HSBC: Xu hướng "thú vị" về dòng vốn FDI, kinh tế tăng trưởng tốt hơn trong năm 2024

Trong Báo cáo Vietnam At A Glance đầu tiên của năm mới 2024 với tiêu đề "Đông sang, xuân cũng không muộn màng", các chuyên gia kinh tế của HSBC cho biết Việt Nam đang chứng kiến triển vọng tăng trưởng tốt hơn trong thời gian tới, tuy nhiên, rủi ro vẫn cần được quan sát chặt chẽ.

Năm Quý Mão không phải một năm dễ dàng đối với Việt Nam. Bấp chấp bối cảnh gập ghềnh, Việt Nam đã khép lại năm 2023 một cách tương đối tích cực để từ đó năm 2024 nhiều khả năng sẽ là năm Việt Nam vươn lên mạnh mẽ từ muôn trùng thách thức. 

GDP trong quý IV/2023 đã tăng 6,7% so với cùng kỳ năm trước, đưa tăng trưởng cả năm 2023 lên 5,1%. Kết quả này phù hợp với dự báo của HSBC đưa ra từ tháng 7/2023 là 5% và cao hơn nhiều so với mức kỳ vọng của thị trường là 4,6%. 

Áp thuế tối thiểu toàn cầu 15% với doanh nghiệp đa quốc gia từ 1/1/2024

Năm Quý Mão sắp khép lại, năm Giáp Thìn được kỳ vọng sẽ mở ra nhiều hy vọng hơn cho Việt Nam. Yếu tố quan trọng nhất là năng lực bổ sung trong thương mại từ các dòng vốn FDI ổn định mang lại niềm hy vọng cho lĩnh vực bên ngoài khi chu kỳ thương mại đổi chiều. Mặc dù chu kỳ thương mại là yếu tố mang tính ngắn hạn, FDI phản ánh tâm lý nhà đầu tư trong trung và dài hạn.

Việt Nam được biết đến rộng rãi như là quốc gia hưởng lợi chính từ những căng thẳng thương mại Trung-Mỹ, một xu hướng sẽ còn tiếp diễn. Cả tổng FDI và FDI mới trong năm 2023 đều gần đạt đến các mức cao trong lịch sử trước đây, đặc biệt là FDI dạng đầu tư mới đã tăng lên mức cao nhất trong vòng bốn năm đạt khoảng 5% GDP. Đáng chú ý là FDI mới đổ vào sản xuất đã tăng lên mức cao mới đạt trên 15 tỷ USD, 80% trong số đó tập trung vào lĩnh vực sản xuất. Kết quả này tiếp tục củng cố vị thế dẫn đầu ASEAN của Việt Nam, chỉ sau Malaysia.

Xét về nguồn FDI, có một xu hướng thú vị rất đáng chú ý. Nhật Bản và Hàn Quốc đều là những nhà đầu tư lớn vào Việt Nam trong nhiều năm nhưng Trung Quốc cũng đang gia tăng dấu ấn FDI nhanh chóng. Thực tế, 2023 đánh dấu lần đầu tiên Trung Quốc đại lục đạt thị phần lớn nhất trong số các nhà đầu tư vào Việt Nam, đánh bại cả hai quốc gia láng giềng kia. Tính chung lại, Trung Quốc đại lục, Đài Loan, Hồng Kông, Macau chiếm gần một nửa dòng FDI mới của Việt Nam trong năm 2023. 

Không quá bất ngờ khi phần lớn vốn đổ vào điện tử, một lĩnh vực mà Việt Nam nhanh chóng trở thành một ngôi sao đang lên. Đây cũng là lĩnh vực mà các dòng vốn FDI đa dạng hơn, cho thấy vai trò ngày càng quan trọng của Việt Nam trong chuỗi cung ứng toàn cầu. Ngoài điện tử, các nhà đầu tư cũng ngày càng bị thu hút bởi thị trường tiêu dùng đầy hứa hẹn của Việt Nam, một xu hướng mà các tập đoàn Nhật Bản đã đón đầu từ sớm (Vietnam at a glance: Japan-Vietnam: 50 years of economic ties, 4/12/2023).

Theo HSBC, khi nói đến FDI, một diễn biến quan trọng cần quan sát chặt chẽ trong năm 2024 chính là việc triển khai thuế doanh nghiệp tối thiểu 15% đối với các tập đoàn đa quốc gia, có hiệu lực từ ngày 1/1. Trước đó, tháng 10/2023, 135 nước nhất trí với giải pháp hai trụ cột (chống xói mòn cơ sở thuế và chuyển lợi nhuận - Base Erosion Profit Shifting: BEPS) nhằm cải cách khung tính thuế quốc tế để giải quyết những thách thức từ việc đánh thuế trong lĩnh vực kinh tế số.

