp cao giữa Nga và các quốc gia châu Phi dự kiến tổ chức vào cuối tháng 7 này ở Nga. Cuộc gặp cấp cao này là dịp và diễn đàn rất thuận lợi và thích hợp để Nga tuyên bố trở lại thoả thuận hoặc đưa ra điều kiện cho thoả thuận mới.

Nga rồi sẽ tiếp tục để cho Ukraine xuất khẩu ngũ cốc theo thoả thuận đã có hoặc thoả thuận mới sau khi tận dụng hết hiệu ứng đa dạng của việc tạm thời ngừng hiệu lực của thoả thuận đã có.