Các tập đoàn nhà nước đang đầu tư ra nước ngoài thế nào

Khoảng 6,7 tỷ USD đã được các tập đoàn, tổng công ty rót vào những dự án ở nước ngoài nhưng phần lớn không hiệu quả.

Báo cáo tình hình đầu tư ra nước ngoài được Bộ Kế hoạch & Đầu tư gửi Thủ tướng cho thấy, đến hết năm 2019 có 114 dự án đầu tư ra nước ngoài của các doanh nghiệp Nhà nước với tổng vốn đăng ký hơn 13,8 tỷ USD, vốn thực hiện khoảng 6,7 tỷ USD.

Trong khi đó, dẫn báo cáo của Ủy ban Quản lý vốn Nhà nước tại doanh nghiệp, Bộ Kế hoạch & Đầu tư cho biết, hiện 8 tập đoàn, tổng công ty Nhà nước thuộc quản lý của Ủy ban này đầu tư ở nước ngoài. Trong 15 dự án mà họ rót vốn ở nước ngoài, 6 dự án hoạt động đúng tiến độ, 2 dự án chậm tiến độ, 5 dự án khó khăn và 2 dự án không có khả năng triển khai.

Tổng vốn chuyển ra nước ngoài đến hết 2019 gần 312 triệu USD, lợi nhuận thu về xấp xỉ 599 triệu USD. Hiện có 3 tập đoàn, tổng công ty có các công ty con trực thuộc đầu tư 56 dự án, trong đó 2 dự chậm tiến độ, 4 đang gặp khó khăn và không có khả năng thực hiện. Tổng vốn đã chuyển ra nước ngoài khoảng 3,8 tỷ USD, lợi nhuận chuyển về nước 270 triệu USD.

Tập đoàn Dầu khí Việt Nam (PVN) là đơn vị có số dự án triển khai ở nước ngoài nhiều nhất, với 27 dự án, tổng vốn đăng ký 7,1 tỷ USD. Các dự án PVN rót vốn tại nước ngoài chủ yếu trong lĩnh vực thăm dò, khai thác dầu khí và một số dự án lĩnh vực khoáng sản khác.

Tuy nhiên, gần một nửa số này hiện gặp khó khăn (13 dự án), 11 dự án triển khai đúng tiến độ, còn lại các dự án đều chậm và không có khả năng triển khai.

Tổng vốn PVN đã chuyển ra nước ngoài để thực hiện số dự án này đến nay khoảng 3,12 tỷ USD, tập trung chủ yếu giai đoạn 2008 - 2013. Tập đoàn này đã thu lãi gần 2 tỷ USD với số dự án đầu tư ở nước ngoài.

Tổng công ty Hàng không Việt Nam (Vietnam Airlines) góp 49 triệu USD lập hãng hàng không Cambodia Angkor (CCA) tại Campuchia, tương đương 49% vốn điều lệ của CCA. Hiện VNA đã có kế hoạch thoái vốn tại hãng hàng không này sau hơn 10 năm góp vốn, nhưng đến nay việc thoái vốn chưa hoàn thành.

Ở giai đoạn đầu đầu tư vào CCA, hãng này ghi nhận doanh thu hơn 676 triệu USD, trong đó 3 năm (2009-2012) có lãi sau thuế gần 1 triệu USD. Nhưng từ năm 2013 đến nay hãng thua lỗ. Ủy ban Quản lý vốn cho biết đã báo cáo Thủ tướng thoái vốn tại dự án này.

Cũng trong cảnh phải dừng đầu tư, tìm đối tác chuyển nhượng, đến giờ Tập đoàn Hóa chất Việt Nam (Vinachem) vẫn gặp vướng tại dự án khai thác và chế biến muối mỏ Kali (tổng vốn gần 522,5 triệu USD). Nguyên nhân là giá sản phẩm Kali thế giới giảm sâu kéo dài, dự án không hiệu quả như dự kiến ban đầu. Việc tìm đối tác sang nhượng lại dự án này của Vinachem nhận được đồng ý của Bộ Chính trị, Chính phủ, song tới giờ những vướng mắc tại dự án này vẫn chưa được giải quyết.

Theo Ủy ban Quản lý vốn Nhà nước, do dự án đầu tư quy mô lớn, đầu tư tại Lào nên theo pháp luật Lào, đang có tranh chấp giữa chủ đầu tư với các nhà thầu và khó tìm đối tác chuyển nhượng nên việc xử lý các vấn đề liên quan phức tạp, mất nhiều thời gian. Hiện Uỷ ban này tiếp tục chủ trì xử lý các vấn đề liên quan dự án.

Tương tự, 2 trong số 5 dự án của Tập đoàn Than & Khoáng sản Việt Nam (TKV) đã phải dừng và sang nhượng cho đối tác khác sau quá trình đầu tư.

Số phận cũng không khả quan hơn với 3 dự án còn lại của TKV tại Lào, Campuchia (tổng vốn đăng ký 21,5 triệu USD). Sau quá trình thăm dò, tập đoàn này cho biết phát hiện trữ lượng khai thác tại các dự án này kém, không đủ khả năng phát triển thương mại để chuyển sang khai thác, chế biến sâu. Hiện TKV cũng đang tìm đối tác chuyển nhượng dự án để thu hồi vốn đầu tư với các dự án này.

Tập đoàn Công nghiệp viễn thông Quân đội (Viettel) nằm trong số ít các tập đoàn, tổng công ty đem vốn ra nước ngoài đầu tư và đa phần dự án đem lại hiệu quả. Hiện tập đoàn này và đơn vị thành viên Viettel Global đã đầu tư 10 dự án mạng viễn thông tại các quốc gia Campuchia, Lào, Đông Timor, Cameron, Burundi, Tanzania, Myanmar, Peru... và 3 dự án nghiên cứu phát triển ở Pháp, Mỹ và Nga, với tổng vốn đăng ký gần 3 tỷ USD. Đến nay Viettel đã rót 1,8 tỷ USD thực hiện số dự án này, riêng năm 2019 hơn 188,4 triệu USD.

Trong khi các dự án tại Lào, Campuchia đem lại hiệu quả kinh doanh tốt nhất cho Viettel với lãi và vốn chuyển về nước lần lượt là 265 triệu USD và 168 triệu USD, thì các dự án đầu tư tại châu Phi (Cameroon, Tanzania, Mozambique...) lại gặp khó khăn do tình hình chính trị, luật pháp không ổn định. Điển hình là dự án đầu tư của Viettel tại Cameroon đang xảy ra tranh chấp kéo dài giữa các bên trong liên doanh khiến dự án đang phải ngừng hoạt động, có nguy cơ mất vốn Nhà nước.

Với Tập đoàn Cao su Việt Nam (VRG), trong số 23 dự án trồng cao su tại Lào, Campuchia với vốn rót hơn 1,3 tỷ USD thì 8 dự án đã được triển khai thực hiện (5 nhà máy chế biến cao su tại Campuchia, 3 nhà máy tại Lào). Trong số này, dự án tại Lào bắt đầu có lãi trước thuế 87 tỷ đồng, số còn lại do mới đi vào hoạt động, lại gặp phải tình hình giá cao su trên thị trường xuống thấp nên vẫn trong giai đoạn cân đối thu - chi hàng năm.

Đến nay lợi nhuận lũy kế VRG đã chuyển về nước gần 4,4 triệu USD, và có khoảng 0,5 triệu USD giữ lại tái đầu tư.