Từ việc gạo ST25 bị nước ngoài đăng ký thương hiệu: Đừng để nông sản Việt phải “đòi lại tên mình”

Có thể hiện tại tên gạo ST25 chưa bị mất, nhưng nếu DN không có động thái kịp thời thì có thể mất thương hiệu ở thị trường Mỹ. Và điều tương tự cũng có thể xảy ra với nhiều nông sản khác của Việt Nam.

Thông tin gạo ngon nhất thế giới (năm 2019) ST25 do kỹ sư, Anh hùng Lao động Hồ Quang Cua lai tạo đã bị 4 DN đăng ký bảo hộ thương hiệu được ông Vũ Bá Phú - Cục trưởng Cục Xúc tiến thương mại (Bộ Công Thương) xác nhận qua thông tin phản ánh của DN.

Chưa mất hẳn tên ST25

Theo ông Vũ Bá Phú, nếu gạo ST24, ST25 bị DN đăng ký bản quyền tại Mỹ thì khi Việt Nam xuất khẩu 2 loại gạo này sang Mỹ buộc phải thông qua DN chủ sở hữu thương hiệu ST24, ST25 ở Mỹ nếu không sẽ vi phạm sở hữu trí tuệ. Ngay sau khi nhận được thông tin, trong sáng 22/4, Cục Xúc tiến thương mại (Bộ Công Thương) cũng đã vào cuộc kiểm tra. Theo Bộ Công Thương, hệ thống đăng ký bảo hộ thương hiệu tại Mỹ cho thấy hiện có 5 hồ sơ đăng ký bảo hộ thương hiệu gạo ST25 ở trạng thái "đang kiểm tra" của 4 DN.

"Do đó, thương hiệu gạo ST25 chưa bị mất tại thị trường Mỹ, nhưng nếu thời gian tới DN không làm gì, không có động thái kịp thời để bảo vệ, bảo hộ thương hiệu thì có thể bị mất" - Cục Xúc tiến thương mại khuyến cáo.

Nhưng "cha đẻ" của giống lúa làm ra thứ gạo ngon nhất thế giới này - Anh hùng lao động Hồ Quang Cua thì dường như đang bất lực khi không biết làm cách nào để bảo vệ cái tên cho đứa con tinh thần của mình, cái tên vốn là ghép 2 chữ cái đầu ở nơi đã giúp ông sản sinh ra giống lúa sau này được công nhận ngon nhất nhì thế giới - tỉnh Sóc Trăng, và được đánh số từ 1 đến 25 theo hành trình ông miệt mài, lăn lộn trên cánh đồng nghiên cứu đặc tính sinh học của từng giống lúa. "Hồi nào tới giờ tôi chỉ có chuyên tâm nghiên cứu giống lúa thôi, có rành mấy chuyện bản quyền đâu, trong khi đây là vấn đề cực kỳ phức tạp" - kỹ sư Cua thừa nhận.

Trong khi đó, ông Hồ Quang Trí - Giám đốc DN tư nhân Hồ Quang Trí, đơn vị đang sở hữu bản quyền lúa giống ST25 cũng phải thừa nhận, DN của họ "không đủ sức lo nổi chuyện bên Mỹ". Cũng theo ông Trí, DN của ông cũng có thể đăng ký bảo hộ thương hiệu tại Mỹ với cái tên gạo ST25 Hồ Quang Trí chẳng hạn, và sẽ được cấp nếu đáp ứng đủ yêu cầu hồ sơ.

"Tại sao lại có tới 4 DN ở Mỹ được phép đăng ký bảo hộ thương hiệu gạo ST25 tại Mỹ, nghĩa là không chỉ 4 mà có thể có nhiều hơn số DN muốn đăng ký bảo hộ thương hiệu gạo ST25. Mỗi DN đăng ký bảo hộ thương hiệu gạo ST25 lại gắn liền với tên của DN đó" - ông Trí nói.

Đòi lại tên - hành trình gian nan, tốn kém

Trên thực tế, đây không phải là lần đầu tiên nông sản Việt bị đăng ký mất bản quyền thương hiệu. Trước gạo ST25, đã có cà phê Buôn Ma Thuột, nước mắm Phú Quốc, kẹo dừa Bến Tre… ngậm ngùi nhìn cái tên của chính mình bị DN nước ngoài đăng ký và sử dụng, còn các DN và nông dân Việt - nơi và chính những người làm nên, sản sinh ra các nông sản ấy cũng không được phép sử dụng ở nơi nó đã được bảo hộ cái tên bởi một DN khác.

