CTCP Xếp hạng Tín nhiệm đầu tư Việt Nam (VIS Rating) đã công bố báo cáo Cơ bản về trái phiếu doanh nghiệp - Phần 1 với tự đề Từ khủng hoảng đến cải cách: Kỷ nguyên mới đòi hỏi nhà đầu tư cảnh giác hơn.

Làn sóng vỡ nợ trái phiếu phơi bày những vấn đề về cấu trúc thị trường

Theo đó, VIS Rating nhận định, thị trường trái phiếu doanh nghiệp Việt Nam đang trong quá trình đổi mới, nhưng rủi ro luôn tồn tại. Làn sóng vỡ nợ trái phiếu gần đây đã phơi bày những vấn đề về cấu trúc thị trường – ví dụ như định giá sai lệch, công bố thông tin yếu kém và sử dụng vốn sai mục đích công bố.

Dù các quy định pháp lý đang từng bước được hoàn thiện, các nhà đầu tư vẫn cần giữ vững sự thận trọng. Nhà đầu tư tham gia vào thị trường sẽ cần tỉnh táo đánh giá rủi ro tín dụng và tăng cường sử dụng xếp hạng tín nhiệm để có thể khai thác được giá trị dài hạn từ trái phiếu.

Trái phiếu doanh nghiệp chứa đựng những rủi ro đáng kể mà nhà đầu tư cần cân nhắc kỹ lưỡng. Trái phiếu doanh nghiệp thường có định giá ổn định và nguồn thu đều đặn hơn cổ phiếu, nhưng không phải là phi rủi ro. Lợi suất cao đồng nghĩa với rủi ro lớn hơn – đặc biệt là khả năng không được trả lãi hoặc mất vốn gốc.

Tại Việt Nam, rủi ro này đã xảy ra gần 15% lượng trái phiếu lưu hành đã gặp tình trạng chậm trả gốc/lãi trong giai đoạn cuối năm 2022 đến 2023. Qua phân tích 182 tổ chức phát hành bị chậm trả, nguyên nhân chính là dòng tiền yếu và năng lực quản lý thanh khoản yếu kém của doanh nghiệp.

Tỷ lệ thu hồi vốn gốc chỉ là dưới 40% cho thấy nhiều nhà đầu tư mất hơn một nửa số tiền ban đầu, chưa tính đến phần lãi và chi phí cơ hội trong thời gian chờ đợi lấy lại tiền.

Cấu trúc trái phiếu có độ phức tạp cao đòi hỏi sự đánh giá đầy đủ để xác định chính xác các rủi ro. Ví dụ như trái phiếu có tài sản bảo đảm thoạt nhìn có vẻ an toàn hơn, nhưng khả năng thu hồi phụ thuộc vào tính khả thi trong việc thanh lý tài sản và bản thân giá trị thực của tài sản đó.

Nhà đầu tư cũng cần đánh giá cụ thể cấu trúc của đợt phát hành trái phiếu, các điều khoản đi kèm và các biện pháp bảo vệ rủi ro nhận được — ví dụ như chất lượng tài sản bảo đảm hay cam kết bảo lãnh thanh toán — sao cho phù hợp với khẩu vị rủi ro và mục tiêu đầu tư của mình.

Các cải cách pháp lý đang từng bước cải thiện tính minh bạch và tăng cường bảo vệ nhà đầu tư, tuy nhiên nhà đầu tư vẫn nên thận trọng. Nhiều trái phiếu chậm trả giai đoạn 2022–2023 đã cho thấy những vấn đề tồn tại cố hữu — như việc công bố thông tin rất hạn chế, sử dụng vốn sai mục đích, và việc đánh giá rủi ro chưa đầy đủ từ phía nhà đầu tư — ngay cả khi đã có khung pháp lý tương đối chặt chẽ.

Những cải cách gần đây hướng đến việc siết chặt tiêu chuẩn phát hành, nâng cao kỷ luật thị trường, và yêu cầu trách nhiệm cao hơn từ phía tổ chức phát hành cũng như các bên trung gian. Ví dụ, đại diện người sở hữu trái phiếu giờ đây sẽ phải tích cực hơn trong giám sát hoạt động của tổ chức phát hành và đảm bảo thực hiện đúng các điều khoản trái phiếu đã cam kết thay mặt nhà đầu tư.

Nhà đầu tư không nên "phụ thuộc" chính sách

Tuy nhiên, nhà đầu tư không nên kỳ vọng rằng chỉ nhờ các quy định mới là có thể loại bỏ hoàn toàn rủi ro. Cơ chế thực thi có thể cần thời gian để bắt kịp, và các tổ chức thiếu minh bạch vẫn có thể lợi dụng những kẽ hở trong việc giám sát.

Do đó, việc thực hiện thẩm định kỹ lưỡng, luôn cảnh giác và không phó mặc hoàn toàn vào các quy định pháp lý khi tham gia đầu tư vào thị trường trái phiếu doanh nghiệp Việt Nam.

Tình trạng định giá sai lệch trên thị trường trái phiếu Việt Nam tiếp tục là một điểm quan ngại của chúng tôi. Đã có nhiều trường hợp nhà đầu tư không được hưởng lợi nhuận tương xứng cho rủi ro phải gánh chịu, chủ yếu do thiếu công cụ và cơ chế định giá đáng tin cậy.

Xếp hạng tín nhiệm là công cụ thiết yếu để đánh giá rủi ro tại các thị trường khác thì vẫn chưa phổ biến tại Việt Nam và hiếm khi được dùng để định giá trái phiếu. Điều này tạo nên sự mất cân đối trong tỷ lệ rủi ro – lợi nhuận.

Từ năm 2020 đến 2022, nhiều tổ chức phát hành có rủi ro cao, bao gồm cả các công ty đầu tư dự án thiếu minh bạch, đã phát hành trái phiếu với lãi suất tương đương với các công ty có tài chính vững mạnh. Nhiều trái phiếu trong số này sau đó đã vỡ nợ, gây ra thiệt hại lớn cho nhà đầu tư.

Việc tăng cường sử dụng xếp hạng tín nhiệm là cốt yếu để cải thiện khả năng định giá và tăng tính ổn định cho thị trường. Xếp hạng tín nhiệm giúp nhà đầu tư đánh giá rủi ro tín dụng, so sánh các cơ hội đầu tư và yêu cầu mức sinh lời phù hợp. Ví dụ, trái phiếu thứ cấp của ngân hàng có thứ tự thanh toán thấp hơn, sẽ được định giá chính xác hơn nếu có xếp hạng tín nhiệm.

Không chỉ phục vụ mục đích định giá, xếp hạng tín nhiệm còn giúp thúc đẩy kỷ luật từ phía tổ chức phát hành, tăng cường minh bạch và truyền đạt rõ ràng mức độ rủi ro đến nhà đầu tư. Việc phổ cập xếp hạng tín nhiệm sẽ mở rộng nhóm nhà đầu tư, củng cố niềm tin vào thị trường và giảm chi phí huy động vốn. Giải quyết khoảng trống này là điều cốt lõi để hỗ trợ sự phát triển của thị trường vốn Việt Nam.

×