Chủ tịch Quốc hội Vương Đình Huệ: Phiên chất vấn Bộ trưởng Bộ KHCN đạt con số "kỷ lục"

Sau khi kết thúc phiên chất vấn Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ (KH&CN) - Huỳnh Thành Đạt, Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà nhận định những vấn đề liên quan đến KHCN được Đại biểu Quốc hội hết sức quan tâm thể hiện qua con số hơn 120 Đại biểu đăng ký đặt câu hỏi. Tuy nhiên, do thời gian có hạn nên nhiều vấn đề của Đại biểu chưa được giải đáp.

Theo đánh giá của Phó Thủ tướng, KHCN là một trong những lĩnh vực khá thuận lợi, có đầy đủ Nghị quyết của Trung Ương, Bộ Chính trị, các văn bản quy phạm pháp luật, đến các chiến lược quy hoạch và kế hoạch. Hiện nay, Bộ KH&CN đang phải tổng kết để chuẩn bị đề xuất những chủ trương, tư duy đổi mới đối với các Nghi quyết liên quan, đặc biệt Nghị quyết 20 liên quan đến KHCN, Nghị quyết 27 liên quan đến đến phát triển đội ngũ trí thức...

Phó Thủ tướng khẳng định, trong thời gian vừa qua, Bộ KH&CN đã khẳng định những đóng góp cụ thể trong việc phát triển kinh tế. Cụ thể, hiện nay chỉ số TFT đã đạt được 45%, trong khi đó nhóm nước phát triển hiện đang ở mức 56%/60%. Việt Nam là một trong những nước có tốc độ đổi mới hiện nay đã đạt mục tiêu đề ra và đứng thứ 5 trên thế giới làm chủ công nghệ 5G. Trong một số lĩnh vực của KHCN, Việt Nam đã có những đột phá.

Ở chiều ngược lại, Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà cũng nhận định KHCN còn nhiều nguyên nhân, vấn đề tồn đọng đã được các Đại biểu Quốc hội chất vấn trong ngày hôm nay.

Đầu tiên, KHCN là một hệ sinh thái đổi mới sáng tạo dựa trên vấn đề nguồn nhân lực, giáo dục, đào tạo, đầu tư, chủ trương, chính sách thu hút đầu tư phát triển của nền kinh tế và bộ luật liên quan đến tài chính, đấu thầu, đấu giá... đây là một lĩnh vực có tính liên ngành. Do đó, để giải quyết vấn đề KHCN cũng phải tiếp cận liên ngành.

Khía cạnh liên ngành, vấn đề nghiên cứu và triển khai hiện nay chưa hiệu quả xuất phát từ luật đầu tư. Đối với nhiều quốc gia, việc đầu tư cho KHCN chiếm tỷ trọng lớn như Mỹ là 2,83%, Trung Quốc là 1,96%, Singapore 2,6% tổng chi ngân sách thì Việt Nam đang đứng ở nhóm đầu tư kém nhất ở mức 0,6%. Vấn đề hiện nay là phải đổi mới đầu tư công/tư để gia tăng áp lực đối với các doanh nghiệp trong vấn đề phải chuyển đổi từ sản xuất kinh tế dựa vào tài nguyên, chuyển sang nền kinh tế dựa vào tri thức.

Bản chất của vấn đề KHCN và trí thức là một loại "hàng hóa" đặc biệt, do đó các cơ chế về đấu thầu, đấu giá, đặt hàng, lựa chọn... cũng phải đặt ra nghiên cứu chính sách để đáp ứng được tính đặc thù của ngành.

Việc nghiên cứu, phát triển KHCN và thị trường hiện nay chưa đáp ứng giữa cung và cầu. Nguồn cung chưa sự cạnh tranh mà đòi hỏi doanh nghiệp phải đổi mới sang tạo, trong khi đó nhu cầu còn nhiều chính sách hạn chế. Điển hình là quỹ phát triển KHCN và nguồn kinh phí sự nghiệp KHCN đang phấn đấu đạt 2% tổng chi ngân sách, nhưng đến hiện tại mới đạt 0,6%, không chi tiết hết được.

