Vì đâu Trung Quốc tăng hạn ngạch sản xuất đất hiếm cao chưa từng có?

Thông báo chính thức từ Bộ Công nghiệp & CNTT cùng Bộ Tài nguyên Trung Quốc cho biết nước này sẽ nâng hạn ngạch sản xuất đất hiếm lên 168.000 tấn trong năm nay. Thông báo này nhắc lại một thông điệp hồi đầu năm rằng hạn ngạch 84.000 tấn sẽ được áp dụng trong nửa đầu năm và có thể lặp lại trong nửa cuối năm.

Đất hiếm là khoáng sản đóng vai trò quan trọng trong sản xuất các thiết bị công nghệ cao, thiết bị quốc phòng và xe điện. Nam châm đất hiếm neodymium là loại nam châm vĩnh cửu được sử dụng rộng rãi nhất trong nhiều lĩnh vực như sản xuất thiết bị linh kiện điện tử, hàng không, đồng hồ đo, công nghệ y tế, sinh học… Hiện nay, Trung Quốc là nguồn cung khoảng 60% đất hiếm trên toàn cầu.

Đây là năm thứ tư liên tiếp Trung Quốc tăng hạn ngạch sản xuất kim loại đất hiếm, qua đó đưa tổng hạn ngạch lên mức cao chưa từng có. 5 năm trước, hồi năm 2016, trước khi căng thẳng Mỹ - Trung leo thang, hạn ngạch sản xuất đất hiếm của Trung Quốc mới dừng lại ở mức 100.000 tấn. Trong năm ngoái, hạn ngạch này là 140.000 tấn.

Động thái nâng hạn ngạch sản xuất đất hiếm liên tục là giải pháp của chính phủ Trung Quốc nhằm hạn chế nhập khẩu đất hiếm từ Úc khi căng thẳng Úc - Trung leo thang. Bên cạnh đó, Myanmar, một quốc gia xuất khẩu đất hiếm sang Trung Quốc cũng đang đối diện với tình hình bất ổn chính trị sau chính biến hồi tháng 2.

Quan trọng hơn, các nhà phân tích cho rằng việc Bắc Kinh nâng hạn ngạch sản xuất đất hiếm còn nhằm mở rộng sản lượng tài nguyên kim loại này, đảm bảo nguồn cung ổn định, độc lập, ít biến động do áp lực từ phía Mỹ. Hồi tháng 1/2021, chính phủ Trung Quốc từng công bố một dự thảo luật nhằm thắt chặt kiểm soát đối với ngành công nghiệp đất hiếm.

Thực tế, kim loại đất hiếm từng nhiều lần bị cuốn vào căng thẳng thương mại giữa hai nền kinh tế hàng đầu thế giới. Hồi tháng 5/2019, Trung Quốc đã đe dọa sẽ cắt nguồn cung đất hiếm sang Mỹ sau khi Mỹ áp thuế tới 25% với 200 tỷ USD hàng hóa Trung Quốc xuất khẩu và đưa Huawei vào danh sách đen hạn chế thương mại. Các quan chức Washington cũng cảnh giác và từng nhiều lần đề xuất giải pháp để hạn chế sự phụ thuộc vào nguồn cung đất hiếm từ bên kia bán cầu. Bởi lẽ có một bài học nhãn tiền: năm 2010, Trung Quốc từng cắt nguồn xuất khẩu đất hiếm sang Nhật Bản trong một cuộc xung đột thương mại song phương.

Một nguyên nhân khác khiến Trung Quốc nâng hạn ngạch sản xuất đất hiếm có thể đến từ phía nhu cầu. Mặc dù Bắc Kinh nâng hạn ngạch sản xuất đất hiếm, nhưng nhu cầu nam châm đất hiếm cũng ngày một tăng lên khi các chính phủ khuyến khích chuyển đổi sang khuyến khích năng lượng tái tạo. Nam châm đất hiếm được nhiều người ví như cách hiệu quả nhất để cung cấp năng lượng cho xe điện, trong khi ngành công nghiệp xe điện tại Trung Quốc đang có dấu hiệu bùng nổ. Thực tế này đang thổi bùng lên nguy cơ thiếu hụt nguồn cung. 

Một số nhà sản xuất ô tô từ lâu đã tìm cách thay thế đất hiếm bằng các nguồn nguyên vật liệu khác. Nguyên nhân không chỉ xuất phát từ mối lo lắng đảm bảo nguồn cung, mà còn do sự biến động giá cũng như vấn đề môi trường gây ra bởi chuỗi cung ứng đất hiếm. Nam châm đất hiếm được làm từ neodymium oxide. Giá neodymium oxide đã tăng hơn gấp đôi trong 9 tháng cuối năm 2020 và vẫn đang tiếp tục tăng.

Bộ Thương mại Mỹ cho biết hồi tháng 6 rằng đang xem xét một cuộc điều tra tác động an ninh quốc gia của việc nhập khẩu đất hiếm. Nếu không có giải pháp hợp lý để thay thế đất hiếm, khả năng tiếp cận nguồn cung đất hiếm có thể trở thành một lợi thế cạnh tranh của các doanh nghiệp trong ngành xe điện.