Trung Quốc đẩy mạnh "ngoại giao vaccine" sau khi bị chỉ trích "ngoại giao bẫy nợ"

Trung Quốc đẩy mạnh "ngoại giao vaccine"

Giống như nhiều loại vaccine khác trước đây, vaccine Covid-19 của Trung Quốc hiện đang phải đối mặt với hàng loạt nghi vấn về hiệu quả và tính an toàn. Nhưng khi Sáng kiến Vành đai và Con đường mà Bắc Kinh khởi xướng vấp phải nhiều chỉ trích vì gieo rắc nợ, các chuyên gia cho rằng Trung Quốc đang tận dụng vaccine Covid-19 như một con đường ngoại giao khác thay cho ngoại giao bẫy nợ để bành trướng tầm ảnh hưởng quốc tế, đặc biệt là tại các quốc gia đang phát triển.

Hungary, quốc gia đã ghi nhận hơn 2.000 ca nhiễm mới Covid-19 mỗi ngày kể từ cuối tháng 10, là nước mới nhất cân nhắc sử dụng vaccine Covid-19 Trung Quốc thay vì chờ đợi những tín hiệu từ Liên minh Châu Âu. Bộ trưởng Ngoại giao Hungary Peter Szijjarto hồi tuần trước đã tuyên bố: “Nếu các chuyên gia y tế đưa ra quyết định khả quan (về sự an toàn của vaccine), chúng tôi sẽ lập tức bắt đầu soạn thảo hợp đồng nhập khẩu vaccine từ Trung Quốc”.

Cho đến nay, không công ty nào trong số 5 công ty phát triển vaccine Covid-19 của Trung Quốc tiết lộ đầy đủ dữ liệu thử nghiệm lâm sàng về hiệu quả của vaccine. Nhưng điều này không cản trở Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất chấp thuận sử dụng vaccine Covid-19 do Tập đoàn Dược phẩm Quốc gia Trung Quốc (Sinopharm) nghiên cứu. Theo các quốc gia Trung Đông, vaccine của Sinopharm cho thấy hiệu quả 86% trong việc ngăn ngừa Covid-19, thấp hơn hiệu quả 94,1% được báo cáo với vaccine Moderna và 95% hiệu quả được báo cáo với vaccine Pfizer-BioNTech.

Một loại vaccine Covid-19 khác của Trung Quốc là Sinovac cũng bị giới chuyên môn phương Tây hoài nghi. Nghiên cứu được công bố hôm 17/11 của Tạp chí Y khoa The Lancet (Anh) về hiệu quả vaccine Covid-19 do Sinovac Biotech phát triển cho thấy dòng vaccine này tạo ra kháng thể bảo vệ thấp hơn lượng kháng thể có ở bệnh nhân nhiễm Covid-19 đã hồi phục. Tức là mức độ hiệu quả của vaccine Sinovac chỉ ở mức trung bình. Sinovac sử dụng phương pháp phát triển vaccine truyền thống là virus bất hoạt, không giống với phương pháp mRNA của Moderna và Pfizer. Tuy nhiên, vào đầu tháng này, Indonesia đã nhận được 1,2 triệu liều vaccine Covid-19 từ Sinovac Biotech, trong khi Ai Cập cũng nhận được 50.000 liều tương tự.

Tính đến cuối tuần trước, 8 quốc gia đã gửi đơn đặt hàng đến 3 nhà sản xuất vaccine Covid-19 của Trung Quốc là Sinopharm, Sinovac và CanSino Biologics với tổng số lượng lên tới 416,6 triệu liều; theo Trung tâm Đổi mới Y tế Toàn cầu Duke ở Mỹ.

Bên cạnh việc thúc đẩy các lô hàng vaccine trên toàn cầu, Trung Quốc cũng đang chuẩn bị cho một chương trình tiêm chủng quy mô lớn trên toàn quốc. Nước này dự kiến sẽ phê duyệt sản xuất khoảng 600 triệu liều vaccine Covid-19 vào cuối năm nay và nâng công suất lên 1 tỷ liều trong năm 2021. Ngoài ra, Shanghai Fosun Pharmaceutical đã đặt cọc 250 triệu EUR (305 triệu USD), tương đương 50% giá tiền để nhập khẩu 100 triệu liều vaccine Covid-19 từ BioNTech (Đức).

"Ngoại giao vaccine" của Trung Quốc có thành công?

