Tuy nhiên, điều này cũng làm lộ ra một khoảng trống lớn: khu vực Địa Trung Hải đang thiếu những giống cây thật sự phù hợp với khí hậu nắng nóng, khô hạn và mô hình sản xuất trong nhà kính.

Theo các nhà nghiên cứu thuộc tập đoàn Beyond Seeds, tình trạng hiện tại của thanh long ở châu Âu khá phức tạp. Theo họ, dù có vẻ ngoài bắt mắt, thu hút người tiêu dùng, thanh long được trồng ở châu Âu lại không duy trì được hương vị ổn định, và thiếu các giống thích nghi với điều kiện nhà kính.

Thực tế, nông dân đang sử dụng những giống được chọn lựa tự phát, trao đổi qua tay nhau mà không có hệ thống kiểm chứng. Điều này dẫn tới nhầm lẫn, không truy xuất được nguồn gốc, và nguy cơ mang theo mầm bệnh.

Vì thế các nhà nghiên cứu đã bắt tay vào một dự án đầy tham vọng: đưa kỷ luật di truyền học hiện đại vào một loại cây lâu nay chỉ phát triển nhờ chọn lọc truyền thống và trao đổi giống thủ công, thiếu đồng nhất.

Hai người dẫn dắt dự án, Edgar Garcia và Malen Escanez cho biết, họ đã lựa chọn áp dụng lai tạo chuyên nghiệp kết hợp nuôi cấy in vitro để tạo ra nguồn giống sạch bệnh, đồng nhất và phù hợp với khí hậu Địa Trung Hải.

“Thanh long rất nổi bật về hình thức, nhưng để khiến người tiêu dùng yêu thích thì khó hơn nhiều. Nó chưa có hương vị nổi bật”, ông Edgar nhấn mạnh.

Tạo giống thanh long mới: chậm, khó và đòi hỏi cực kỳ nghiêm ngặt

Malen Escanez, người phụ trách chương trình lai tạo, mô tả thanh long là “sự giao thoa giữa rau và cây ăn quả”. Dù được trồng trong nhà kính giống như dưa leo hay cà chua, nhưng về mặt sinh học, thanh long lại hoạt động như cây ăn quả lâu năm: chu kỳ dài, sinh trưởng mạnh, và cần tuyển chọn rất khắt khe.

Bước đầu tiên trong chương trình lai tạo là lai các giống Mỹ và châu Á đã được mô tả di truyền rõ ràng, nhằm tạo ra nguồn đa dạng gen. Từ đó, họ tuyển chọn các đặc tính quan trọng như: Khả năng thích nghi tốt trong nhà kính; Giảm sự phát triển quá mạnh của thân lá; Ra hoa đều; Tự thụ phấn; Hương vị cân bằng.

Một trong những thách thức lớn nhất là kiểm soát tốc độ sinh trưởng. Có giống phát triển quá nhanh khiến chi phí cắt tỉa đội lên; giống khác lại dễ cháy nắng hoặc thối khi thời tiết Địa Trung Hải thay đổi đột ngột. Hơn nữa, châu Âu có quy định rất chặt về thuốc bảo vệ thực vật, trong khi thanh long lại chưa có danh mục thuốc được phép sử dụng. Vì vậy, các nhà nghiên cứu buộc phải ưu tiên tạo ra những giống kháng tự nhiên, ít tiết đường (tránh rệp và kiến), và duy trì thân tai chồi khỏe.

Hương vị – yếu tố sống còn để chinh phục thị trường

Theo Malen, độ ngọt cao (Brix) không đồng nghĩa với hương vị ngon.

“Có những quả cực kỳ ngọt nhưng chỉ giống như nước đường”, bà nói. Mục tiêu của nhóm nghiên cứu là tạo ra thanh long có hương vị thật sự, với độ ngọt – chua hài hòa và có bản sắc riêng.

Nhóm nghiên cứu đã làm việc trên nhiều nhóm di truyền khác nhau, từ vỏ xanh, vỏ hai màu đến các giống có sắc cam hiếm gặp. Tuy nhiên, hình thức đẹp không đủ để một giống được chọn. Nếu giống không đạt về năng suất, khả năng bảo quản, tự thụ phấn hoặc chất lượng ăn tươi, nó sẽ bị loại bỏ.

Một điểm yếu lớn của thanh long truyền thống là phải thụ phấn thủ công, phụ thuộc nhiều vào lao động và thời điểm trong ngày - điều rất bất lợi trong sản xuất nhà kính. Các nhà nghiên cứu đã tạo được các giống tự tương thích, có thể đậu quả nhờ ong nghệ và các loài thụ phấn phổ biến trong nhà kính. Điều này giúp giảm chi phí, tăng sự bền vững và mở đường cho việc mở rộng diện tích trồng tại nhiều vùng ngoài Almeria.

Thương mại hóa vào năm 2026

Theo trang Horti Daily, các giống mới đang được thử nghiệm tại Tây Ban Nha, Guatemala và Việt Nam để đánh giá khả năng thích nghi. Beyond Seeds dự kiến đưa giống mới ra thị trường từ năm 2026. Trong thời gian chờ, tập đoàn này đã cung cấp các giống cổ điển đã được làm sạch virus nhằm hỗ trợ nông dân chuyển sang mô hình trồng thanh long bài bản hơn.

Edgar Garcia cho rằng thị trường đang bước vào giai đoạn trưởng thành. “Ban đầu mọi người trồng thanh long vì trào lưu, nhưng giờ họ muốn chứng minh rằng đây là cây có thể sinh lợi thật sự".

Ông kỳ vọng rằng với những giống mới, thanh long tại Địa Trung Hải sẽ trở thành cơ hội kinh tế bền vững cho nông dân.