Tiết lộ về "báu vật" tại thủ phủ bưởi diễn lớn nhất Hà Nội

Làng cổ giữa lòng Hà Nội

Không rõ thời điểm xuất hiện chính xác của làng Phú Diễn, nhưng làng đã sớm xuất hiện trong các sách địa lý cuối thế kỷ 18. Nằm trong "Từ Liêm tam Diễn", Phú Diễn trước đây thuộc tổng Cổ Nhuế, huyện Từ Liêm, một vùng đất rất cổ của Thăng Long xưa.

Trước khi nổi danh với giống bưởi Diễn như hiện nay, dân Phú Diễn vốn hầu hết làm nghề nông và có truyền thống khoa bảng, có nhiều người học giỏi đỗ cao. Ngoài một số người đỗ đại khoa, làng Phú Diễn còn có rất nhiều cử nhân, tú tài.

Không chỉ hiếu học, người dân Phú Diễn còn nổi tiếng bởi tấm lòng quả cảm sẵn sàng xả thân vì nước. Trong cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước (1965 - 1975), cả làng có tổng 844 chiến sĩ đã lên đường bảo vệ Tổ quốc, đóng góp to lớn vào nền độc lập của dân tộc.

Bước qua cánh cổng tam quan là mặt hồ điều hoà có diện tích hơn 5.000m2, "trái tim xanh" của làng. Nơi đây không chỉ là điểm hẹn gặp mặt trò chuyện của những vị cao niên vào mỗi buổi chiều tà mà còn chứa chan kỷ niệm, hồi ức của biết bao thế hệ người dân Phú Diễn.

Ghé thăm Phú Diễn vào một ngày nắng chói chang, làng vẫn đem lại cảm giác vô cùng mát mẻ, dễ chịu cho bất kỳ du khách nào đến thăm. Những hàng cây xanh ngát nằm cạnh mặt hồ thoáng đãng như thổi một luồng sức sống tươi mới cho khoảng không gian xung quanh.

Cách cổng làng vài chục mét là một quần thể công trình văn hoá cách mạng của làng Phú Diễn. Khu lưu niệm Bác Hồ nằm trong một khuôn viên nhỏ, bên cạnh cây đa Tía cổ thụ hơn 400 tuổi. Ở sát bên cạnh có một cây cầu dẫn tới hòn đảo nhỏ, nơi toạ lạc Đài tưởng niệm liệt sỹ Phú Diễn vô cùng bế thế.

Công trình cổ nhất Phú Diễn là đình làng, được xây dựng muộn nhất vào giữa thế kỷ thứ 18 theo kết cấu hình chữ "Công". Trong đình hiện còn lưu giữ nhiều di vật quý như long ngai, bài vị, hương án,... cùng các tấm hoành phi, câu đối, cửa võng được sơn son thiếp vàng lộng lẫy. 

Người dân Phú Diễn tuy không phải ai cũng hiểu tường tận lịch sử làng mình nhưng họ đều có lòng tôn trọng, tinh thần "uống nước nhớ nguồn" đối với những bậc ông cha đã có công với nước, với làng. Người dân nơi đây coi những hiện vật này như một "báu vật". Những hiện vật lịch sử, di tích cách mạng luôn được dân làng bảo tồn và giữ gìn vô cùng cẩn thận.

Vùng đất trồng bưởi trứ danh

Từ lâu, câu ca dao "Cam Canh, bưởi Diễn, hồng xiêm Xuân Đỉnh" cùng hương vị của những loại quả đặc biệt này đã trở thành một phần không thể thiếu trong đời sống sinh hoạt ẩm thực mỗi người dân Thủ đô. Trong đó, bưởi Diễn chính là để chỉ giống bưởi được trồng tại vùng Diễn (nay thuộc ba phường Phú Diễn, Phúc Diễn, Minh Khai của quận Bắc Từ Liêm).

Theo các vị cao niên, bưởi Diễn có nguồn gốc từ giống bưởi Đoan Hùng ở Phú Thọ. Vào khoảng thế kỷ 20, một người làng Diễn sau khi ghé thăm Đoan Hùng đã xin gốc bưởi ở đây về trồng thử. Thời gian dài lai tạo tự nhiên cùng sự khác biệt của thổ nhưỡng đã cho ra đời giống bưởi Diễn vừa thừa hưởng ưu điểm bưởi Đoan Hùng, vừa mang những nét độc đáo rất riêng.

Trước đây, việc chuyển hướng sang trồng bưởi gặp nhiều phản đối do người dân đã quen thuộc với nghề trồng lúa. Tuy nhiên sau lời căn dặn của Chủ tịch Hồ Chí Minh cùng chủ trương đổi mới kinh tế, đảng ủy Phú Diễn đã cùng nhân dân nỗ lực đưa bưởi Diễn trở thành hàng hoá chính.

Bưởi Diễn thừa hưởng nhiều ưu điểm của giống bưởi Đoan Hùng nhưng vượt trội ở chỗ có phần múi cứng và không bị nát. Bưởi ăn có vị ngọt, không bị he đắng, mọng nước và không bị chua như nhiều loại bưởi khác ở miền Nam. Đặc biệt, hương thơm đặc trưng của giống bưởi này cũng được nhiều thực khách đánh giá là ‘độc nhất vô nhị’.

Theo ông Nguyễn Đức Tâm, chủ một vườn trồng bưởi trên ba mươi năm tại Phú Diễn, trồng bưởi Diễn nếu không có bí quyết và kinh nghiệm thì rất dễ ra các loại quả chất lượng kém, không được giá. Ngoài ra, trồng bưởi là một công việc đòi hỏi tính kiên nhẫn vì quả chỉ đạt chất lượng tốt nhất khi cây có tuổi đời trên 10-15 năm, trung bình mỗi cây cho 100-200 quả/năm.

"Mỗi năm tôi phải bỏ hơn chục triệu để mua các loại thuốc diệt trừ sâu bệnh. Giống bưởi Diễn này sợ nhất là ruồi vàng tháng 6, tháng 7. Cứ chẩy bưởi xong lại phun một lượt thuốc để chống muội và côn trùng. Khi cây ra hoa thì đánh phèn để chống sương, đánh đậu quả. Bận rộn nhất vào thời gian đầu vụ, khi quả ổn định bằng nắm tay thì có thể yên tâm", ông chia sẻ.

Làng Phú Diễn cũng có một giống bưởi Diễn nổi tiếng khác là bưởi Đào. Loại bưởi này đặc biệt ở chỗ phần múi, cùi bưởi có màu hồng phấn như đào và chỉ ra quả vào rằm tháng 8 hàng năm.

Nhờ giống bưởi Diễn, cuộc sống của người dân làng Phú Diễn nói riêng và người dân vùng Diễn nói chung đã được cải thiện đáng kể. Đối với người dân, cây bưởi không chỉ là một công cụ để kiếm tiền mà đã trở thành một nét đẹp văn hoá quan trọng trong đời sống sinh hoạt hàng ngày.

Ngày nay, bưởi Diễn đã được nhân giống ra khắp các tỉnh thành trên cả nước và không còn là đặc sản chỉ riêng vùng Diễn mới có. Song khi muốn thưởng thức trọng vẹn hương vị của loại quả nức tiếng Hà thành này, người ta đều tìm về nơi cội nguồn của nó, làng Phú Diễn.