Siết “room” trung gian thanh toán – có phạm luật?

Đề cập tại Dự thảo nghị định về thanh toán không dùng tiền mặt (thay thế Nghị định 101/2012/NĐ-CP), Ngân hàng Nhà nước (NHNN) đề xuất áp trần tỷ lệ sở hữu nước ngoài (room) ở mức 49% trong các trung gian thanh toán.

Băn khoăn về quy định áp trần tỷ lệ sở hữu nước ngoài

Ông Nguyễn Thành Hưng, Chủ tịch Hiệp hội Thương mại điện tử cho rằng, mặc dù thương mại điện tử (TMĐT) phát triển nhanh gần đây, tỷ lệ thanh toán không dùng tiền mặt trong những năm nay không tăng. 

Để phát triển thanh toán không dùng tiền mặt, cần thiết phải có vốn đầu tư nước ngoài, vì đây là lĩnh vực có nhiều rủi ro, trong khi nguồn vốn trong nước chưa sẵn sàng.

Chia sẻ quan điểm này, theo ông Nishikawa, thành viên Hội đồng quản trị Công ty cổ phần Dịch vụ trực tuyến Cộng đồng Việt (Ví điện tử Payoo), đại diện cho nhà đầu tư NTT (Nhật Bản), các nhà đầu tư nước ngoài có sự đóng góp lớn không chỉ vì về vốn đầu tư mà cả công nghệ, tri thức để phát triển, do đó Ngân hàng nhà nước cần cân nhắc về quy định hạn chế vốn đầu tư nước ngoài.

Một số chuyên gia pháp lý đi sâu hơn khi cho rằng việc hạn chế đầu tư nước ngoài có thể vi phạm các cam kết quốc tế của Việt Nam tại WTO, CPTPP. 

Quy định hiệu lực hồi tố tại Điều 42 của Dự thảo cũng trái với Điều 74 Luật Đầu tư, đồng thời trái với các cam kết bảo hộ đầu tư trong các hiệp định thương mại song phương và đa phương, có thể dẫn đến nguy cơ Chính phủ Việt Nam bị khởi kiện bởi chính phủ hoặc các nhà đầu tư nước ngoài.

Ông Đặng Thanh Sơn, Luật sư thành viên Công ty Luật Baker McKenzie đã dẫn ra trường hợp Trung Quốc bị WTO xử thua kiện khi áp dụng hạn chế tương tự trong lĩnh vực thanh toán điện tử.

Phó Tổng thư ký Hiệp hội các nhà đầu tư tài chính Phùng Anh Tuấn bình luận, hiện nay trung gian thanh toán ước tính chiếm đến 90% hoạt động và giá trị của fintech, nên hạn chế đầu tư sẽ có ảnh hưởng đến toàn bộ lĩnh vực fintech.

Mặt khác, mặc dù cơ quan soạn thảo cho rằng "trung gian thanh toán" không được thể hiện trong các lĩnh vực cam kết, tuy nhiên đây chỉ là một khái niệm pháp lý riêng của Việt Nam, còn về bản chất hoạt động này đã được bao gồm trong lĩnh vực được cam kết là dịch vụ thanh toán.

Nếu chính phủ hoặc nhà đầu tư nước ngoài khởi kiện, quyền diễn giải điều ước và áp dụng quy định sẽ thuộc về cơ quan tài phán hoặc trọng tài đầu tư, chứ không thuộc về phía Việt Nam. 

"Nếu thua kiện, chúng ta có thể đối mặt với hậu quả tốn kém và dư luận tiêu cực. Do đó, Chính phủ cần cân nhắc nhiều giải pháp khác nhau để kiểm soát, theo dõi và ngăn chặn các hoạt động đầu tư không mong muốn cụ thể, thay vì áp đặt hạn chế trên toàn thị trường", ông Phùng Anh Tuấn khuyến nghị.

