Đến lượt Đông Âu 'vỡ mộng' về Trung Quốc

Khi Tổng thống Trump ngỏ ý muốn tách rời kinh tế Mỹ - Trung, các đồng minh của Mỹ như Nhật Bản, Úc và các nước Tây Âu đã bắt đầu đưa việc thảo luận về chính sách với Trung Quốc vào chương trình nghị sự chung. Giờ đây, đến lượt Đông Âu cũng dần tách khỏi Trung Quốc, qua đó củng cố thêm lập trường cứng rắn của các đồng minh Mỹ.

Sự nhiệt tình với Trung Quốc rõ ràng đã giảm sút đáng kể ở các nước Tây Âu như Đức, Pháp và Anh sau hàng loạt mâu thuẫn địa chính trị bao gồm cáo buộc gián điệp mạng, tranh chấp ở Biển Đông, dự luật an ninh quốc gia mới với Hồng Kông và vấn đề nhân quyền của người thiểu số Hồi giáo Duy Ngô Nhĩ (Tân Cương). Thêm vào đó, việc Trung Quốc là nguồn lây lan dịch Covid-19 gây hậu quả kinh tế - xã hội thảm khốc trên toàn cầu cũng khiến các chính phủ phương Tây nhìn Bắc Kinh với con mắt chẳng mấy thân thiện.

Hội nghị thượng đỉnh Liên minh Châu Âu - Trung Quốc diễn ra trực tuyến hôm 14/9 đã chứng kiến bầu không khí căng thẳng chưa từng có. Thủ tướng Đức Angela Merkel và các nhà lãnh đạo EU khác liên tục chỉ trích Bắc Kinh về vấn đề vi phạm nhân quyền. Đáp lại, Chủ tịch Tập Cận Bình phản ứng vô cùng gay gắt rằng Trung Quốc “không cần một người thầy” dạy họ về nhân quyền như vậy.

Không chỉ Tây Âu, tâm lý hoài nghi Trung Quốc cũng đang lan rộng ở Đông Âu - khu vực mà chỉ vài năm trước vẫn giữ thái độ hòa giải với Bắc Kinh. 

Hồi kết cho "thời trăng mật" Đông Âu - Trung Quốc 

Cách đây 8 năm, vào năm 2012, quan hệ Đông Âu - Trung Quốc bước vào “thời trăng mật” khi 16 quốc gia Đông Âu thành lập một diễn đàn hợp tác kinh tế với Trung Quốc mang tên “16+1”. Kể từ đó, nhà lãnh đạo các quốc gia trong diễn đàn đã liên tục gặp gỡ trong hội nghị thượng đỉnh thường niên. Đến năm 2019, diễn đàn kết nạp thêm thành viên mới là Hy Lạp, qua đó đổi tên thành “17+1”.

Sự phát triển của “17+1” từng gây ra sự quan ngại lớn ở các quốc gia Tây Âu như Đức và Pháp. Một quan chức Đức khi đó cảnh báo Trung Quốc sẽ phá hoại Đông Âu và chia rẽ EU. Mối quan ngại này ngày càng lớn khi năm 2016, Liên minh Châu Âu chuẩn bị tuyên bố chỉ trích Trung Quốc về vấn đề chủ quyền lãnh thổ trên biển Đông thì vấp phải sự phản đối của một số quốc gia thành viên như Hungary. Sự thống nhất của khối dường như bị lung lay.

Nhưng đến nay, thời kỳ trăng mật của quan hệ Đông Âu - Trung Quốc đang có dấu hiệu đi đến hồi kết trong bối cảnh sự phân cực thế giới ngày càng rõ rệt mà một bên là Mỹ, Nhật Bản, Châu Âu; một bên là Trung Quốc. Sự tách rời Đông Âu - Trung Quốc đang ngày một rõ nét, nhất là ở Cộng hòa Séc. Trung Quốc đã vô cùng tức giận khi Milos Vystrcil, chủ tịch Thượng viện Séc, đến thăm Đài Loan hồi cuối tháng 8.

