Nga đang lãng phí lợi thế hải quân lớn của mình như thế nào?

Tuy nhiên, nhiều năm sau, hạm đội hải quân của Nga đã giảm sút. Với những rủi ro lớn, bao gồm việc mất soái hạm ở Biển Đen Mosvka vào tháng 4/2022 và tàu sân bay duy nhất của Nga gặp sự cố bốc cháy, nhiều tàu nổi của Nga, ngoại trừ một số tàu mới hơn, nhỏ hơn, phần lớn được coi là không đến mức trầy xước.

Nhưng điều tương tự không thể xảy ra với các tàu mà Nga ẩn dưới bề mặt đại dương. Không giống như các tàu nổi dễ thấy hơn, tàu ngầm của Nga được coi là một trong những loại tốt nhất trên thế giới.

Tuy nhiên, năng lực tàu ngầm của Nga có nguy cơ bị suy giảm do nước này tập trung vào cuộc chiến Ukraine, chủ yếu liên quan đến các lực lượng trên bộ và sự phát triển của họ trong tương lai bị đe dọa bởi các lệnh trừng phạt của phương Tây.

Hải quân Nga có đội tàu ngầm tốt nhất

Đô đốc Hải quân Mỹ đã nghỉ hưu James Foggo nói với Newsweek rằng các tàu ngầm xuất sắc của Moscow chỉ đứng sau Mỹ về khả năng hoạt động dưới nước. Theo Sáng kiến Đe dọa Hạt nhân phi lợi nhuận, Nga có khoảng 58 tàu ngầm, bao gồm cả tàu ngầm chạy bằng diesel và hạt nhân. Theo con số này, Nga có 17 tàu ngầm tấn công chạy bằng năng lượng hạt nhân và 9 tàu ngầm mang tên lửa hành trình chạy bằng năng lượng hạt nhân (SSGN).

Trong số các hạm đội của Nga có Yasen và các SSGN lớp Yasen-M trước đây được chuyên gia của tập đoàn RAND Edward Geist mô tả với Newsweek là "viên ngọc quý của Hải quân Nga đương đại và có lẽ là đỉnh cao của công nghệ quân sự Nga ngày nay". Chúng có khả năng mang tên lửa siêu thanh mới của Nga, được gọi là Tsirkon hoặc Zircon, cũng như tên lửa hành trình tầm xa Kalibr, vốn đã được sử dụng để tấn công các mục tiêu Ukraine.

Truyền thông nhà nước Nga cũng thông báo về việc chuyển giao thêm các tàu ngầm chạy bằng năng lượng hạt nhân cho Hải quân trong những tháng tới vào tháng 12, bao gồm cả tàu ngầm lớp Borei Generalissimo Suvorov, được bàn giao cho Hải quân trong một buổi lễ vào tháng 12/2022.

Nga đã công bố khoản đầu tư mới vào khả năng tàu ngầm của mình, bao gồm điều mà truyền thông nhà nước Nga tuyên bố là một "bộ phận" tàu ngầm mới mang "siêu ngư lôi" có khả năng hạt nhân trong những năm tới.

Graeme P. Herd, thuộc Trung tâm Nghiên cứu An ninh Châu Âu George C. Marshall, nói với Newsweek rằng hạm đội tàu ngầm của Nga "vượt xa" hạm đội mặt nước của họ về một số chỉ số, bao gồm khả năng, tầm với và khả năng tàng hình.

Trong suốt thời kỳ hậu Chiến tranh Lạnh, trọng tâm hải quân của Nga là phát triển tàu ngầm và khả năng mới cho các tàu dưới nước, trong khi Moscow gần như đã mất khả năng chế tạo các tàu mặt nước lớn, mới, Dmitry Gorenburg thuộc Trung tâm Phân tích Hải quân (CNA), một tổ chức tư vấn của Mỹ, đã nhận định với Newsweek.

Theo Nick Childs, thành viên cấp cao của lực lượng hải quân và an ninh hàng hải tại Viện Hải quân Nga, lực lượng hải quân tiền thân của Liên Xô, luôn "tốt nhất dưới nước", với công nghệ tàu ngầm chạy bằng năng lượng hạt nhân vẫn khiến Moscow trở thành "một trong những cường quốc hàng đầu".

"Hạm đội của họ có thể có ít tàu ngầm chạy bằng năng lượng hạt nhân hiện đại hơn như lớp Yasen khi so sánh với hầu hết thế kỷ 20, nhưng chúng vẫn "rất có năng lực và cùng với một số tàu ngầm cũ hơn vẫn sẽ là mối đe dọa đối với NATO cả trên biển và chống lại các mục tiêu trên đất liền", ông nói với Newsweek.

