Tiềm năng xuất khẩu thuỷ sản sang thị trường Canada là vô cùng lớn

TS. Trần Thu Quỳnh - Tham tán Thương mại Việt Nam tại Canada cho biết, ngành công nghiệp thuỷ sản Canada đóng góp lớn vào nền kinh tế Canada. Năm 2020, ngành đánh cá của Canada đã xuất khẩu 6,4 tỷ CAD các sản phẩm cá và hải sản và sử dụng khoảng 68.000 lao động trong ngành (44.000 trong đánh bắt cá, 4.000 trong nuôi trồng và gần 20.000 trong chế biến thuỷ hải sản). Doanh số đánh bắt cá nước ngọt và xa bờ đạt trung bình 2,5 tỷ CAD/năm và nuôi trồng thuỷ sản đạt 1 tỷ CAD/năm; trong khi đó chế biến đóng gói thuỷ sản đạt gần 6 tỷ CAD/năm.

Canada có 17.000 thuyền đăng ký đánh bắt xa bờ và mỗi năm đánh bắt được khoảng 720.000 tấn chủ yếu là các loại cá, trong đó giá trị các thuỷ sản có vỏ lên tới trên 2 tỷ với 344.000 tấn, khoảng 300 triệu CAD giá trị cá đáy và 150 triệu CAD cá mặt nước. Về số cơ sở nuôi trồng thuỷ sản, Canada hiện có 881 cơ sở, với năng lực cung cấp khoảng 170.000 tấn năm. Canada chủ yếu nuôi trồng cá hồi với khối lượng 120.000 tấn năm và giá trị đạt 820 triệu CAD; ngoài ra là các sản phẩm cá có vây và nhuyễn thể có vỏ khác như hàu, vẹm, nghêu, sò điệp… 

Về thương mại, ngành cá và thuỷ sản của Canada đóng vai trò quan trọng cả trong xuất và nhập khẩu. Năm 2021, Canada xuất khẩu 619.381 tấn sản phẩm các loại, thu về khoảng 8,8 tỷ CAD và nhập khẩu 572.764 tấn sản phẩm, tương đương 4,6 tỷ CAD, thặng dư thương mại ngành thuỷ hải sản của Canada đạt trên 4 tỷ CAD. Sản phẩm xuất khẩu chủ yếu của Canada là tôm hùm, cua tuyết, cá hồi đại dương trong khi Canada nhập khẩu nhiều loại thuỷ sản khác từ thế giới, trong đó có cá ngừ và tôm. Có thể thấy hơn 75% sản lượng đánh bắt và nuôi trồng nội địa của Canada là để xuất khẩu. Hiện nay, Canada là nhà xuất khẩu thuỷ hải sản lớn thứ 8 trên thế giới với mạng lưới khách hàng rộng khắp trên 130 nước. Hoa Kỳ tiêu thụ 64% sản lượng xuất khẩu của Canada, Trung Quốc 11%, EU 10%, Nhật Bản 4% và Hongkong 2%.

Lần đầu tiên xuất khẩu thủy sản sang Canada sẽ vượt mốc 200 triệu USD

Giai đoạn 2012-2021, Canada nhập khẩu trung bình khoảng trên 2 tỷ USD/năm, trong đó file cá đông lạnh và tôm đông lạnh là hai sản phẩm chủ yếu. Năm 2021 Canada nhập khẩu tăng đột biến, lên đến gần 2,7 tỷ USD do gián đoạn sản xuất trong nước vì các quy định giãn cách và do giá thuỷ sản xuất khẩu của Canada tăng cao trên thị trường thế giới. Mười nước xuất khẩu thuỷ sản chủ yếu vào Canada lần lượt là: Hoa Kỳ, Trung Quốc, Chile, Việt Nam, Nauy, Ấn Độ, Indonesia, Thái Lan, Iceland và Ecuador...