Đáng chú ý hơn, kể từ năm ngoái, hàng loạt quốc gia Đông Âu gồm  Ba Lan, Cộng hòa Séc, Romania và Estonia đã đồng ý hợp tác với Mỹ trong lĩnh vực bảo vệ an ninh mạng 5G thế hệ mới. Điều này đồng nghĩa Đông Âu rất có thể sẽ tiếp bước Washington trong việc áp đặt hạn chế với các nhà sản xuất thiết bị viễn thông Trung Quốc như Huawei. 

Các dự án hợp tác cơ sở hạ tầng giữa hai bên cũng trở nên trì trệ. Hồi tháng 6,  Romania đã hủy hợp đồng xây dựng nhà máy điện hạt nhân với một công ty Trung Quốc

Tờ Nikkei Asian Review dẫn lời các chuyên gia ngoại giao cho hay những diễn biến tách rời này phản ánh sự thất vọng của Đông Âu trong việc hợp tác kinh tế với Trung Quốc. Bắc Kinh đã đề xuất nhiều kế hoạch đầu tư xây dựng cơ sở hạ tầng lớn trong khu vực như một phần của sáng kiến Vành đai và Con đường, nhưng đa số chúng không đạt được tiến bộ như chính quyền ông Tập Cận Bình mong đợi.

“Kể từ năm 2012, Trung Quốc đã khởi động nhiều dự án đầu tư (tại các quốc gia Trung và Đông Âu), đặc biệt là trong lĩnh vực năng lượng và cơ sở hạ tầng giao thông. Tuy nhiên, hầu hết các dự án trong số đó đến nay vẫn chưa được hiện thực hóa” - nhận định của Rudolf Furst, một nghiên cứu viên cao cấp tại Học viện Quan hệ Quốc tế Praha, Cộng hòa Séc.

Thống kê cho thấy Đông Âu chỉ nhận được chưa đầy 10% tổng vốn FDI mà Trung Quốc rót vào EU từ năm 2000-2019. Ngay cả Tổng thống Séc Milos Zeman, một nhà lãnh đạo được coi là thân Trung Quốc cũng bày tỏ sự thất vọng về Bắc Kinh trong một tuyên bố hồi tháng 1/2020.

Bên cạnh lĩnh vực kinh tế, các nước Đông Âu cũng ngày càng lo ngại về nguy cơ Bắc Kinh can thiệp các vấn đề đối nội, gây rủi ro an ninh quốc gia. Tháng 1/2019, CEO Huawei chi nhánh Warsaw (Ba Lan) đã bị bắt giữ vì nghi vấn gián điệp cho Trung Quốc. Nhiều quan chức cấp cao chính phủ Séc thậm chí còn bị nghi ngờ nhận được các khoản tiền đáng ngờ từ một doanh nghiệp lớn của Trung Quốc. Một số nguồn tin từ cơ quan tình báo Séc hồi tháng 12/2019 cũng cảnh báo Trung Quốc đang nhanh chóng xây dựng mạng lưới gián điệp rộng lớn ở Cộng hòa Séc.

So với Đông Âu, các nước Tây Âu như Anh, Đức và Pháp đã sớm vỡ mộng về Trung Quốc sau hàng loạt cảnh báo an ninh quốc gia, vi phạm nhân quyền và môi trường kinh doanh không lành mạnh. Một cuộc khảo sát được thực hiện vào tháng 2/2020 bởi Phòng Thương mại EU cho thấy 49% các công ty EU hoạt động tại Trung Quốc phải đối mặt với nhiều thách thức hơn so với cùng kỳ năm 2019.

Dù Trung Quốc đã tăng cường viện trợ khẩu trang, thiết bị y tế như một nỗ lực duy trì “thời trăng mật” với Châu Âu và cải thiện hình ảnh quốc gia trên toàn cầu trong đại dịch Covid-19, đa số dư luận vẫn không đi theo hướng có lợi cho Bắc Kinh. 

“Nhận thức của Châu Âu về Trung Quốc ngày càng xấu đi và cuộc khủng hoảng đại dịch Covid-19 rõ ràng đã thúc đẩy xu hướng này. Tôi không cho rằng trong tương lai. mối quan hệ giữa Châu Âu và Trung Quốc có thể trở lại thời kỳ tốt đẹp trước đây” - nhận định của Valerie Niquet, chuyên gia cấp cao tại Quỹ Nghiên cứu Chiến lược Pháp.