Tiền kĩ thuật số quốc gia: Xu thế tất yếu trong nền kinh tế số

Tiền tệ kỹ thuật số của Ngân hàng Trung ương (CBDC) là dạng kỹ thuật số của tiền tệ fiat của một quốc gia, đồng thời cũng là quyền sở hữu của ngân hàng trung ương. Thay vì in tiền, ngân hàng trung ương phát hành tiền điện tử hoặc tài khoản được hỗ trợ toàn bộ bởi niềm tin và tín dụng của chính phủ.

Đã có hàng nghìn loại tiền kĩ thuật số, thường được gọi là tiền điện tử. Những đồng tiền này có thể được tập trung hóa, nhưng chúng không phải từ chính phủ. Phiên bản hoàn toàn phi tập trung là bitcoin và các đối thủ cạnh tranh của nó. Tiền điện tử chạy trên công nghệ sổ cái phân tán, có nghĩa là nhiều thiết bị trên khắp thế giới đang liên tục xác minh độ chính xác chứ không phải một trung tâm dữ liệu.

Vậy tại sao chính phủ lại tham gia vào tiền kĩ thuật số? Tùy thuộc vào tình hình kinh tế của từng quốc gia. Đây chỉ là một số lý do theo IMF: Chi phí quản lý và chuyển tiền mặt cao và công nghệ này có thể giảm chi phí; bao gồm tài chính có nghĩa là những người không có tài khoản ngân hàng có thể tiếp cận dễ dàng hơn và an toàn hơn vào tiền kĩ thuật số trên điện thoại của họ; các công ty tư nhân cần cạnh tranh để họ đáp ứng các tiêu chuẩn minh bạch và hạn chế hoạt động bất hợp pháp; chính sách tiền tệ có thể luân chuyển nhanh chóng và thông suốt hơn thông qua các CBDC.

Lợi ích CBDC mang lại

Hiệu quả về công nghệ: Thay vì dựa vào các ngân hàng trung gian và thanh toán bù trừ, thì hệ thống sẽ hỗ trợ cho việc chuyển tiền và thanh toán phức tạp trở nên hiệu quả hơn đồng thời sẽ giúp giảm bớt số lượng giao dịch bị bỏ qua.

Bên cạnh đó, việc này cũng cho phép việc thực hiện các giao dịch xuyên biên giới như chuyển tiền trở nên nhanh hơn và rẻ hơn.

Thúc đẩy tài chính: Cho phép mọi người dân có thể mở tài khoản trực tiếp tại ngân hàng miễn phí hoặc với chi phí thấp và tài khoản tiền chắc chắn sẽ an toàn hơn bởi sự đảm bảo của ngân hàng trung ương.

Công cụ giám sát: Việc phát hành tiền điện tử của ngân hàng trung ương chính là một giải pháp khả thi để theo kịp và kiểm soát tốc độ số hóa nhanh của nền kinh tế hiện nay. Mặt khác, nó cũng có thể cung cấp cho chính phủ một công cụ bổ sung để giám sát.

Ngăn chặn các hoạt động bất hợp pháp: Tiền điện tử của ngân hàng trung ương sẽ giúp ngân hàng trung ương có thể theo dõi vị trí chính xác của mọi đơn vị tiền tệ (giả sử dạng cơ sở dữ liệu tập trung hơn có thể xảy ra); theo dõi có thể được mở rộng thành tiền mặt bằng cách yêu cầu số seri tiền giấy được sử dụng trong mỗi giao dịch phải được báo cáo cho ngân hàng trung ương. 

Theo dõi này có một vài lợi thế lớn như: Giúp phát hiện tội phạm dễ dàng hơn (bằng cách quan sát hệ thống tài chính), và có thể giúp chấm dứt hoạt động này. Nếu trường hợp phạm tội xảy ra, ngân hàng có thể dễ dàng theo dõi một cách chính xác và hỗ trợ cho việc hoàn tiền lại cho nạn nhân.

Việc sử dụng rộng rãi tiền điện tử của ngân hàng trung ương và sự lỗi thời của tiền giấy sẽ làm cho việc tránh thuế, trốn thuế, rửa tiền và các hoạt động phi pháp khác được thực hiện một cách khó khăn hơn nhiều.