Kể từ sau CPTPP, xuất khẩu thuỷ sản của Việt Nam sang thị trường Canada giảm nhẹ 0.5% (giai đoạn 2018-2021), sự sụt giảm này là do bối cảnh Covid-19 làm tăng chi phí vận chuyển và đứt gẫy nguồn cung nội tại của Việt Nam. Vì vậy, Việt Nam đã tụt xuống là nhà xuất khẩu lớn thứ 4 vào thị trường Canada, sau Chile, chiếm 6% thị phần nhập khẩu thuỷ sản của Canada. Thực tế, giai đoạn 2018-2021, nhu cầu nhập khẩu của thị trường Canada vẫn tăng cao, trung bình 19%. 

Trong 9 tháng đầu năm 2022, xuất khẩu thuỷ sản của Việt Nam sang thị trường đã tăng mạnh (56,5%) so với cùng kỳ năm 2021, đưa Việt Nam trở lại vị trí là nhà xuất khẩu lớn thứ ba vào địa bàn, vượt Chile. Hiện nay, trung bình mỗi năm Việt Nam xuất khẩu khoảng trên 160 triệu USD các mặt hàng thuỷ sản sang địa bàn. Thuỷ sản là mặt hàng có kim ngạch xuất khẩu lớn thứ 9 của Việt Nam sang Canada. Dự kiến năm nay, xuất khẩu thuỷ sản của Việt Nam sang địa bàn lần đầu tiên sẽ vượt mốc 200 triệu USD.

Trong các loại thuỷ sản Canada nhập từ Việt Nam, file cá đông lạnh và tôm đông lạnh, Canada có nhập cả cá đông lạnh nguyên con, một số thuỷ hải sản khô và động vật thuỷ sinh khác (hải sâm, sứa) nhưng giá trị không đáng kể, gộp chung lại năm 2021, Việt Nam đã xuất khẩu khoảng 17 triệu USD vào địa bàn.

Đối với sản phẩm cá đông lạnh nguyên con, nhu cầu của thị trường Canada tăng khá nhanh qua các năm. Năm 2021, Canada nhập 268 triệu USD và ước tính năm 2022, Canada có thể nhập đến trên 300 triệu USD. Hiện nay, Việt Nam là nước xuất khẩu lớn thứ tư sau Trung Quốc, Hoa Kỳ, Nga. Do chiến tranh Nga-Ukraine và căng thẳng quan hệ Canada-Trung Quốc, hiện nay, Canada đang giảm mạnh nhập khẩucá đông lạnh nguyên con từ Nga và Trung Quốc. Trong 9 tháng đầu năm 2022, tăng trưởng nhập khẩu cá đông lạnh nguyên con từ Việt Nam lên tới 66,3% so với cùng kỳ năm 2021. Dự kiến năm 2022, Canada có thể nhập khoảng 15 triệu USD từ Việt Nam đối với sản phẩm cá đông lạnh nguyên con.

Đối với sản phẩm thuỷ hải sản khô, nhu cầu nhập khẩu của thị trường Canada không cao, khoảng dưới 100 triệu USD/năm, chủ yếu từ Trung Quốc, Nauy, Luthuania. Việt Nam mới hiện diện trong top 10 nhà xuất khẩu lớn vào Canada kể từ năm 2019 (thứ 7) và dự kiến năm 2022 sẽ vươn lên vị trí thứ 3. Năm 2019, Việt Nam mới xuất khẩu được khoảng 2 triệu USD, năm 2021 khoảng 4 triệu USD nhưng với tốc độ tăng trưởng mạnh nhất, dự kiến năm 2022, kim ngạch xuất khẩu thuỷ hải sản khô của Việt Nam sẽ đạt trên 10 triệu USD.

Cá file đông lạnh và tôm đông lạnh là sản phẩm Canada có nhu cầu nhập khẩu cao nhất, chiếm trên 65% tổng nhu cầu nhập khẩu thuỷ sản của Canada và cũng là hai sản phẩm Việt Nam có thế mạnh và hiện là sản phẩm thuỷ sản chủ lực của thuỷ sản Việt Nam xuất khẩu sang địa bàn.

