Gánh nặng thuế đang chuyển từ doanh nghiệp lớn sang vai người dân?

PGS. TS. Nguyễn Đức Thành - Viện trưởng Viện Nghiên cứu Kinh tế và Chính sách (VEPR).

Người dân đang gánh thay thuế của doanh nghiệp lớn?

Gánh nặng thuế (Tax burden) là cụm từ được sử dụng để mô tả tổng mức thuế đánh vào cư dân ở một quốc gia bất kỳ dưới hình thức thuế thu nhập, thuế công ty, thuế doanh thu…

Tin liên quan

Đánh thuế người giàu thế nào để tạo sự công bằng xã hội?

Ở Việt Nam, dù đã có nhiều cải cách tích cực nhưng hệ thống thuế Việt Nam còn phức tạp, chưa tương đồng với các nước trên thế giới. Đáng lưu ý là những ưu đãi thuế tập trung ở nhóm các doanh nghiệp có quy mô lớn, thuộc ngành công nghiệp (nhất là ngành chế biến và chế tạo), có vốn đầu tư nước ngoài, nằm trong khu công nghiệp.

Theo số liệu được PGS. TS. Nguyễn Đức Thành - Viện trưởng Viện Nghiên cứu Kinh tế và Chính sách (VEPR) cung cấp, năm 2016, số tiền chi tiêu thuế từ ngân sách nhà nước là 86.000 tỷ đồng và tăng 40% so với năm 2014, tăng 50% so với năm 2012. Trong đó, ưu đãi thuế lên tới 64.000 tỷ đồng vào năm 2016 đã cao hơn gần 2 lần so với mức ưu đãi thuế 34.000 tỷ đồng vào năm 2012.

Và nhóm các doanh nghiệp có quy mô lớn đang chiếm chiếm tỷ lệ áp đảo về số ưu đãi thuế trong tổng số 64.000 tỷ đồng, dẫn đến thuế suất thực nộp của nhóm này thậm chí thấp hơn nhóm doanh nghiệp siêu nhỏ.

Bên cạnh đó, mức chi tiêu thuế bình quân trên một doanh nghiệp tại các khu công nghiệp cao hơn ít nhất 30 lần so với các khu vực kinh tế khác. Và thuế suất thực nộp của nhóm này chỉ khoảng 10%, tương đương khoảng một nửa mức thuế suất phổ thông.

Bà Nguyễn Thu Hương - Quản lý Chương trình Cấp cao về Quản trị của Oxfam tại Việt Nam

Tiếp nối thông tin của TS. Nguyễn Đức Thành, bà Nguyễn Thu Hương - Quản lý Chương trình Cấp cao về Quản trị của Oxfam tại Việt Nam cho biết, ở Việt Nam, nguồn thu ngân sách từ thuế qua các năm có xu hướng giảm dần, từ mức 27,3% GDP vào năm 2010 xuống 23,7 % GDP vào năm 2016. 

Một trong những nguyên nhân dẫn tới giảm thu ngân sách và thâm hụt ngân sách của Việt Nam trong những năm qua là sụt giảm nguồn thu từ thuế và sụt giá dầu thô. Theo đó, số thu từ thuế thu nhập doanh nghiệp đã giảm mạnh từ 6,9% so với GDP năm 2010 xuống còn 4,3% so với GDP năm 2017.

Nhìn nhận những ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp ở Việt Nam đã tạo ra phí tổn tài khóa đáng kể và làm gia tăng hơn nữa khoảng cách thu nhập giữa các tầng lớp dân cư, bà Hương tiếp tục phân tích: “Ước tính giai đoạn 2012-2016, tổng ưu đãi thuế thuế thu nhập doanh nghiệp của Việt Nam cho các doanh nghiệp bằng 7% tổng thu ngân sách nhà nước, tương ứng với 5% tổng chi ngân sách nhà nước và luôn cao hơn số tiền mà ngân sách nhà nước chi cho y tế, cao nhất là năm 2012 với con số bằng 1,4 lần chi cho y tế.

Việt Nam đã mất đi một nguồn lớn ngân sách có thể đầu tư cho lĩnh vực y tế, trong khi số tiền túi mà người dân Việt Nam bỏ ra để khám chữa bệnh chiếm 44,6% tổng chi tiêu cho ngành y tế bao gồm tổng số tiền của cả Chính phủ và người dân. Tức là gánh nặng chịu thuế đã chuyển từ các doanh nghiệp lớn sang cho người dân, thông qua các chính sách thuế, đặc biệt là ưu đãi thuế”.

