"Khôn khéo" hơn Campuchia, liệu Lào có rơi vào bẫy nợ Trung Quốc?

Sự phụ thuộc ngày càng lớn của Campuchia vào Trung Quốc lâu nay đã dẫn đến nhiều cảnh báo rằng quốc gia Đông Nam Á này có nguy cơ lớn rơi vào bẫy nợ của Bắc Kinh. Tuy nhiên, trong trường hợp của Lào - quốc gia láng giềng Campuchia, bất chấp món nợ hàng tỷ USD với Trung Quốc, Lào ít khi nhận được những cảnh báo tương tự. Tại sao điều này lại xảy ra? Các nhà phân tích chỉ ra rằng việc Lào xử lý cân bằng mối quan hệ với Trung Quốc và Việt Nam là nguyên nhân khiến nước này ít có nguy cơ rơi vào bẫy nợ với Trung Quốc như Campuchia.

Kể từ khi vượt qua Nhật Bản với tư cách nhà viện trợ lớn nhất của Campuchia năm 2010, ảnh hưởng của Trung Quốc tại quốc gia Đông Nam Á này ngày càng to lớn hơn thông qua dòng vốn đầu tư, khách du lịch và công nhân. Hiện, Trung Quốc cung cấp khoảng 40% dòng vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài vào Campuchia.

Lào, dù cũng trở nên phụ thuộc ngày càng nhiều vào Trung Quốc trong những năm gần đây, nhưng rất ít khi bị cảnh báo bởi chính sách thân Trung Quốc. Selina Ho, giáo sư các vấn đề quốc tế từ Trường Chính sách Công Lý Quang Diệu tại Đại học Quốc gia Singapore (NUS) chỉ ra rằng Lào đã kêu gọi đầu tư và viện trợ từ nhiều quốc gia hơn Campuchia. Nhật Bản và Hàn Quốc là hai trong số những nhà đầu tư FDI vào Lào lớn nhất. 

Còn Martin Stuart-Fox, giáo sư lịch sử từ Đại học Queensland nhận định về mặt chính trị, bằng cách duy trì quan hệ cân bằng với hai nước láng giềng Trung Quốc và Việt Nam, Lào đã tự bảo vệ mình khỏi sự chỉ trích như trường hợp của Campuchia - quốc gia ít có quan hệ chặt chẽ với thành viên nào khác của ASEAN. 

Theo số liệu được công bố bởi chính phủ Lào, Việt Nam đã đầu tư vào hơn 400 dự án tại Lào với tổng số vốn đăng ký lên tới 4,22 tỷ USD. Kim ngạch thương mại song phương Việt Lào đạt tới 1 tỷ USD trong năm 2020. Khi đại dịch Covid-19 bùng phát, Việt Nam cũng viện trợ cho Lào lượng lớn trang thiết bị, vật tư y tế. Trong khi đó, với tư cách là nhà đầu tư và cho vay lớn nhất, Trung Quốc đã rót hơn 12 tỷ USD vào Lào thông qua 785 dự án, từ các đặc khu kinh tế, khu công nghiệp đến các dự án cơ sở hạ tầng quy mô lớn. Với kim ngạch thương mại song phương trị giá 3,5 tỷ USD trong năm 2019, Trung Quốc hiện là đối tác thương mại lớn thứ hai của Lào chỉ sau Thái Lan.

Sự phụ thuộc ngày càng tăng của Lào vào Trung Quốc dù chưa nhận về quá nhiều chỉ trích như trường hợp của Campuchia, nhưng cũng đã nhen nhóm nhiều nguy cơ.

Nhiều dự án đầu tư khổng lồ của Trung Quốc

Dự án đầu tư cơ sở hạ tầng lớn nhất mà Trung Quốc thực hiện tại Lào là tuyến đường dắt nối Trung Quốc với Lào. Dự án được cho là đã hoàn thiện tới 90%, với chặng Vientiane - Vang Vieng dự kiến khai trương vào tháng 12/2021.