Việt Nam hiện đứng thứ 4 về thị phần đối với sản phẩm cá file đông lạnh tại Canada (khoảng 6%). Hiện nay, cạnh tranh chủ yếu cùng Việt Nam đối với cá file đông lạnh và tôm đông lạnh là Trung Quốc, Chile, Peru và Indonesia. Có thể thấy, nhu cầu với cá file (cá hồi đại dương, cá hồi vịnh và các dòng cá troute béo) của Canada tăng nhanh qua các năm trong khi nhu cầu nhập khẩu với các dòng cá nước ngọt, cá pangasius và cá ngừ tăng không nhiều, thậm chí còn giảm. 

CPTPP không tác động ngay đáng kể đến tăng trưởng xuất khẩu cá file đông lạnh và tôm đông lạnh của Việt Nam, dao động quanh 50 triệu USD/năm (chưa đến 3% giai đoạn 2018-2021). Đặc biệt, trong các năm 2020, 2021, do tình hình Covid (chi phí vận chuyển, khả năng cung hàng của Việt Nam…), xuất khẩu của Việt Nam đối với cá file đông lạnh và tôm đông lạnh sang địa bàn còn bị tụt hạng (từ vị trí thứ 4 xuống thứ 5). Tuy nhiên, cá file đông lạnh và tôm đông lạnh là mặt hàng Canada có nhu cầu tăng đều qua các năm, Việt Nam có nhiều lợi thế để không chỉ nâng cao kim ngạch, mà còn mở rộng thị phần trong bối cảnh Canada muốn giảm mạnh nhập khẩu từ Trung Quốc. 

Trong 9 tháng đầu năm 2022, với đà tăng 84,8% so với cùng kỳ năm 2021, xuất khẩu cá file đông lạnh và tôm đông lạnh đã đạt 76 triệu USD và nếu tiếp tục với đà tăng này, dự kiến năm 2022, Việt Nam có thể xuất khẩu gần 100 triệu USD, tức gấp đôi mức trung bình giai đoạn 2018-2021.

Việt Nam hiện đứng thứ 3 về thị phần đối với sản phẩm tôm tại Canada (khoảng 10%), sau Hoa Kỳ, Ấn Độ. Hiện nay, cạnh tranh chủ yếu cùng Việt Nam đối với tôm là Thái Lan, Ecuador và và Indonesia. Có thể thấy, CPTPP không tác động ngay đáng kể đến tăng trưởng xuất khẩu tôm của Việt Nam, dao động quanh 95 triệu USD/năm (chưa đến 2,5% giai đoạn 2018-2021). Đặc biệt, nhu cầu của thị trường Canada với tôm là rất không ổn định, trồi sụt qua các năm. Cá biệt năm 2021, Canada nhập khẩu lên đến gần 1 tỷ USD nhưng nhu cầu của thị trường qua theo dõi 10 năm (2012-2021), chỉ dao động trong khoảng 750-800 triệu USD/năm. 

Mặc dù  9 tháng đầu năm 2022, với đà tăng 33,7% so với cùng kỳ năm 2021, xuất khẩu tôm đã đạt 92 triệu USD và nếu tiếp tục với đà tăng này, dự kiến năm 2022, Việt Nam có thể xuất khẩu gần 120 triệu USD. 

Tuy nhiên, đây là mức tăng dự báo chỉ có giá trị ngắn hạn do nhu cầu của địa bàn với các sản phẩm giá rẻ trong bối cảnh Canada có nhu cầu đa dạng hoá nguồn protein thay thế giữa cơn bão lạm phát. Hơn nữa, đối với sản phẩm tôm, hiện nay Việt Nam đang gặp phải 2 đối thủ cạnh tranh đặc biệt mạnh là Ecuador và Indonesia trong nhóm sản phẩm tôm thẻ chân trắng và tôm sú. 

