Nghề nuôi rắn và những câu chuyện "sởn da gà"

Nghề nuôi rắn sinh lời cao

Về làng rắn Vĩnh Sơn, xã vĩnh Sơn, huyện Vĩnh Tường, tỉnh Vĩnh Phúc nghe kể chuyện về nghề nuôi rắn, không mấy người không khỏi hãi hùng. Ở đây, con rắn hổ mang với người dân có khi còn thân thuộc hơn cả những loài gia súc, gia cầm như gà, vịt,... Chẳng ai nhớ được, cái con vật đầy hung tợn ấy được người dân mang về nuôi và phát triển thành một làng nghề từ khi nào. 

Theo lời kể của các già làng, cái nghề nuôi rắn cũng chỉ mới xuất hiện cách đây chừng vài chục năm, có thể là 40 đến 50 năm gì đó. Khi ấy, nông nghiệp trong làng khó khăn, có những người đã vào rừng bắt con vật nguy hiểm đó về. Ban đầu, họ bắt lấy thịt hoặc mang xuống miền xuôi bán kiếm tiền trang trải cuộc sống. Dần dần, nguồn rắn trong tự nhiên ít đi, có người đã nảy ra ý tưởng bắt chúng về nuôi cho chúng sinh sôi nảy nở. Một con rắn đẻ thành nhiều con, một người này rủ vài người kia nuôi cùng. Cứ thế, số lượng tăng theo cấp số nhân đã hình thành lên làng rắn Vĩnh Sơn như bây giờ. 

Công việc nuôi rắn không quá khó khăn, việc cần làm chỉ là cho ăn, dọn ổ và chờ đợi thành quả. Các chuồng trại chăn nuôi cũng  không tốn quá nhiều diện tích. Hang rắn là một cái hầm hình hộp được ốp bằng mấy hàng gạch chỉ (cao chừng 30 - 40cm) và không cần phải tô trát hay sơn vôi gì cả, mỗi cạnh chừng 40cm đủ cho một con rắn cuộn tròn bên trong. Phía dưới có máng hốt, bên trên cửa hang được làm bằng gỗ có ghép lưới sắt và khóa chốt cẩn thận. 

4 tới 5 ngày, rắn mới lại ăn một lần. Ngoài việc cho ăn thì trong một tháng người nuôi cũng dành ra một ngày để dọn dẹp chuồng. Những khoảng thời gian trống giữa 2 lần cho ăn, người dân có thể làm thêm những công việc khác như làm đồng, buôn bán,...

Theo ông Hạ Văn Hùng, phó chủ tịch UBND xã Vĩnh Sơn, thời điểm đỉnh cao nhất, số hộ dân nuôi rắn chiếm tới hơn 70% trên tổng số hộ. Hiện nay, sau thời điểm dịch bệnh khó khăn, nhiều người đã không duy trì được đành bỏ nghề (còn khoảng hơn 50% trên tổng số hộ). Nhưng gia đình duy trì được lại càng nuôi nhiều hơn. Hộ chăn nuôi nhỏ thì vài trăm con, những hộ chăn nuôi lớn có thể lên tới vài nghìn con.

Các sản phẩm tiêu thụ được từ rắn rất đa dạng, trong đó bao gồm: Rắn giống, rắn thương phẩm, trứng rắn, nọc độc thậm chí là cả xác rắn. Trung Quốc là thị trường tiêu thụ chính, do đó giá của các sản phẩm phụ thuộc rất lớn vào thị trường này.

Thời điểm cao nhất, 1kg rắn thương phẩm có thể lên tới 700-800.000 đồng/kg trứng rắn là 170.000 đồng/ quả, xác rắn cũng được nhiều người thu mua với giá 70.000 đồng/1kg. 

Cũng nhờ công việc có hiệu quả kinh tế cao mà đời sống nhân dân được cải thiện rất nhiều. Sau nhiều năm nuôi rắn, nhiều hộ gia đình đã có điều kiện nâng cao đời sống vật chất, tinh thần. an ninh xã hội được đảm bảo; những ngôi nhà cao tầng hiện đại mọc lên san sát; hệ thống giao thông nông thôn phát triển mạnh; các công trình phúc lợi xã hội như trường học, trạm y tế… được xây dựng khang trang; các gia đình đều quan tâm và đầu tư cho con em ăn học.