Dự án trị giá 6 tỷ USD được khởi công vào năm 2016 như một phần của sáng kiến Vành đai và Con đường mà Trung Quốc triển khai tại hàng loạt quốc gia châu Á, châu Âu và Bắc Phi. 

Bắt đầu từ Boten trên biên giới Trung Quốc-Lào, tuyến đường sắt dài 414 km sẽ đưa các chuyến tàu hàng hóa và hành khách qua miền Bắc và Nam Lào với tốc độ lên đến 160km/ h. Các chuyến tàu sẽ kết thúc tại Vientiane, tạo thành một tuyến đường trong mạng lưới đường sắt nối tỉnh Vân Nam, Trung Quốc với hàng loạt quốc gia ASEAN như Thái Lan, Malaysia, Myanmar và Singapore.

Sithanonxay Suvannaphakdy, trưởng nhóm nghiên cứu các vấn đề kinh tế tại Viện ISEAS-Yusof Ishak của Singapore nhận định rằng khi đi vào vận hành, tuyến đường sắt này sẽ giúp giảm thiểu chi phí vận tải và thúc đẩy xuất khẩu nông sản sang Trung Quốc. Với một quốc gia không giáp biển như Lào, tuyến đường sắt này mang ý nghĩa quan trọng.

Còn ông Stuart-Fox thì cho biết tuyến đường sắt này sẽ làm tăng khả năng thâm nhập của Trung Quốc vào lục địa Đông Nam Á, và có khả năng “gia tăng đáng kể dòng người Trung Quốc di cư đáng kể đến Lào để tìm kiếm cơ hội kinh doanh”.

Bên cạnh dự án đường sắt, Trung Quốc cũng đang cung cấp nguồn tài trợ lớn cho Lào để thúc đẩy mục tiêu đưa Lào trở thành tấm pin năng lượng của Đông Nam Á thông qua xuất khẩu điện sang các nước láng giềng. Bằng tài trợ của Bắc Kinh, Lào đang xây dựng hàng loạt con đập lớn trên sông MeKong và các phụ lưu, dù điều này đặt ra mối lo ngại lớn cho các nước ở hạ nguồn như Campuchia và Việt Nam về tình trạng hạn hán đe dọa an ninh lương thực cũng như sinh kế của người dân.

Không thể làm ngơ nguy cơ bẫy nợ

Một số nhà phân tích gần đây bắt đầu cảnh báo các khoản đầu tư khổng lồ của Trung Quốc đang có nguy cơ trở thành bẫy nợ với Lào.

Nhiều ước tính cho thấy tổng đầu tư của Trung Quốc vào Lào đã lên tới hơn 10 tỷ USD, tức tương đương khoảng 45% GDP của Lào trong năm 2019, theo nghiên cứu của viện Lowy Úc.

Các tổ chức xếp hạng tín dụng cho biết Lào đang phải đối mặt với nguy cơ vỡ nợ chính phủ ngày càng gia tăng, nhất là sau cuộc khủng hoảng đại dịch Covid-19. Dự trữ ngoại hối của nước này đã giảm xuống dưới 1 tỷ USD, thấp hơn các khoản nợ phải trả hàng năm.

Tháng 9 năm ngoái, tờ Financial Times đưa tin rằng Lào đã yêu cầu Trung Quốc - chủ nợ lớn nhất của nước này - cho lời khuyên về khả năng tái cơ cấu các khoản nợ.

Một khi vỡ nợ, Lào sẽ không có lựa chọn nào khác ngoài cho phép Trung Quốc tiếp cận nhiều hơn nguồn tài nguyên thiên nhiên quốc gia, thậm chí là một số nhượng bộ chính trị quan trọng khác. Theo ông Schmeier, không loại trừ khả năng Trung Quốc muốn Lào ủng hộ vị trí thân thiện hơn của Trung Quốc trong khối ASEAN, qua đó đảm bảo khu vực này “không xây dựng lập trường chung chống lại Bắc Kinh”.