Ecuador đang phát triển mạnh năng lực nuôi trồng tôm, hiện nay Ecuador đang xuất khẩu vào Canada theo mức thuế MFN nhưng do vị trí gần, giá cạnh tranh, mắc tăng trưởng xuất khẩu của Ecuador rất cao (147,4% trong 9 tháng đầu năm 2022). Dự kiến Ecuador sẽ tăng giá trị xuất khẩu gấp 3 lần năm 2018. 

Tương tự như vậy, Indonesia với ưu thế sắp ký Hiệp định đối tác kinh tế toàn diện với Canada, xuất khẩu của Indonesia vào thị trường Canada tăng đột biến trong nhiều lĩnh vực mặt hàng, trong đó có thuỷ sản và tôm đông lạnh. 

Vì vậy, để giữ vững thị phần và tốc độ tăng trưởng xuất khẩu tôm sang địa bàn, nhất là trong bối cảnh nhu cầu của địa bàn không ổn định, các doanh nghiệp càng cần chú trọng tìm các hướng đi mới, vừa đảm bảo chất lượng, hạ giá thành, vừa hướng đến xuất khẩu các sản phẩm thuỷ sản organic và nhất là tìm cách chế biến sâu.

Một trong những nhóm hàng có tiềm năng xuất khẩu vào Canada nữa là thủy sản chế biến. Trong 9 tháng đầu năm 2022, thuỷ sản chế biến của Việt Nam đã ghi nhận mức tăng trưởng khá tốt (43,6% so với cùng kỳ năm 2021 và cao hơn nhiều mức tăng trung bình 13% của thị trường Canada với nhóm mặt hàng này). 

Nhờ vậy, dự kiến năm 2022, Việt Nam sẽ xuất khẩu được trên 110 triệu USD giá trị thuỷ sản chế biến vào thị trường. Nói cách khác, giá trị xuất khẩu thuỷ sản chế biến còn lớn hơn giá trị xuất khẩu cá file đông lạnh của Việt Nam xuất khẩu vào Canada.  

Trong nhóm thuỷ sản chế biến, Việt Nam là nước mạnh nhất về các sản phẩm tôm tẩm bột, tôm viên, chả giò hải sản, tôm hấp đông lạnh. Việt Nam chiếm 25% thị phần tại Canada đối với nhóm sản phẩm này, vượt xa Trung Quốc, Ấn Độ, Thái Lan. 

Dự kiến năm 2022, Việt Nam sẽ xuất khẩu được 105 triệu USD với nhóm các sản phẩm này. Mức tăng trưởng kim ngạch xuất khẩu từ sau CPTPP đạt 54%, và trong 9 tháng đầu năm 2022 đã tăng 63,1% so với cùng kỳ năm 2021. Mặc dù vậy, trong nhóm mặt hàng này, Việt Nam gặp nhiều cạnh tranh từ Indonesia, Ấn Độ. Đây là hai nước có thị phần và mức tăng trưởng rất mạnh trong những năm qua. Hàng năm, Canada có nhu cầu nhập.

Quy định cần nắm rõ khi xuất khẩu thuỷ sản và Canada

Nhập khẩu thuỷ sản đều phải tuân theo quy trình nhập khẩu thực phẩm nói chung. Ngoài ra, còn có một số yêu cầu cụ thể đối với việc nhập khẩu cá gọi là Hệ thống tham chiếu nhập khẩu tự động (AIRS). Canada giao phó trách nhiệm lên các nhà nhập khẩu và buộc các nhà nhập khẩu chịu trách nhiệm đảm bảo rằng các sản phẩm thuỷ sản nhập về phải đáp ứng tất cả các yêu cầu hiện hành về an toàn thực phẩm và bảo vệ người tiêu dùng được nêu trong Quy định về Thực phẩm An toàn cho Người Canada (SFCR) cũng như mọi yêu cầu hiện hành của Quy định về Sức khỏe Động vật.