Điều đó đặt ra vấn đề cần phải đổi mới cách thức quản lý tài chính đối với KHCN bằng việc xem đây là một quỹ phát triển và xây dựng cơ chế nguồn cung cấp tài chính từ xã hội, nhà nước, tư nhân phải quay vòng sẽ phù hợp hơn với cung cấp vốn sự nghiệp .

Phó Thủ tướng cho biết các vấn đề thị trường còn tồn đọng về quyền sở hữu trí tuệ, quyền chuyển giao tri thức KHCN và quyền của tác giả. Phó Thủ tướng đề nghị cần nghiên cứu những chính sách phù hợp với đặc thù KHCN.

Cuối cùng, Phó Thủ tướng khẳng định trong KHCN phải đổi mới xuất phát từ tư duy, cần xây dựng mô hình để KHCN tập trung quản lý nhà nước, đề xuất các cơ chế chính sách liên ngành, đặc thù với. Đặc biệt, phải ứng dụng KHCN để quản lý KHCN để xây dựng dữ liệu, tiêu chí mang tính chất khoa học để đánh giá, thay đổi cơ chế khi đặt hàng sản phẩm. Quan trọng nhất, nhà nước phải xác định các mũi nhọn nghiên cứu cơ bản để đầu tư hạ tầng, đội ngũ cán bộ, chính sách, nguồn lực. Còn nghiên cứu, ứng dụng và triển khai doanh nghiệp sẽ phải thực hiện. 

Phó Thủ tướng cho biết, trong thời gian tới sẽ chỉ tập trung cho các lĩnh vực như nông nghiệp, hỗ trợ nông dân. Trong khi đó, sẽ có cơ chế chính sách hỗ trợ doanh nghiệp về nguồn vốn cho vay, khi có sản phẩm tăng giá trị gia tăng lên thì sẽ thu lại một phần để tiếp tục có quỹ phát triển KHCN quay vòng bền vững. Phó Thủ tướng đề nghị chuyển các cơ sở sự nghiệp nghiên cứu KHCN theo mô hình của doanh nghiệp KHCN. 

Kết luận phiên chất vấn Bộ trưởng Huỳnh Thành Đạt, Chủ tịch Quốc hội Vương Đình Huệ nhận xét đây là phiên chất vấn đạt con số "kỷ lục", với 122 đại biểu đăng ký chất vấn.

Đã có 32 đại biểu tham gia chất vấn với 20 đại biểu tham gia đặt câu hỏi và 12 đại biểu tranh luận. Còn 92 đại biểu đăng kí chất vấn và 3 đại biểu đăng kí tranh luận nhưng do hết thời gian nên chưa chất vấn và phát biểu, Chủ tịch Quốc hội đề nghị các đại biểu gửi câu hỏi đến Bộ trưởng để trả lời bằng văn bản theo quy định.

Chủ tịch Quốc hội ghi nhận phiên chất vấn diễn ra sôi nổi với tinh thần xây dựng, trách nhiệm. Các đại biểu Quốc hội đặt câu hỏi cụ thể, ngắn gọn, trọng tâm; một số đại biểu tích cực tranh luận làm rõ hơn vấn đề chất vấn. Bộ trưởng Huỳnh Thành Đạt giữ cương vị Tư lệnh ngành khoa học và công nghệ từ cuối nhiệm kỳ khóa XIV, Kỳ họp thứ 10, nhưng đây là lần đầu tiên đăng đàn trả lời chất vấn trước Quốc hội.

Bộ trưởng cũng là một nhà khoa học và cũng từng lãnh đạo Đại học Quốc gia TP.Hồ Chí Minh, một trung tâm đào tạo và nghiên cứu khoa học lớn của nước ta. Vì vậy, Bộ trưởng cơ bản nắm vững thực trạng lĩnh vực quản lý. Chủ tịch nhận xét Bộ trưởng Huỳnh Thành Đạt càng trả lời càng thấy tự tin hơn, càng trả lời càng hay hơn và trả lời đầy đủ, khá thẳng thắn các câu hỏi của đại biểu Quốc hội, có đề xuất định hướng và phương án cụ thể để xử lý các vấn đề trong thời gian tới.