Khắc phục hạn chế về chế biến sâu để nâng tầm nông sản Việt

Dù lượng xuất khẩu tăng so với cùng kì năm ngoái nhưng do giá xuất khẩu bình quân giảm mạnh nên giá trị xuất khẩu của những mặt hàng nông sản chính cũng bị giảm theo. Nhiều dự báo cho thấy, khả năng kim ngạch xuất khẩu nông sản trong năm 2019 sẽ không cao hơn năm 2018 khi những hạn chế về chế biến sâu vẫn chưa được khắc phục.

Tiềm năng chế biến sâu của nông sản Việt

Hiện nay, trên cả nước đã hình thành và phát triển hệ thống công nghiệp chế biến nông sản có công suất thiết kế đảm bảo chế biến khoảng 120 triệu tấn nguyên liệu nông sản/năm, có trên 7.500 doanh nghiệp quy mô công nghiệp gắn với xuất khẩu; ngoài ra còn có hàng vạn cơ sở chế biến nông sản nhỏ, lẻ, hộ gia đình làm nhiệm vụ sơ chế, chế biến phục vụ tiêu dùng nội địa.

Tuy nhiên, sự phát triển của ngành chế biến nông sản chưa tương xứng với tiềm năng, còn bộc lộ những tồn tại, nút thắt trong chuỗi giá trị sản xuất nông nghiệp, như: Năng lực chế biến một số ngành hàng còn thấp; Công nghệ chế biến nông sản chưa cao, chủ yếu là sản phẩm thô, tỷ lệ sản phẩm giá trị gia tăng còn thấp (tính chung khoảng 15 - 20%), chủng loại sản phẩm chế biến chưa phong phú; Chất lượng nguyên liệu và sản phẩm chế biến còn thấp, tiềm ẩn nguy cơ không đảm bảo an toàn thực phẩm,…

Thực tế cho thấy rằng thị trường ngày càng ưa chuộng các sản phẩm đã qua chế biến, đặc biệt là Châu Âu và các nước phát triển. Và thành quả cho sự đầu tư là giá trị sản phẩm được đã được nâng lên rất nhiều. Ví dụ như 1kg hạt tiêu qua xử lý sấy lạnh có giá bán tại châu Âu cao gấp 6 lần so với hạt tiêu đen thông thường. Không chỉ là bắt buộc, nếu không chế biến sâu sẽ không thể giữ được cả thị trường nội địa và xuất khẩu.

Với mục tiêu đến năm 2030, kim ngạch xuất khẩu nông lâm thủy sản đến năm 2030 đạt 65 - 70 tỷ USD (bằng 200% so với hiện nay) không cách nào khác phải có sự liên kết và chế biến sâu để góp phần tăng nhanh giá trị gia tăng và kim ngạch xuất khẩu.

Khắc phục những hạn chế còn tồn tại trong chế biến sâu nông sản

Trong 10 tháng đầu năm 2019, xuất khẩu của nhóm nông sản chính giảm 7,4%, đạt hơn 15 tỷ USD. Vì vậy, để vươn tới mục tiêu năm 2030, kim ngạch xuất khẩu nông lâm thủy sản đến năm 2030 đạt 65 - 70 tỷ USD (bằng 200% so với hiện nay) không cách nào khác phải có sự liên kết và chế biến sâu để góp phần tăng nhanh giá trị gia tăng và kim ngạch xuất khẩu.

Tuy vậy, ở nước ta hiện nay, khả năng chế biến đối với một số ngành hàng còn yếu, chưa sử dụng hết công suất chế biến, chưa đáp ứng được nhu cầu, nhất là vào cao điểm của mùa vụ như rau quả, thịt (số lượng đưa vào chế biến chỉ chiếm 5 - 10% sản lượng); mía đường, lúa gạo, cà phê, tiêu, điều, sắn, thủy sản (gây tổn thất sau thu hoạch). Trình độ công nghệ chế biến nhìn chung ở mức độ trung bình của thế giới; nhiều cơ sở chế biến của nhiều ngành hàng có tuổi đời trên 15 năm (chiếm trên 70%) với thiết bị cũ, công nghệ lạc hậu, năng suất thấp...

Ngoài ra, những chính sách của nhà nước tạo điều kiện cho nông dân, cho các doanh nghiệp còn hạn chế, nên sản phẩm nông sản sau khi thu mua từ nông dân thường không đạt chuẩn tiêu chuẩn về chất lượng cũng như quy cách sản phẩm để xuất khẩu ra các thị trường lớn.

Để giải quyết bài toán này và đáp ứng đúng các nhu cầu của thị trường thế giới, các doanh nghiệp xuất khẩu cần tập trung nghiên cứu nhu cầu, quy định của thị trường nhập khẩu để hướng dẫn, phối hợp với người nông dân tạo sản phẩm nông sản đạt tiêu chuẩn xuất khẩu đi Mỹ. Cũng như doanh nghiệp phải tìm hiểu tâm lý tiêu dùng mục tiêu, đầu tư kỹ thuật để có thể thiết kế, chế biến và đóng gói sản phẩm phù hợp, gia tăng thêm giá trị cho sản phẩm, tham gia sâu hơn vào chuỗi giá trị sản phẩm và tăng thêm lợi nhuận xuất khẩu.