Đơn cử như cà phê Buôn Ma Thuột đã bị Công ty Guangzhou Buon Ma Thuot Coffee Co., Ltd (Quảng Châu, Trung Quốc) và Công ty ITM Enterprises (Pháp) đăng ký bảo hộ nhãn hiệu cà phê "Buon Ma Thuot" và "Dak Lak" vào năm 2009 dù chỉ dẫn địa lý cà phê Buôn Ma Thuột đã được Cục Sở hữu trí tuệ (Bộ KHCN) cấp đăng bạ bảo hộ quốc gia từ năm 2005, cơ quan quản lý chỉ dẫn địa lý này là UBND tỉnh Đăk Lăk. Rất may sau đó, Bộ Công nghiệp và Thương mại Trung Quốc đã phán quyết hủy bỏ nhãn hiệu cà phê "Buon Ma Thuot Coffee" do Công ty Guangzhou Buon Ma Thuot Coffee Co., Ltd đăng ký độc quyền tại nước này.

Tương tự như vậy, từ năm 1982, nước mắm Phú Quốc nổi tiếng của Việt Nam đã bị một công ty có địa chỉ tại Mỹ sử dụng làm nhãn hiệu hàng hóa. Sau đó, công ty này đã lần lượt đăng ký nhãn hiệu "Nước mắm Phú Quốc" ở cộng đồng chung châu Âu và Australia. Đến năm 2006, công ty này được cấp đăng ký nhãn hiệu Phú Quốc ở Trung Quốc vẫn với mẫu nhãn hiệu và logo như trên.

Trải qua hành trình đấu tranh gian nan, mãi đến ngày 8/10/2012, nước mắm Phú Quốc mới được Ủy ban châu Âu cấp văn bằng bảo hộ tên gọi xuất xứ địa lý, là sản phẩm đầu tiên của Việt Nam được bảo hộ trên thị trường của các nước thuộc EU.

Công ty Vinamit cũng phải mất tới 4 năm theo đuổi vụ kiện với 3 phiên tòa mới đòi lại thành công nhãn hiệu Đức Thành đã bị đối tác đăng ký bảo hộ tại Trung Quốc từ năm 2007... Ngoài khoản chi phí theo đuổi vụ kiện, DN cũng chịu nhiều thiệt hại do bị mất thị trường, sau khi thắng kiện phải xây dựng lại...

Tổng Giám đốc Công ty Phúc Sinh Phan Minh Thông cũng cho biết, công ty ông đã từng phải mất 5 năm khởi kiện một công ty khác đã đánh cắp nhãn hiệu một sản phẩm nông nghiệp của công ty mình.

Việt Nam có gần 1.000 sản phẩm đặc sản ở các vùng miền đều có thể đăng ký bảo hộ chỉ dẫn địa lý, bảo hộ thương hiệu nhưng đáng buồn là trong một thời gian dài có đến 80% nông sản Việt xuất khẩu dưới cái tên của DN nước khác. Thống kê chưa đầy đủ, đến nay mới chỉ có khoảng 50 chỉ dẫn địa lý và khoảng 140 nhãn hiệu chứng nhận, nhãn hiệu tập thể được đăng ký, được bảo hộ.

Trở lại với câu chuyện gạo ST25 vừa bị 4 DN tại Mỹ đăng ký bảo hộ thương hiệu, ông Hồ Quang Trí thừa nhận, không ai cấm được DN khác đăng ký thương hiệu, có 4 DN Mỹ thì cũng có thể có 10 DN đã đăng ký. "Với việc 4 DN đăng ký bảo hộ thương hiệu gạo ST25, chúng ta cũng không kiện được họ, trừ khi Việt Nam đăng ký gạo ST25 Sóc Trăng là của Việt Nam thì mới có đủ căn cứ để kiện" - ông Trí nói.

Cũng theo ông Trí, Thái Lan có cách ứng xử rất khác để bảo vệ thương hiệu gạo của họ. "Gạo Hom Mali đã được Thái Lan công nhận là thương hiệu quốc gia, DN nào muốn bán gạo đó sang nước khác thì phải được nhà nước cấp cho giấy chứng nhận DN đó có sản xuất gạo Hom Mali của Thái. Nhưng ở Việt Nam, cho đến nay chưa ai công nhận gạo ST25 là thương hiệu quốc gia, thuộc sở hữu của Nhà nước" - ông Trí nêu một thực tế. Ông Trí cũng khẳng định, DN không có đủ lực xây dựng thương hiệu nếu không có sự hỗ trợ của Nhà nước.

Có thể thấy, cho đến bây giờ câu chuyện bảo vệ thương hiệu gạo ST25 vẫn còn khiến cả DN, ngành chức năng lúng túng, trong khi thời gian thì không chờ đợi. Chỉ cần tờ đăng ký của 4 DN được cơ quan có thẩm quyền của Mỹ công nhận thì hạt gạo ngon nhất thế giới (2019) của Việt Nam sẽ chính thức bước vào hành trình "đòi lại tên mình" vô cùng gian nan mà không biết khi nào kết thúc.