Nghề nuôi rắn là sinh nghề tử nghiệp

Giá trị kinh tế lớn là vậy nhưng nghề nuôi rắn luôn tiềm ẩn rất nhiều những rủi ro, tính mạng của người nuôi luôn được đặt trong trạng thái nguy hiểm bởi họ đang đối mặt với tử thần mỗi ngày.

Đầu ra thị trường luôn là yếu tố chính quyết định đến lợi nhuận kinh tế của bất cứ ngành nghề nào. Những sản phẩm từ rắn không quá phổ biến tại Việt Nam, vì vậy thị trường tiêu thụ chính là Trung Quốc. Ngoài việc bị các thương lái ép giá, thời điểm dịch bệnh đóng cửa, rắn không xuất biên được, toàn bộ vốn đầu tư của người dân coi như đổ sông đổ bể. 

Những gia đình đủ kinh tế để duy trì tới thời điểm thị trường Trung Quốc mở cửa trở lại không nhiều. Còn những gia đình không đủ điều kiện để duy trì đành hạ giá, bán thốc bán tháo với giá rẻ. Thậm chí, những gia đình vay vốn ngân hàng để đầu tư còn không có đủ tiền để trả lãi. Số rắn của các hộ dân tại đây rơi vào trạng thái “đi không được mà ở cũng chẳng xong”.

Đó vẫn chưa phải là nỗi lo đáng sợ nhất đối với những người nuôi rắn làng Vĩnh Sơn. Nhìn thấy con vật này qua hình ảnh, nhiều người đã sợ mất vía chứ đừng nói tiếp xúc trực tiếp hằng ngày, cho ăn, dọn chuồng. Những tiếng “phì...phì” mới chỉ nghe thôi đã sởn hết da gà, mặt mũi tái mét. Đó là những tâm sự của chị Chu Thị Mỹ (38 tuổi), người làng Vĩnh Sơn. Công việc chính của chị Mỹ là giáo viên mầm non, chị tâm sự: “Ngày đầu về làm dâu, tôi không dám bén mảng đến gần chuồng rắn chứ đừng nói tới việc mang thức ăn rồi bỏ tận chuồng cho rắn”. Về sau, vì cả gia đình từ mẹ chồng, chồng tới các em dâu, em chồng đều chăn nuôi rắn có hiệu quả kinh tế cao, chị dần dần vượt qua nỗi sợ và phụ giúp chồng mình. 

“Mất gần một năm, tôi mới dám một mình mang đồ ăn, một mình tự tay mở những cánh cửa bỏ thức ăn vào trong cho rắn”, chị Mỹ bộc bạch. “Công việc nguy hiểm, nhưng làm nhiều rồi ai cũng quen và thấy nó rất bình thường”, chị tiếp tục.

Từ một giáo viên mầm non chân yếu tay mềm, vậy mà đã gần 20 năm từ ngày về làm dâu tại Vĩnh Sơn, chị Mỹ giờ đã thành thục tất cả các công việc như một người nuôi rắn chuyên nghiệp. Theo lời kể của chị Mỹ, người dân tại đây theo thời gian, hầu như ai cũng có kĩ năng xử lý, đối mặt mà bắt rắt.

Khi được hỏi có sợ với loài vật “máu lạnh” này không, chị Mỹ bảo rằng: “Sợ chứ, sợ thì vẫn sợ. Nhưng ở đây là làng nghề rồi, ai cũng làm. Mình đành cẩn thận, tập trung, để ý mọi lúc mọi nơi thôi. Đấy là cách tốt nhất để tránh nguy hiểm cho mình rồi”.

Nhưng không phải ai cũng may mắn như chị Mỹ, chưa từng bị rắn cắn lần nào kể từ khi bắt đầu. Thời điểm dịch bệnh, người ta nói vui với nhau rằng dù bịt khẩu trang kín mặt thì vẫn nhận ra đâu là người làng Vĩnh Sơn. Bởi chỉ cần nhìn vào đôi bàn tay đầy những thương tích là có thể phân biệt được. Thật vậy, những người nuôi rắn ở đây, 10 người cũng phải ít nhất 4 người bị cụt một đốt, một ngón hay có những người còn mất cả một bàn tay. 