Theo Trụ cột II của BEPS, các tập đoàn đa quốc gia với doanh thu trên 750 triệu Euro (tương đương 825 triệu USD) sẽ phải chịu mức thuế tối thiểu toàn cầu là 15%. Liên minh châu Âu EU và một số quốc gia khác dự kiến triển khai Trụ cột II từ năm 2024 còn các nước còn lại cũng thể hiện sẽ sẵn sàng áp dụng từ năm 2025. Ở Việt Nam, 122 công ty nước ngoài sẽ đối diện với mức tăng vọt về chi phí thuế, ước tính tạo ra nguồn thu ngân sách trị giá 600 triệu USD mỗi năm (Reuters, 29/11/2023).

Từ trước khi Quốc hội thông qua mức thuế tối doanh nghiệp thiểu, các tập đoàn đa quốc gia đang hoạt động tại Việt Nam cũng đã sớm bày tỏ mối quan ngại. Điển hình nhất là Samsung vốn đóng vai trò rất quan trọng đối với nền kinh tế Việt Nam. Đây là nhà đầu tư riêng lẻ lớn nhất tại Việt Nam với mức xuất khẩu từ một mình Samsung ước tính có thể chiếm tới 13% GDP trong năm 2023 (VNExpress, 31/10/2023), không chỉ vậy, ba công ty con của Samsung hiện nằm trong tốp 10 doanh nghiệp nước ngoài đóng thuế cao nhất Việt Nam. Rõ ràng, vấn đề tăng thuế là vấn đề quan trọng đối với Samsung khi  nhiều đại diện cấp cao đã được cử đi gặp các nhà làm chính sách từ đầu năm 2023 (Nikkei, 3/4/2023).

Mặc dù vẫn còn quá sớm để đánh giá được tác động nhưng những tác động này có thể nằm trong tầm kiểm soát theo đánh giá của HSBC. Cần theo dõi chặt chẽ cách quản lý nguồn ngân sách bổ sung từ thuế cũng như những phương pháp đi kèm hoặc ưu đãi khác sẽ được áp dụng nhằm bù đắp cho mức thuế tăng lên. Song song với việc bật đèn xanh cho tăng thuế, các cơ quan quản lý cũng đã lên kế hoạch nghiên cứu ban hành những ưu đãi cụ thể trong năm 2024 (Reuters, 29 November 2023).

Để đi đến một quyết định đầu tư thì thuế là yếu tố tối quan trọng nhưng đây không phải là yếu tố duy nhất quyết định số phận các dòng vốn FDI. Vì vậy, điều quan trọng là cần cải thiện các chỉ số khác, chẳng hạn như mức độ kết nối hạ tầng, mức độ dồi dào của lực lượng lao động có tay nghề, sự thuận lợi trong kinh doanh, các hiệp định thương mại tự do… Thêm nữa, Việt Nam không phải quốc gia duy nhất chuẩn bị áp dụng mức thuế tối thiểu này. Các nước ASEAN khác cũng đang nghiên cứu triển khai tương tự.

Kỳ vọng Ngân hàng Nhà nước sẽ giữ nguyên lãi suất chính sách ở 4,5%

Mặt khác, lạm phát vẫn là vấn đề đáng lưu tâm. Điều may mắn là lạm phát của Việt Nam vẫn nằm trong mức kiểm soát trong năm 2023, bình quân ở mức 3,3%, cũng phù hợp với dự báo của HSBC. Mức này thấp hơn nhiều so với trần lạm phát 4,5%. HSBC kỳ vọng lạm phát sẽ tiếp tục duy trì ở mức nhẹ trong năm 2024, dự báo ở mức 3,4%, thấp hơn nhiều so với mục tiêu lạm phát mới là 4-4,5%. Mặc dù xu hướng giảm lạm phát diễn ra trên diện rộng ở Việt Nam, áp lực giá vẫn chưa hoàn toàn mất đi.

Rủi ro tăng lạm phát do năng lượng và thực phẩm vẫn còn đó, đặc biệt trong bối cảnh Việt Nam khá nhạy cảm đối với những mặt hàng này do tỷ trọng khá lớn trong rổ tính toán lạm phát. Thêm nữa, chi phí y tế gia tăng cũng là vấn đề cần lưu tâm chặt chẽ sau khi Việt Nam tiếp tục áp dụng điều chỉnh giá dịch vụ y tế toàn quốc sau giai đoạn bốn năm. Mặc dù vẫn lưu tâm đến rủi ro tăng giá, HSBC kỳ vọng Ngân hàng Nhà nước sẽ giữ nguyên lãi suất chính sách ở 4,5% trong suốt năm 2024.

Tựu trung lại, HSBC tin rằng Việt Nam đang phục hồi theo đúng tiến độ, có khả năng lấy lại mức tăng trưởng xu hướng 6% trong năm 2024. Khi các dòng vốn FDI tiếp tục gia tăng năng lực sản xuất, lĩnh vực sản xuất của Việt Nam sẽ có dấu hiệu phục hồi, mang lại cơ hội cho lĩnh vực xuất khẩu. Mặc dù cần theo dõi diễn biến tác động của việc áp dụng thuế doanh nghiệp tối thiểu 15%, những tác động này vẫn nằm trong tầm kiểm soát.