Cả làng kéo nhau lên núi “săn” loại rượu lạ chảy ra từ ngọn cây, uống vào ai cũng thích

Loài cây chảy ra rượu "vạn người mê"

Từ bao đời nay người dân tộc Ba Na ở xã Đắk Plinh, huyện Kông Chro (Gia Lai) luôn bảo vệ, chăm sóc hàng nghìn cây Đoák trên dòng suối Đoák M’Tung thơ mộng. 

Cây Đoák là loại cây đặc biệt, loài cây chảy ra rượu "vạn người mê". Họ xem rượu Đoák như một thức uống quý giá được thần linh ban tặng, là biểu tượng của buôn làng. Đây cũng là thức uống không thể thiếu trong đời sống thường ngày của bà con nơi đây, đặc biệt là dịp tết, các lễ hội.

Cách trung tâm TP.Pleiku (Gia Lai) khoảng 200km, ngôi làng Tờ Cách, xã Đăk Plinh luôn nổi tiếng bởi loài cây chảy ra rượu. Ở làng Tờ Cách, ông Đinh Ba Đét (52 tuổi) người nổi tiếng nhất trong làng vì biết cách lấy rượu trong vắt, thơm ngon từ thân cây Đoák.

Trong chuyến leo rừng lên núi "săn" rượu Đoák, chúng tôi được ông Đinh Ba Đét bật mí cách lấy rượu Đoák ngon, ngọt, không chua. 

Ông Đét cho hay: "Muốn lấy rượu Đoák phải đi rừng vào sáng sớm, rượu mới ngọt, mát… Rừng Đoák nằm giữa hai ngọn núi lớn nhất của làng Tờ Cách, bên cạnh dòng suối Đoák M’Tung. 

Cây Đoák nếu mọc xa bờ suối sẽ chảy ít rượu, quá gần suối thì rượu  bị chua. Muốn lấy được rượu Đoák ngon, phải lấy cây cách bờ suối khoảng 30 mét. 

Điều quan trọng là phải lấy rượu của những cây Đoák hơn 15 năm, vì giai đoạn này rễ cây đã đâm sâu vào lòng đất, vừa hấp thụ được nước suối vừa hấp thụ được dinh dưỡng của núi rừng, hương vị sẽ thơm ngon, dịu nhẹ".

Theo ông Đét, mỗi mùa rượu Đoák lại có một hương vị đặc trưng khác nhau, có mùa vị chua, mùa vị ngọt. Nhưng ngon nhất vẫn là vào mùa Xuân, độ ngọt vừa phải hoà với mùi thơm của phấn hoa rừng.

Cây Đoák có độ cao trung bình khoảng 20 mét vì thế bà con thường bắc cầu thang ôm sát vào thân cây. Cách làm thang lên ngọn cây Đoák của người Ba Na rất đặc biệt.

Bà con Ba Na không đóng đinh vào thân mà lột những bẹ già của cây Đoák, đập nát bện lại thành những sợi dây, sau đó cột hai thân tre lớn sát vào cây Đoák. 

Cuối cùng họ chặt các thân cây bằng cổ tay, độ dài vừa phải để làm bậc thang. Sau khoảng một năm người dân sẽ nới lỏng những nút thắt của các sợi dây để cây được "thở".

"Ở làng Tờ Cách mỗi người sở hữu khoảng 3-4 cây Đoák. Cây đoák này tôi tìm thấy cách đây 2 năm có buồng quả to, đều, phần cuống to hơn bình thường. Trước khi chặt buồng quả Đoák, cái rìu phải được mài thật bén", ông Đoák chia sẻ.

Theo tiết lộ của ông Đoák, chọn khoảng cách từ ngọn ra cuống khoảng hai gang tay. Chặt một nhát quyết đoán thì rượu ra mới nhiều và ngon. Rượu Đoák uống không say, không đau bụng như uống rượu 10 nghìn một lít ở quán tạp hoá. Khi uống rượu Đoák còn thừa cũng không được đổ đi, làm thế sau này cây Đoák sẽ không cho rượu nữa

Phải cúng thần linh khi phát hiện một cây rượu mới

Quan sát ông Đét lấy rượu từ cây Đoák, chúng tôi còn thấy ông Đét bỏ men lá (một loại cây có gai giúp lên men tự nhiên lấy từ cây rừng) vào chum để có mẻ rượu mới vào sáng mai. 

Theo ông Đét, công thức làm rượu này được ông bà truyền lại, đó là sự kết hợp hoàn hảo của tự nhiên. 

Ở làng Tờ Cách còn có tục "mượn" rượu của hàng xóm, việc "mượn" rượu diễn ra thường xuyên ở suối Đoák M’Tung. Sau khi lấy đầy can rượu ở cây của người khác, bản thân người lấy phải cài 50.000 đồng vào ngọn của cây Đoák.

Theo ông Huỳnh Ngọc Ẩn – Phó chủ tịch UBND huyện Kong Chro, khách du lịch thường tìm về bản làng nơi có rượu Đoák để thưởng thức tại chỗ. 

Đây là thức uống tuyệt vời, đặc trưng. Nhưng điểm hạn chế là hiện chưa có phương pháp bảo quản rượu được lâu. Rượu Đoák lấy từ rừng về nhà chỉ 2 ngày là hỏng, có bảo quản trong tủ lạnh cũng chỉ giữ được thêm 2 ngày.

Trên địa bàn, cây Đoák mọc chủ yếu ở các xã Đắk Plinh, Đắk Sông và Sơ Ró. Huyện luôn khuyến khích dân bảo quản, khai thác an toàn, hợp lý, không tác động nhiều đến sự phát triển của cây. Ví dụ như cây có 5 buồng quả thì chỉ chặt 3, giữ lại 2 để nhân giống.

Già làng Đinh A Nhưp (gần 100 mùa rẫy) cho biết: "Ai cũng vậy, khi phát hiện những cây Đoák mới. Trước khi lấy rượu Đoák người dân sẽ mang một con gà, một bình rượu cần lên cúng tạ ơn thần linh đã cho cây. Người cúng sẽ hứa lấy rượu và chăm sóc cây...".

Theo già làng Đinh A Nhưp, loại rượu này được người dân làng Tờ Cách làm ra bằng men cây rừng nên nhẹ hơn rượu cần, khi uống không say như các loại rượu khác. Người dân nơi đây thường lấy rượu Đoák nhiều nhất vào mùa Xuân để uống mừng lúa mới, phục vụ nhiều lễ hội, thiết đãi khách quý dịp tết".

Nhiều nơi người dân khai thác phần ruột của thân cây, giã nhỏ, lọc lấy tinh bột rồi phơi hoặc sấy khô để bán. Đối với người dân Ba Na trên địa bàn huyện Kong Chro chỉ khai thác phần nhựa Đoák để làm rượu. Người dân ở đây, bán tại chỗ 1 lít rượu Đoák có giá 15.000 đồng, tuy nhiên phần lớn rượu lấy về để phục vụ hằng ngày và các lễ hội quan trọng chứ không ít bán.