Cho đến nay, Trung Quốc vẫn được đánh giá là quốc gia kiểm soát thành công đại dịch Covid-19 so với các nền kinh tế lớn khác trên thế giới. Tuy nhiên, giới chức nước này vẫn đang đẩy mạnh công tác hậu cần vận chuyển vaccine trên toàn quốc để kịp thời triển khai chương trình tiêm chủng.

Tangyuan, một quận ở tỉnh Hắc Long Giang, đã bắt đầu đăng ký tiêm chủng công khai từ hôm 15/12 vừa qua. Mỗi liều vaccine Covid-19 của Sinopharm hoặc Sinovac sẽ có giá khoảng 200 NDT (30 USD). Mỗi người dân cần hai tiêm hai liều để đảm bảo miễn dịch cần thiết chống virus SARS-CoV-2. Ở những địa phương khác, chính quyền địa phương cũng đã bắt đầu triển khai tiêm phòng khẩn cấp cho các nhóm đối tượng nguy cơ cao, chẳng hạn như công nhân tại các sân bay, bến cảng và chợ thực phẩm đông lạnh.

Một đặc tính ưu việt của vaccine Covid-19 do Sinopharm và Sinovac Trung Quốc phát triển là dễ bảo quản, dễ sử dụng. Vaccine này được phát triển bằng công nghệ virus bất hoạt và chỉ cần bảo quản ở mức nhiệt 2-8 độ C, đơn giản hơn nhiều so với hai dòng vaccine công nghệ mRNA của Pfizer-BioNTech và Moderna (Mỹ). Trong khi vaccine Covid-19 của Pfizer phải được giữ ở -70 độ C, vaccine của Moderna cũng phải bảo quản ở mức nhiệt -20 độ C.

Chuyên gia phân tích Shapiro của GlobalData nhận định: “Các dòng vaccine bất hoạt thường không cần bảo quản ở nhiệt độ lạnh sâu và có thể dễ dàng vận chuyển ở dạng đông khô, giúp tiếp cận dễ dàng các quốc gia đang phát triển”. Do đó, tại những thị trường mới nổi và các nước nghèo, nơi cơ sở hạ tầng làm lạnh còn hạn chế, vaccine Covid-19 của Trung Quốc dễ dàng đến tay người dân hơn rất nhiều.

Vẫn có những quốc gia từ chối vaccine Covid-19 của Trung Quốc. Thủ tướng Hun Sen (Campuchia) hôm 15/12 lên tiếng tuyên bố đất nước Đông Nam Á này “không phải một cái thùng rác,...càng không phải nơi thử nghiệm vaccine (Trung Quốc)”. Còn Bangladesh ngay đầu tháng 10 đã từ chối đồng tài trợ do một thử nghiệm giai đoạn cuối của vaccine Sinovac. Mặc dù vậy, nhìn chung, Bắc Kinh đang khá thành công trong chính sách “ngoại giao vaccine Covid-19", qua đó bành trướng tầm ảnh hưởng và quyền lực mềm.

Phar Kim Beng, người sáng lập Chiến lược Pan Indo-Pacific Arena chỉ ra rằng: “Trung Quốc dường như đang rút lui khỏi sáng kiến Vành đai và Con đường khi số vốn tài trợ giảm từ 75 tỷ USD năm 2016 xuống chỉ còn 4 tỷ USD năm 2019. Sự rút lui này có thể làm suy yếu tầm ảnh hưởng của Trung Quốc ở các thị trường đang phát triển. Nhưng ngoại giao vaccine có thể giúp Trung Quốc phục hồi vị thế của mình”.

Theo Duke Global Health, các quốc gia lớn đang nỗ lực phòng ngừa rủi ro bằng cách mua đủ hoặc mua gấp nhiều lần lượng vaccine cần thiết cho toàn bộ người dân. Tổng cộng, các nước này đã đặt mua 3,9 tỷ liều vaccine Covid-19 tính đến hôm 11/12, chủ yếu từ các nhà sản xuất dược phẩm bên ngoài Trung Quốc. 

Jacob Mardell, nhà phân tích tại Viện Nghiên cứu Trung Quốc (Merics) của Đức cảnh báo: “Tôi cho rằng việc phân phối vaccine sẽ làm trầm trọng thêm sự bất bình đẳng toàn cầu hiện nay. Thực tế là các công ty Trung Quốc đã đi trước trong việc bắt rễ tại nhiều quốc gia không thuộc OECD. Nghĩa là (thông qua chiến lược ngoại giao vaccine Covid-19), Bắc Kinh có đủ khả năng để củng cố hình ảnh của mình như một nhà lãnh đạo các quốc gia đang phát triển”.