Bảo vệ tiền như một tiện ích công cộng: Các loại tiền điện tử do các ngân hàng trung ương phát hành sẽ cung cấp một giải pháp thay thế hiện đại cho tiền mặt vật chất - hiện đang lỗi thời hoặc có nguy cơ bị bãi bỏ.

An toàn của hệ thống thanh toán: Công cụ thanh toán điện tử có thể tương tác an toàn và tiêu chuẩn do ngân hàng trung ương phát hành và quản lý và được sử dụng làm công cụ thanh toán điện tử quốc gia giúp tăng niềm tin vào hệ thống tiền được kiểm soát tư nhân và tăng niềm tin vào toàn bộ hệ thống thanh toán quốc gia. Đồng thời thúc đẩy cạnh tranh trong các hệ thống thanh toán.

Bảo toàn thu nhập chủ quyền: Việc phát hành tiền điện tử công cộng sẽ tránh được việc giảm thu nhập có chủ quyền đối với Chính phủ trong trường hợp mất tiền mặt thực tế. Cạnh tranh ngân hàng: việc cung cấp tài khoản ngân hàng miễn phí tại ngân hàng trung ương mang lại sự an toàn hoàn toàn cho tiền gửi có thể tăng cường cạnh tranh giữa các ngân hàng để thu hút tiền gửi ngân hàng, ví dụ như bằng cách cung cấp tiền gửi một lần nữa.

Truyền tải chính sách tiền tệ: Việc phát hành tiền cơ sở ngân hàng trung ương thông qua chuyển tiền ra công chúng có thể tạo thành một kênh mới để truyền chính sách tiền tệ (tức là tiền trực thăng), cho phép kiểm soát trực tiếp hơn cung tiền hơn các công cụ gián tiếp như nới lỏng định lượng và lãi suất, và có thể dẫn đường tới một hệ thống ngân hàng dự trữ đầy đủ.

Thanh toán bán lẻ hiệu quả: Tăng cường khả năng phục hồi, tính sẵn sàng và khả năng cạnh tranh của thanh toán bán lẻ.

An toàn tài chính: Tiền điện tử của ngân hàng trung ương sẽ hạn chế thực hành ngân hàng dự trữ phân đoạn và có khả năng đưa ra các chương trình bảo lãnh tiền gửi ít cần thiết hơn.

Các ngân hàng trung ương lớn trên thế giới đang chạy đua để cung cấp phiên bản đáng tin cậy đầu tiên của tiền kỹ thuật số. Trung Quốc đang thử nghiệm một phiên bản đồng nhân dân tệ kỹ thuật số, theo đó khách hàng có thể giao dịch thanh toán qua điện thoại di động của họ. Châu Âu đã công bố ra mắt đồng Euro kỹ thuật số như một phần của kế hoạch 5 năm. FED thông báo họ sẽ phát hành một tài liệu thảo luận vào mùa hè này liên quan đến thanh toán kỹ thuật số, bao gồm các kháng nghị và mối đe dọa tương ứng đối với một loại tiền kỹ thuật số của ngân hàng trung ương.

Có một số nhược điểm và mỗi nhược điểm cần được xem xét cẩn thận trước khi một quốc gia triển khai CBDC: Người dân có thể rút quá nhiều tiền ra khỏi ngân hàng cùng một lúc để mua CBDC, gây ra sự bất ổn cho các ngân hàng; việc tập trung hóa thông qua chính phủ, một hệ thống CBDC được thiết kế kín có thể tạo ra phản ứng dữ dội giữa những người dùng và tạo ra rủi ro an ninh mạng; các quy trình quản lý của chúng ta không được cập nhật để đối phó với các hình thức tiền tệ mới.

Việt Nam có thị trường tiềm năng để triển khai tiền kĩ thuật số

Không đứng ngoài xu hướng phát triển chung của thế giới, Thủ tướng Chính phủ có ra quyết định số 942 ngày 15/6/2021 về phê duyệt chiến lược phát triển Chính phủ điện tử tới năm 2030 đã giao cho Ngân hàng Nhà nước giai đoạn 2021 - 2023 "nghiên cứu, xây dựng và thí điểm tiền ảo dựa trên công nghệ chuỗi khối blockchain". Đây được coi là một bước tiến lớn, bắt nhịp với xu hướng nghiên cứu, phát triển và thí điểm CBDC đang diễn ra mạnh mẽ trên toàn cầu.