Siết room không vi phạm các cam kết quốc tế

Trái ngược với các ý kiến trên, bà Nguyễn Thùy Dương, Phó tổng giám đốc phụ trách Bộ phận Dịch vụ tài chính, Ngân hàng EY Việt Nam, Phó Chủ tịch Câu lạc bộ Fintech Việt Nam nhận định, hoàn toàn không có khả năng Việt Nam bị kiện nếu giới hạn room như đề xuất của NHNN, bởi trung gian thanh toán không nằm trong phạm vi các cam kết mở cửa của Việt Nam. Hơn nữa, do fintech là mô hình mới, nên việc thả nổi ở giai đoạn đầu sau đó mới quản lý là một thông lệ ở nhiều quốc gia.

Với vai trò là cơ quan quản lý, ông Lê Anh Dũng, Phó vụ trưởng Vụ Thanh toán (NHNN) thừa nhận, trước khi đưa ra con số trên, NHNN đã tham vấn Bộ Công thương, đối chiếu các cam kết mở cửa của Việt Nam tại Tổ chức Thương mại thế giới (WTO) hay Hiệp định Đối tác toàn diện và tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP) và khẳng định, trung gian thanh toán không thuộc phạm vi cam kết mở cửa của Việt Nam.

Theo lý giải của NHNN, trung gian thanh toán là ngành kinh doanh có điều kiện. Quy định trên được đưa ra để tránh sự thao túng của nhà đầu tư nước ngoài trong lĩnh vực thanh toán, bảo đảm vai trò chủ động của doanh nghiệp trong nước, quan trọng hơn là để bảo đảm an ninh, an toàn cho hoạt động ngân hàng - tài chính và an ninh tiền tệ quốc gia.

"Tỷ lệ 49% là hài hòa, phù hợp, vừa đảm bảo nguyên tắc chủ quyền quốc gia, vừa đảm bảo an ninh an toàn tiền tệ, cũng như tạo điều kiện cho các doanh nghiệp trong nước có cơ hội cạnh tranh bình đẳng mà vẫn tranh thủ thu hút được vốn nhà đầu tư nước ngoài nhằm đảm bảo hài hòa lợi ích giữa các bên", ông Dũng nói.

Trên thực tế, việc siết room ngoại trong lĩnh vực này đã được đề cập từ cuối năm 2018, con số giới hạn thậm chí còn được dự kiến ở mức 30%, tương đương với room ngoại trong lĩnh vực ngân hàng. Nhiều chuyên gia cho rằng, đề xuất mới đưa ra đã được nới lên 49%, đủ để tạo mức hấp dẫn cho nhà đầu tư nước ngoài và không cần lo ngại về nguy cơ dòng vốn nước ngoài tháo chạy, cũng như lĩnh vực trung gian thanh toán thiếu nguồn vốn để phát triển, bởi hiện ngày càng có nhiều doanh nghiệp lớn trong nước như Viettel, VNPT, Vingroup... quan tâm đến mảng dịch vụ này.

Ông Nguyễn Hòa Bình, Chủ tịch HĐQT Tập đoàn NextTech - đơn vị sở hữu nhiều trung gian thanh toán trong nước - còn cho rằng, động thái này thậm chí đã tương đối muộn, khi mà nhiều nhà đầu tư ngoại đã nắm giữ phần lớn cổ phần trung gian thanh toán trong nước. Tuy vậy, muộn còn hơn không.

Tính đến tháng 11/2019, cả nước có 30 trung gian thanh toán được NHNN cấp phép. Trong đó, nhà đầu tư ngoại đã nắm quyền chi phối ở nhiều trung gian thanh toán với tỷ lệ có nơi lên tới gần 100%. Cụ thể, 90% vốn của 1Pay đang do True Money (Thái Lan) nắm giữ; Tập đoàn NTT Data (Nhật Bản) đã mua 64% vốn của Payoo; hai nhà đầu tư Hàn Quốc là Global Payment Service và UTC Investment Co., Ltd nắm 65% vốn của VNPT EPAY...

Việc nhà đầu tư nước ngoài nắm quyền chi phối tại trung gian thanh toán đã làm dấy lên mối lo ngại về những vấn đề cốt lõi như quản lý cơ sở dữ liệu tài chính cá nhân, trốn thuế, rửa tiền, chuyển tiền xuyên biên giới bất hợp pháp…