Căng thẳng lên đỉnh, Trung Quốc có đang thực hiện đúng thỏa thuận giai đoạn 1 với Trump?

Dù Trung Quốc đã tăng đáng kể việc mua nông sản Mỹ trong những tháng gần đây, nhưng khối lượng nông sản này vẫn chưa đáp ứng được cam kết quá lớn trong thỏa thuận thương mại giai đoạn 1. Trong khi đó, căng thẳng Mỹ - Trung tiếp tục leo thang và vụ việc đóng cửa lãnh sự quán Trung Quốc tại Houston mới đây nhất đã khiến các nhà quan sát lo ngại nguy cơ đổ vỡ của thỏa thuận này.

Một nguồn tin thân cận của tờ SCMP cho hay Phó Thủ tướng Lưu Hạc - người đứng đầu phái đoàn đàm phán thương mại Trung Quốc và Đại diện Thương mại Mỹ Robert Lighthizer dự kiến sẽ có cuộc hội đàm vào tháng 8 về vấn đề tiến trình thực hiện thỏa thuận thương mại giai đoạn 1.

Cuộc hội đàm này dựa trên một điều khoản chung trong thỏa thuận thương mại ký kết ngày 15/1 và có hiệu lực một tháng sau đó, quy định rằng các cuộc đàm phán cấp cao nên diễn ra 6 tháng một lần như một dịp quan trọng cho hai bên đánh giá lại tiến trình thỏa thuận.

Tuy nhiên, nguồn tin của SCMP cho hay khi căng thẳng Mỹ - Trung đang leo thang chưa từng có, không loại trừ khả năng hai bên sẽ thống nhất bỏ qua đối thoại, chỉ định cuộc điện đàm giữa Phó Thủ tướng Lưu Hạc và Đại diện Thương mại Robert Lighthizer hôm 8/5 đã thỏa mãn các điều khoản như trên. 

Quan hệ Mỹ Trung đã gần như đóng băng kể từ đầu năm 2020 đến nay, ngay sau khi hai nước ký kết thành công thỏa thuận thương mại giai đoạn 1. Hàng loạt xung đột từ nguồn gốc đại dịch Covid-19 cho đến các mâu thuẫn thương mại, dự luật an ninh quốc gia mới với Hồng Kông, vấn đề nhân quyền tại Tân Cương… đã thúc đẩy căng thẳng lên cao trào.

Hồi đầu năm, khi vừa ký kết thỏa thuận, Tổng thống Mỹ Donald Trump từng tỏ ra vô cùng lạc quan, cho rằng thỏa thuận giai đoạn 1 với Trung Quốc sẽ là cánh cửa sáng cho nông dân Mỹ. Nhưng ông Trump đã thay đổi giọng điệu trong những tuần gần đây, khi Mỹ trở thành ổ dịch Covid-19 lớn nhất thế giới sau sự lây lan của loại virus được ghi nhận đầu tiên ở Trung Quốc. “Mỹ vừa ký một thỏa thuận thương mại tuyệt vời với Trung Quốc, mực thậm chí còn chưa khô và thế giới ngay lập tức bị dịch bệnh có nguồn gốc từ Trung Quốc tấn công. 100 thỏa thuận thương mại cũng không làm mọi thứ khá hơn và mờ đi sự thật về tất cả những sinh mạng vô tội đã mất” - ông Trump nhấn mạnh.

Một lần khác, trả lời phỏng vấn giới truyền thông, Tổng thống Trump tiếp tục cho hay  thỏa thuận thương mại với Bắc Kinh đã không còn là ưu tiên của Nhà Trắng. “Trung Quốc đang mua số nông sản Mỹ kỷ lục. Hôm qua, họ đặt mua đơn hàng ngô lớn kỷ lục. Cả đậu nành và nhiều nông sản khác. Nhưng điều đó chẳng có nhiều ý nghĩa với tôi”.

Tuyên bố đã khiến các nhà đầu tư quan ngại về nguy cơ thỏa thuận giai đoạn 1 ký kết hồi tháng 1 đổ bể, dẫn đến căng thẳng leo thang và các đòn trừng phạt thuế quan tiếp theo từ Mỹ.

Washington và Bắc Kinh hiện vẫn chưa chính thức lên tiếng xác nhận có hay không vòng đàm phán thương mại vào tháng 8 tới. Nhưng một cố vấn chính phủ Trung Quốc cho hay ông không nghĩ hai nước sẽ tiến hành đàm phán thương mại trong bối cảnh căng thẳng lên cao trào như hiện nay.

Một dấu hiệu đáng lạc quan là cho đến nay, Trung Quốc vẫn duy trì việc tăng mua nông sản Mỹ như đã cam kết. Jake Parker, phó chủ tịch Hội đồng doanh nghiệp Mỹ-Trung nhận định thỏa thuận giai đoạn 1 giữa hai nền kinh tế lớn nhất thế giới về cơ bản vẫn đang được duy trì, và rằng Trung Quốc đã đạt thêm một số tiến bộ mới bằng cách mở cửa thị trường tài chính cho các công ty Mỹ.

Darin Friedrichs, nhà phân tích hàng hóa cao cấp châu Á tại Tập đoàn StoneX (Thượng Hải) thì chỉ ra từ đầu năm tài chính (bắt đầu từ 1/9/2019) đến nay, Trung Quốc đã mua tổng cộng 6,1 triệu tấn đậu nành Trung Quốc. “Ngay cả trong những năm 2015-2016 trước khi thương chiến bùng nổ, Trung Quốc chỉ mua khoảng 2-3 triệu tấn đậu nành trong cùng kỳ. Do đó, có thể thấy Bắc Kinh đang đẩy mạnh các giao dịch mua nông sản Mỹ”.