Việt Nam là quốc gia có một lượng lớn người dân quan tâm, tham gia vào lĩnh vực tiền ảo, đồng nghĩa với việc chúng ta đã có một thị trường tương đối lớn. Theo cuộc khảo sát của Statista, Việt Nam thuộc top 3 toàn cầu về tỷ lệ người dân sở hữu tiền điện tử.

CBDC thúc đẩy thanh toán, giao dịch không dùng tiền mặt và sự phát triển của dịch vụ thanh toán, tài chính hiện đại nhờ sự thuận tiện, an toàn, tin cậy cao, chi phí thấp, hạn chế rủi ro của việc dùng tiền mặt, với chi phí phát hành và lưu thông cao, rủi ro kiểm đếm, tiền giả, không đảm bảo tiêu chí xanh, thân thiện môi trường.

CBDC còn nâng cao vị thế của đồng tiền pháp định trong nước, gia tăng sức mạnh khi được tương thích với các hệ thống thanh toán xuyên biên giới; hỗ trợ tích cực tăng trưởng kinh tế, thông qua thúc đẩy kinh tế số, thương mại điện tử, thanh toán không dùng tiền mặt, các mô hình kinh doanh trên nền tảng số, giao dịch số.

CBDC tăng khả năng tiếp cận dịch vụ tài chính đối với người dân và doanh nghiệp, qua đó góp phần thúc đẩy tài chính toàn diện; góp phần tăng cường khả năng đối phó với các hoạt động phi pháp như rửa tiền, trốn thuế, tài trợ khủng bố, tham nhũng, hacker và tội phạm mạng nhờ tính minh bạch và công khai hơn.

Mới đây, một nhóm chuyên gia về blockchain của Việt Nam có tên X-Vision đã gửi tham gia Chương trình Thách thức CBDC toàn cầu (Global CBDC Challenge) do Cơ quan Quản lý Tiền tệ Singapore (MAS) tổ chức.

"Việc MAS phát động cuộc thi toàn cầu cùng các đối tác đã tham gia nghiên cứu CBDC cho thấy chính phủ Singapore rất thận trọng. Họ vẫn thu hút nhân lực trong ngành blockchain thay vì dựa vào những kết quả đã nghiên cứu được trừ 5 năm trước. Có thể thấy, họ nhận thức rất cao về sự luôn cập nhật của công nghệ và những thách thức khi ứng dụng nó vào cuộc sống", ông Phan Đức Trung, Chủ tịch công ty Decom Holdings chuyên về đầu tư và tìm kiếm giải pháp DeFi, cho hay.

Từ câu chuyện của Singapore, cũng như nhìn nhận CBDC là một xu hướng phát triển tiền tệ của mọi quốc gia, nhóm nghiên cứu X-Vision cũng đề xuất Việt Nam nên sớm nghiên cứu CBDC ở cấp độ cao và tập trung hơn.

Làm rõ hơn về điều này, ông Huy Nguyễn – thành viên của Nhóm, nguyên Giám đốc công nghệ cao cấp tại Google, hiện là đồng sáng lập và CTO của KardiaChain, cho biết: "Sau hơn 10 năm công tác, nghiên cứu và giảng dạy tại một trong những nơi có thể gọi là "cái nôi" của công nghệ như Google, tôi nhận thấy đây chính là cơ hội để chúng ta có thể cạnh tranh sòng phẳng và bình đẳng với các nước trong khu vực cũng như trên thế giới. Vì đây là công nghệ mới, khoảng cách công nghệ không quá xa và chúng ta có thể dễ dàng rút ngắn. Chúng ta có nguồn lực, kinh nghiệm của các chuyên gia và những sản phẩm thành công và được khẳng định trên thế giới".

Tất nhiên, bên cạnh những lợi ích, những rủi ro, thách thức khi triển khai tiền kỹ thuật số cũng không hề ít. Đó là mức độ chấp nhận thấp do tâm lý, hiểu biết kỹ thuật chưa nhiều, hoặc những rủi ro ảnh hưởng uy tín đến các tổ chức tài chính, trung gian thanh toán khi lỗi, vi phạm xảy ra. Ngoài ra còn có vấn đề an toàn thông tin, hạ tầng Internet...