Tiêu biểu như bác N.T Lan (63 tuổi) cũng là người làng Vĩnh Sơn, tuổi đã cao, mắt không còn sáng như trước, bác đã bỏ nghề sau khi buộc phải cắt bỏ vĩnh viễn mất một đốt ngón tay. Cẩn thận mấy cũng khó tránh khỏi được cái gọi là “sinh nghề tử nghiệp”. Bác Lan kể về cái lần “sinh tử” đó của mình: “Lần đấy, tôi đang cho ăn. Cái chuồng con rắn đó cao hơn mình chừng một cái đầu. Vừa mới đưa cái đĩa thức ăn lên tới cửa thì chắc con rắn nó đói. Nó lao thẳng ra, cuốn người theo cái kẹp rồi cong người mổ vào tay tôi một cái”. 

Ngay sau đó bác được  con cái sơ cứu, làm sạch vết thương rồi đắp thuốc. Ngày hôm sau, thấy tay có dấu hiệu bất thường, Bác Lan được chở đi cấp cứu tại khoa chống độc bệnh viện Việt Đức. Bác sĩ chỉ định phải cưa bỏ một đốt ngón tay trỏ (nơi rắn cắn) nếu không muốn hoại tử mất cả bàn tay hay cả cánh tay. 

Nhưng mất một đốt ngón tay vẫn chưa phải là tất cả. Lần bị rắn cắn đảo lộn cả cuộc sống của bác Lan sau này. Gia đình quay trở lại làm nông nghiệp, khó khăn vất vả hơn; đó là còn chưa kể những lúc trái gió trở trời, ngón tay bị cắt và cả cánh tay đó tê buốt, phù nề và đau nhức liên tục. 

“Trong làng cũng nhiều người bị như tôi lắm, người mất ngón này, người mất ngón này (vừa nói vừa chỉ vào các ngón trỏ, ngón giữa), có người mất cả hai, ba ngón. Người nào mà có bệnh nền như phế quản hay hô hấp còn chết luôn ấy chứ”, bác Lan bộc bạch.

Nghề nuôi rắn đối mặt với nhiều hiểm nguy là vậy, nhưng các quy trình đảm bảo về an toàn lao động vẫn còn chưa được người dân thực hiện tốt. Nhiều người vẫn chủ quan, thậm chí chủ quan ngay cả lúc bị rắn cắn. Chưa kể, điều kiện về y tế cũng không được đảm bảo, các trung tâm y tế cách làng khá xa. Những người bị nặng phải chuyển thẳng tới các khoa chống độc ở các viện lớn tại Hà Nội để kịp thời cứu chữa. 

Các hộ nuôi rắn cũng có bài thuốc gia truyền để lại, nhưng thoát được cái chết cũng do may mắn. Hiện nay trong xã đã có 2 thầy lang chuyên chữa rắn cắn giúp cho bà con yên tâm hơn khi tiếp cận rắn. Những chuyện đi cấp cứu với người dân làng rắn Vĩnh Sơn cũng đã trở nên quá đỗi bình thường.

Theo phó chủ tịch UBND xã Vĩnh Sơn Hạ Văn Hùng thì cho tới nay, số lượng người dân tử vong do rắn cắn lên tới khoảng hơn 10 người, con số đó có thể tăng lên bất cứ lúc nào theo từng ngày nếu người chăn nuôi rắn không tự đảm bảo được an toàn tuyệt đối trong các khâu cho ăn hay dọn chuồng cho chính bản thân mình.

Nguy hiểm còn có thể xảy ra với cả những người không nuôi rắn. Những con rắn có thể xổng chuồng bất cứ lúc nào. Chuyện gặp rắn hổ mang ở cánh đồng hay ngoài đường với người dân tại đây cũng không có gì xa lạ. Có những người cẩn thận ngay cả ban ngày đi ngoài đường cũng vẫn đeo ủng cao, còn ban đêm ra ngoài, đèn pin là vật dụng không thể thiếu với họ. 

Khi được hỏi liệu có muốn thế hệ tiếp theo sẽ tiếp tục giữ nghề của mình nữa hay không, có những người trả lời tùy chúng nó, nhưng đa phần đều nói không. Cũng bởi, cái nghề quá nguy hiểm. Như chị Mỹ, chị đều cho con em mình học hành tới nơi tới chốn, có công việc tốt, ổn định hơn để không bao giờ chúng phải đụng tới rắn như bố mẹ, ông bà; những con vật mà mới chỉ nghe thôi đã khiến người ta phải khiếp vía kinh hồn: “Cái nghề bấp bênh, không ổn định, như kiểu là đánh bạc vậy. Chưa kể còn nguy hiểm nữa. Tôi thì không bao giờ mong chúng nó phải cầm tới cái kẹp này mà đi nuôi rắn”.