Michael Petersen, người đứng đầu Viện Nghiên cứu Hàng hải Nga, trước đây đã nói với Newsweek rằng hạm đội tàu ngầm của Moscow là "thách thức nghiêm trọng" đối với Mỹ và nhiều chuyên gia cũng đồng ý như vậy.

Theo Frederik Mertens, nhà phân tích chiến lược tại Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược (HCSS) ở Hague, mặc dù hạm đội này rất ấn tượng về mặt lý thuyết, nhưng các tàu ngầm thời Liên Xô được bảo quản và tiếp tục hoạt động tốt như thế nào vẫn chưa được biết rõ. Lực lượng tàu ngầm của Nga chưa bao giờ được "thử nghiệm đầy đủ trong chiến đấu", Childs nói thêm và mặc dù người ta cho rằng các tàu ngầm vượt trội so với hạm đội nổi, "mức độ của điều đó vẫn chưa rõ ràng".

Paul van Hooft, nhà phân tích chiến lược cấp cao của HCSS, nói thêm với Newsweek rằng có một mức độ "liều lĩnh" và sẵn sàng chấp nhận rủi ro trong thái độ của Nga đối với cả lực lượng trên bộ và tàu ngầm của họ, điều mà các nước NATO sẽ không chấp nhận.

 Tổng thống Nga Vladimir Putin. (Nguồn: Reuters)

 Hải quân Nga tại Ukraine

Hải quân Nga đã đóng một vai trò rất hạn chế trong các hoạt động của Moscow ở Ukraine. Lực lượng tàu ngầm có năng lực hạt nhân được phân chia giữa Hạm đội Phương Bắc và Hạm đội Thái Bình Dương, vốn không có vai trò trực tiếp thực sự trong cuộc chiến Ukraine. Van Hooft cho biết các tàu ngầm hạt nhân của Nga được bảo vệ bởi một làn sóng tàu ngầm khác, đó là điều mà khả năng răn đe hạt nhân của nước này dựa vào.

Herd cho biết các tàu ngầm này có "mục tiêu chính" là "thực hiện các cuộc tấn công hạt nhân chiến lược chống lại Mỹ". Tháng trước, Hạm đội Thái Bình Dương đã trải qua một loạt cuộc tập trận quân sự được Điện Kremlin mô tả là một cuộc "kiểm tra bất ngờ" với sự tham gia của 12 tàu ngầm.

Mặc dù "các ưu tiên" của Nga tiếp tục là cuộc chiến ở Ukraine, nhưng "mục tiêu phát triển hải quân, bao gồm cả ở chiến trường Thái Bình Dương, vẫn phù hợp", Tổng thống Nga Vladimir Putin nói với Bộ trưởng Quốc phòng Sergei Shoigu, theo thông báo của Điện Kremlin.

"Rõ ràng là một số tài sản của hạm đội có thể được sử dụng trong các cuộc xung đột ở những nơi khác", ông Putin nói thêm.

Hạm đội Biển Đen của Nga, với các căn cứ tại cảng Sevastopol của Crimean và ở thành phố Novorossiysk, miền nam nước Nga, đã đóng một vai trò quan trọng hơn trong nỗ lực chiến tranh cho đến nay. Childs lưu ý rằng các tàu ngầm đã được sử dụng để phóng các tên lửa hành trình tấn công đất liền như Kalibrs, nhưng các tàu ngầm chạy bằng năng lượng thông thường của Nga ẩn nấp ở Biển Đen vẫn gây ra vấn đề cho hoạt động của NATO ở Biển Đen và các tuyến đường vận chuyển. Tuy nhiên, về tổng thể, hạm đội tàu ngầm của Nga "hầu như không bị ảnh hưởng" bởi cuộc xung đột đang diễn ra, theo Gorenburg.

Nhưng theo một số cách, cuộc xung đột vẫn đang lan tới—hoặc sẽ lan tới—Hải quân Nga. Các nước phương Tây ủng hộ Kiev, bao gồm cả Mỹ, đã áp đặt các biện pháp trừng phạt đối với Moscow nhằm làm tê liệt khả năng tiến hành chiến tranh của Điện Kremlin, và vào tháng 12/2022, Bộ Ngoại giao đã tăng cường các biện pháp nhắm vào sức mạnh hải quân của Nga.

"Tôi nghĩ rằng họ đã bị tê liệt nghiêm trọng bởi các biện pháp trừng phạt kinh tế này", Đô đốc Foggo đã nghỉ hưu nói.