Cơ quan kiểm tra thực phẩm Canada (CFIA) sẽ xác minh việc tuân thủ các quy định của Canada và làm việc với các cơ quan có chức năng tương tự ở các đối tác thương mại lớn của Canada để cung cấp các quy định của Canada nhằm đảm bảo các sản phẩm nhập khẩu là an toàn. Các nhà nhập khẩu phải truy cập AIRS để hoàn tất các giấy phép nhập khẩu. Đây là dịch vụ trực tuyến của CFIA, cho phép nhà nhập khẩu theo dõi trạng thái đơn đăng ký của mình và thanh toán trực tuyến cho dịch vụ.

Canada ban hành Danh mục các loài động vật thủy sinh được phân loại là "dễ mắc" các bệnh đáng lo ngại. Để nhập khẩu các sản phẩm có tên trong danh mục này, nhà nhập khẩu phải có Giấy phép Nhập khẩu Thủy sản đặc biệt (kiểm dịch thú y) do CFIA cấp. Các nước xuất khẩu các sản phẩm này phải cấp giấy chứng nhận kiểm dịch động vật sau khi đã có đàm phán công nhận với CFIA (CFIA công nhận kết quả xét nghiệm bệnh của cơ quan có thẩm quyền nước ngoài). 

Đối với các loại thuỷ sản không nằm trong danh sách này, không cần có Giấy phép Nhập khẩu Thuỷ sản nhưng phải có đầy đủ các thông tin: tên và địa chỉ của nhà xuất khẩu; tên và địa chỉ của nhà nhập khẩu; tên phân loại của động vật thủy sinh, giai đoạn sống và số lượng được nhập khẩu, mục đích sử dụng cuối cùng... Ngoài ra, Canada còn có quy định dán nhãn với các mặt hàng thuỷ sản tương tự như quy định ghi nhãn thực phẩm và quảng cáo, đặc biệt các quy định về tiêu chuẩn dán nhãn organic.

Yêu cầu cụ thể đối với cá đông lạnh nhập khẩu: Cá đông lạnh nhập khẩu phải được vận chuyển theo quy trình chống bị mất nước và oxy hóa. Các nhà nhập khẩu chịu trách nhiệm đảm bảo cá nhập khẩu nằm trong fiới hạn dư lượng tối đa (MRL) đối với các hoá chất được nêu trong danh sách giám sát dư lượng hoá chất nuôi trồng thủy sản của CFIA. Yêu cầu cụ thể đối với động vật có vỏ: Các nhà nhập khẩu phải đảm bảo nhập khẩu từ quốc gia đã được phê duyệt để xuất khẩu sang Canada. Ngoài ra, Canada còn kiểm sát nguy cơ nhiễm Vibrio parahaemolyticus (Vp-là một loại vi khuẩn có thể gây bệnh đường tiêu hóa ở người) trên các động vật có vỏ.

Nhìn chung, quy trình kiểm soát nhập khẩu thuỷ sản của Canada là quy trình tiền kiểm. Khi hàng cập cảng Canada và được Cơ quan dịch vụ biên giới Canada (Hải quan) thông quan, hàng sẽ được phép phân phối ngay lập tức. Kiểm định của CFIA thường diễn ra đối với lần nhập khẩu đầu tiên và có kiểm tra xác suất trên cơ sở lấy mẫu ngẫu nhiên sau này. Thông thường, lấy mẫu với sản phẩm cá là rất hãn hữu trừ trường hợp có nghi ngờ. Tuy nhiên, nếu sản phẩm không được thông qua trong lần nhập khẩu đầu tiên, sẽ không được cho phép tái thẩm tra theo quy định của Luật an toàn thực phẩm Canada, vì vậy nhà nhập khẩu Canada rất ngại bị rút giấy phép nhập khẩu vì sẽ ảnh hưởng hoạt động kinh doanh của mình.