Theo bà Nguyễn Thu Hương, xóa bỏ các ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp chỉ có tác động tiêu cực đến các nhóm thu nhập cao, vốn được hưởng lợi chính từ các ưu đãi thuế. Trường hợp Chính phủ sử dụng phần ngân sách tăng thêm một cách khôn ngoan, việc xóa bỏ các ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp sẽ mang lại những lợi ích đáng kể cho các nhóm hộ gia đình có thu nhập thấp thông qua việc tăng đầu tư phát triển hay tăng trợ cấp cho người nghèo.

Không có ưu đãi thuế, liệu Samsung có vào Việt Nam?

Liên quan vấn đề gánh nặng thuế được chuyển từ doanh nghiệp lớn sang người dân do ưu đãi thuế được các chuyên gia nêu ra, ông Nguyễn Văn Phụng, Vụ trưởng Vụ Quản lý thuế doanh nghiệp lớn (Tổng cục Thuế) cho rằng, đó không phải là các khoản mất đi, mà cần được tính là chi phí cơ hội, nhằm giúp Việt Nam thu hút được nhiều hơn vốn đầu tư nước ngoài trong thời gian qua.

“Nếu 10-20 năm trước không có ưu đãi thuế thì có thu hút được những doanh nghiệp vào Việt Nam hay không? Ví dụ Samsung hiện chiếm tới 25% kim ngạch xuất khẩu, thu hút hàng trăm nghìn lao động, ưu đãi dành cho họ là thuế suất 10% trong 15 năm và kéo dài thêm 15 năm. Nếu không có những ưu đãi này thì liệu có những con số trên không, có Samsung không? Mảnh đất Bắc Ninh cũng sẽ không có tính toán là một mét vuông đất sinh ra bao nhiêu tiền. Vậy nên, không nên tính toán vì sao Samsung hưởng ưu đãi thuế nhiều quá” – ông Nguyễn Văn Phụng nói.

Ông Nguyễn Văn Phụng, Vụ trưởng Vụ Quản lý thuế doanh nghiệp lớn (Tổng cục Thuế).

Ông Phụng cũng cho biết, Chính phủ cũng đã ban hành Quyết định phê duyệt “Chiến lược cải cách hệ thống thuế giai đoạn 2011 - 2020”, trong đó yêu cầu phải rà soát ưu đãi thuế để minh bạch hóa, đơn giản hóa thuế.

“Ví dụ ngày trước, theo Luật Đầu tư nước ngoài thì chúng ta ưu đãi doanh nghiệp nước ngoài theo kiểu nhịn miệng đãi khách. Doanh nghiệp trong nước nộp thuế TNDN 32%, nhưng doanh nghiệp nước ngoài nộp có 25%; miễn thuế 4 năm, giảm thuế 9 năm toàn doanh nghiệp nước ngoài được hưởng. Tuy nhiên, từ năm 2005 có Luật Đầu tư, ưu đãi thuế TNDN cho các doanh nghiệp trong và ngoài nước như nhau.

Đến 2008, hoàn toàn bãi bỏ nhiều ưu đãi, doanh nghiệp đầu tư nước ngoài và trong nước chung tiêu chí, chỉ ưu đãi theo ngành nghề, lĩnh vực, địa bàn. Nhưng so sánh với Luật Đầu tư sửa đổi năm 2013 và 2014, ngành nghề ưu đãi còn rút bớt đi nữa mà chúng ta mở thêm ưu đãi cho doanh nghiệp vừa và nhỏ.

Tuy nhiên do 97% doanh nghiệp vừa và nhỏ và đóng góp cho ngân sách khiêm tốn, nên ưu đãi rất lớn nhưng so với số thuế đóng góp của họ lại ít”, ông Nguyễn Văn Phụng phân tích.

Samsung là một trong số những doanh nghiệp được hưởng nhiều ưu đãi thuế khi đầu tư vào Việt Nam.

Ngoài ra, ông Nguyễn Văn Phụng cho rằng, không nên sử dụng cụm từ “thất thu thuế” hay “thất thoát thuế” khi nói về ưu đãi thuế đối với doanh nghiệp. Thực tế, ngân sách không thu được thuế do hệ thống quy định pháp luật tạo nhiều ưu đãi cho doanh nghiệp.

“Không ai có thể lấy ưu đãi thuế cho doanh nghiệp, bảo là thu lại để có thêm nguồn trợ cấp cho người nghèo. So sánh giữa số ưu đãi thuế cho doanh nghiệp và số trợ cấp xã hội như vậy là khập khiễng”, ông Nguyễn Văn Phụng cho hay.