ĐBQH: Có những nhà thầu chỉ để trượt, lót đường cho nhà thầu đã được định sẵn trúng thầu

Đại biểu Nguyễn Thị Thủy - Đoàn đại biểu Quốc hội (ĐBQH) tỉnh Bắc Kạn cho hay, qua theo dõi các vụ án liên quan đến hoạt động đấu thầu trong thời gian qua, đại biểu Thủy nêu 5 chiêu trò lách luật trong đấu thầu.

5 chiêu trò lách luật trong đấu thầu

Thứ nhất, tình trạng chia nhỏ gói thầu để áp dụng chỉ định thầu. Để phúc đáp yêu cầu của thực tiễn, nhất là những trường hợp cấp bách hoặc là những khoản chi nhỏ, Luật Đấu thầu đã quy định các trường hợp chỉ định thầu quy định các hạn mức được áp dụng chỉ định thầu như dưới 100 triệu, dưới 500 triệu và dưới 1 tỷ đồng.

Tuy nhiên, để lách các quy định này, việc chia nhỏ gói thầu để áp dụng hình thức chỉ định thầu diễn ra phức tạp trong thực tế, thể hiện trong nhiều kết luận thanh tra, kết luận điều tra.

Ví dụ như tại một bệnh viện đa khoa tỉnh, kết luận của thanh tra tỉnh chỉ rõ, tổng giá trị mua sắm hơn 95 tỷ, nhưng ban hành hơn 1.165 quyết định về chỉ định thầu, với giá trị của gói thầu chỉ dưới 100 triệu đồng.

Bên cạnh đó, lợi dụng các quy định chia tách gói thầu, có trường hợp chia nhỏ gói thầu theo kiểu chia phần để mỗi nhà thầu trúng một phần. Hoặc có trường hợp gom nhiều gói thầu nhỏ để tạo thành gói thầu phức tạp chỉ một doanh nghiệp mới có thể đáp ứng được. Từ đó, tránh được việc cuộc đấu thầu thực sự cạnh tranh.

Hai là, cái cắm điều khoản hướng thầu, để "cài thầu quen, chèn thầu lạ". Quy định về hồ sơ mời thầu là để chọn nhà thầu tốt nhất đáp ứng quy định của pháp luật. Tuy nhiên nếu có ý đồ thì đây là những chốt chặn loại bỏ những nhà thầu không mong muốn. Thực tế, nhiều chủ đầu tư cài cắm những điều khoản hướng thầu, để hướng tới các nhà thầu thân hữu và loại bỏ các nhà thầu khác. Từ đó, biến đấu thầu rộng rãi thành đấu thầu hạn chế.

Trả lời phỏng vấn báo chí, đại diện cơ quan tố tụng cho hay, ngay từ đầu các đối tượng đã bắt tay ngầm, đi đêm chuyển cho nhau những gì cần bán, thông đồng với nhau các tiêu chí kỹ thuật, thậm chí cùng nhau xây dựng hồ sơ mời thầu.

Theo phản ánh của báo chí, có những gói thầu đưa ra tiêu chí như phải có bằng khen của Bộ Tài chính về nghĩa vụ nộp thuế, gần như viết sẵn cho một doanh nghiệp.

Ba là, thiết lập quân xanh, quân đỏ để thông thầu. Tình trạng quân xanh, quân đỏ thời gian qua đã tạo ra nhiều đấu thầu thiếu cạnh tranh, kiếm lời bất chính. Có những nhà thầu chỉ để trượt, nhằm lót đường cho nhà thầu đã được định sẵn trúng thầu.

Thực tế còn có tình trạng, với sự tiếp tay của bên chủ đầu tư, đã tạo ra cuộc đấu thầu như vở kịch với quân xanh, quân đỏ, để đường đường chính chính trúng thầu. Hệ lụy, khiến cho doanh nghiệp làm ăn chân chính không được cạnh tranh bình đẳng, mất cơ hội kinh doanh. Đặc biệt, là mất đi tiền của của Nhà nước, công trình kém chất lượng.

Bốn là, móc ngoặc với thẩm định giá nâng khống giá trị gói thầu. Nếu chỉ nhìn vào hồ sơ thì tất cả đều đúng quy trình, nhưng đi sâu vào phá án mới phát hiện được sự móc ngoặc tinh vi của chủ đầu tư – đơn vị tư vấn - đơn vị thẩm định giá – và đơn vị trúng thầu, thổi giá cao gấp nhiều lần so với giá trị thực. Ví dụ, tại Bệnh việc Tim Hà Nội, giá của stem nhập khẩu tăng từ 28 đến 40 lần.

Pháp luật đã trao cho thẩm định giá chức năng quá lớn, trong khi các quy định hậu kiểm còn hạn chế.

Năm là, tình trạng nhũng nhiễu tiêu cực khác. Tình trạng vi phạm các quy định pháp luật, lách các quy định như nêu trên đều có thể tiềm ẩn hoặc hướng tới nguy cơ tham nhũng trục lợi.

Kết quả khảo sát của Liên đoàn Thương mại công nghiệp Việt Nam (VCCI) năm 2021 cho thấy, trong tổng số các doanh nghiệp (DN) được khảo sát có tới 25% DN cho biết họ chủ động chi trả chi phí không chính thức khi tham gia đấu thầu; 73% DN cho biết họ phải chi trả theo gợi ý của cán bộ phụ trách đấu thầu.

Đáng lưu ý, có đến 58,9% DN cho biết, việc chi trả chi phí không chính thức khi tham gia đấu thầu là "luật bất thành văn" mà DN phải tự hiểu khi tham gia.

"Đấu thầu nếu không được quy định và quản lý một cách chặt chẽ sẽ trở thành mảnh đất màu mỡ cho tham nhũng trục lợi. Liên tiếp các vụ việc sai phạm trong đấu thầu vừa qua bị khởi tố đã phản ánh thực tế này", nữ đại biểu Bắc Kạn cảnh báo.

Hai kiến nghị

Từ thực tiễn kể trên, đại biểu Thủy nêu kiến nghị:

Một là, kiến nghị các cơ quan thanh tra, điều tra, truy tố xét xử hướng hoạt động vào mảng đấu thầu, nhất là những vụ việc dư luận có nhiều phản ánh để kịp thời phát hiện và xử lý nghiêm các vi phạm.

Hai là công khai sẽ được xem là giải pháp của mọi giải pháp và nó sẽ rất hữu hiệu để khắc phục tình trạng đi đêm ở trong đấu thầu vừa qua.

Pháp luật hiện hành trong từng công đoạn đấu thầu cũng có một số quy định được công khai nhưng chưa chặt chẽ, thậm chí còn những khoảng trống, kẽ hở dẫn đến việc lách luật như trong thời gian vừa qua.

"Tại kỳ họp này, Chính phủ trình Quốc hội xem xét dự án Luật Đấu thầu, do đó tôi kiến nghị tiếp tục rà soát để hoàn thiện bảo đảm thực hiện chặt chẽ 6 công khai trong đấu thầu, bao gồm: Công khai về điều kiện dự thầu; danh sách và năng lực nhà thầu; điều kiện được trúng thầu; quá trình chấm thầu, kết quả trúng thầu và kết quả giải quyết khiếu nại, kiến nghị của nhà thầu", đại biểu nhấn mạnh.