Do đó, việc duy trì sự phát triển của các tàu ngầm tiên tiến sẽ ngày càng trở nên khó khăn "khi họ không có nguyên liệu thô, họ không thể duy trì cơ sở công nghiệp, họ không có nhân lực - bởi vì nhân lực đó đang tham gia chiến tranh ở Ukraine", Foggo nói.

Ông nói, điều này ảnh hưởng đến khả năng đầu tư vào phát triển hướng tới tương lai của Nga, chẳng hạn như tàu ngầm thế hệ mới "để cạnh tranh với những gì tốt nhất ở phương Tây".

Herd nói: "Bản chất kéo dài của cuộc xung đột và cuộc phản công sắp tới của Ukraine làm giảm uy tín quân sự của Nga". Ông nói, có khả năng áp lực ngày càng tăng đối với hải quân Nga trong việc thể hiện hình ảnh sức mạnh thông qua hạm đội của mình, khiến nước này gặp "rủi ro lớn hơn" khi sử dụng các tàu ngầm không xứng tầm đi biển, cũng như đẩy nhanh quá trình phát triển các hệ thống vũ khí. 

"Tàu ngầm là mặt hàng đắt nhất trong ngân sách quân sự của Nga và không có ích lợi rõ ràng trong cuộc chiến này - vì vậy Nga bù đắp và thể hiện sức mạnh thông qua việc chấp nhận rủi ro lớn hơn", Herd nói. Các tàu ngầm của Nga "sẽ chịu thiệt hại gián tiếp và lâu dài khi chiến tranh kéo dài".

Một số chuyên gia, chẳng hạn như Herd, lập luận rằng các biện pháp trừng phạt nêu bật mức độ liên hợp công nghiệp quốc phòng của Nga đã và đang phụ thuộc vào công nghệ phương Tây - điều mà sau đó sẽ tác động đến sự phát triển của Nga. Ông nói với Newsweek rằng nếu không tiếp cận được với công nghệ này thì sẽ có rất ít nguồn thay thế cho các tàu ngầm tiên tiến của Nga. Ông nói thêm, chẳng hạn, công nghệ từ Trung Quốc không thể đáp ứng các yêu cầu của Moscow.

Gorenburg cho biết, rất khó để tìm ra mức độ phụ thuộc của các tàu ngầm Nga vào công nghệ nước ngoài, nhưng có khả năng công nghệ nhập khẩu sẽ cần thiết cho ít nhất một số phần của quá trình phát triển tàu ngầm. Tuy nhiên, ở đây cũng có sự khác biệt giữa hạm đội nổi và hạm đội dưới nước, đặc biệt là tàu ngầm hạt nhân ít có khả năng cần đến công nghệ nước ngoài, ông cho biết thêm.

"Mặc dù các tàu ngầm mới nhất của Nga rất có năng lực, nhưng ngành công nghiệp đóng tàu kém hiệu quả của Nga đã phải vật lộn để giao chúng đúng hạn và với số lượng đáng kể", Childs nói thêm. Ông Childs cũng nhận định rằng:  "Điều này có thể trở nên trầm trọng hơn do nhu cầu ngày càng tăng đối với các lĩnh vực khác của ngành công nghiệp quốc phòng do chiến tranh, cũng như do tác động của các biện pháp trừng phạt đối với một số thành phần chính".

Nếu có những hạn chế về nguồn lực trong quân đội Nga, thì có khả năng sẽ ưu tiên xây dựng lại các lực lượng bị ảnh hưởng nhiều hơn, chẳng hạn như lực lượng mặt đất, chuyên gia Gorenburg nói. "Điều đó chắc chắn sẽ dẫn đến việc cắt giảm, hoặc ít nhất là hạn chế, trong việc đóng tàu trong tương lai".

Tuy nhiên, Nga cũng có thể đầu tư nhiều hơn vào tàu ngầm vì "tầm quan trọng tương đối" của chúng khi đối mặt với thiệt hại cho các lĩnh vực khác của lực lượng vũ trang, Childs gợi ý.

Tuy nhiên, mức độ đầu tư mà các tàu ngầm được hưởng có thể sẽ tiếp tục duy trì các hạm đội trong vài năm tới, với những áp lực sẽ được cảm nhận xa hơn nữa trong tương lai.

"Họ đã tự khẳng định mình là một cường quốc tàu ngầm hàng đầu, có lẽ ít nhất là trong 20 năm tới. Sau đó, chắc chắn có thể có sự phân nhánh", Gorenburg nói khi lưu ý đến khoản đầu tư của thập kỷ trước.

Tuy nhiên, việc duy trì cả tàu ngầm răn đe hạt nhân và các tàu ngầm bảo vệ chúng sẽ luôn là ưu tiên tuyệt đối của Nga, chuyên gia Mertens khẳng định.