Ấn Độ cấm xuất khẩu gạo tấm và áp thuế mới đối với xuất khẩu gạo, cơ hội cho gạo Việt?

Ấn Độ áp thuế và cấm xuất khẩu một số loại gạo 

Ngày 8/9/2022, Tổng cục Ngoại Thương Ấn Độ ban hành thông báo số 31/2015-2020, quyết định cấm xuất khẩu gạo tấm (broken - rice), mã HS 1006 40 00, có hiệu lực kể từ ngày 9/9/2022.

Một số lô hàng tiếp tục được xuất khẩu đến ngày 15/9 nếu đáp ứng được một trong các điều kiện: (i) Hàng bắt đầu được xếp lên tàu trước khi có thông báo này; (ii) Hóa đơn vận chuyển đã xuất và tàu đã cập bến, neo đậu tại cảng của Ấn Độ và số thứ tự xếp hàng của tàu đã được phân bổ; (iii) Lô hàng đã được chuyển cho Hải quan trước khi có thông báo và đã được Hải quan đăng ký trên hệ thống.

Bên cạnh đó, ngày 8/9/2022, Bộ Tài chính Ấn Độ cũng ban hành thông báo số 49/2022-Customs về việc áp thuế xuất khẩu 20% đối với một số loại thóc gạo như: Thóc (HS 100610), gạo lứt (HS 10620) và các loại gạo khác trừ gạo đồ, gạo Basmati (HS 10063090). Quyết định có hiệu lực kể từ ngày 09/9/2022.

Một số nhà xuất khẩu cho rằng, quyết định của Chính phủ là quá bất ngờ, gây khó khăn cho các hợp đồng đã ký. Người mua không thể trả thêm 20% giá lô hàng và người bán cũng không thể bỏ ra 20% tiền thuế xuất khẩu. Hội các nhà xuất khẩu gạo Ấn Độ cho biết: “Động thái của Chính phủ sẽ thúc đẩy giá gạo toàn cầu. Giá gạo trắng xuất khẩu có thể vượt 400 USD/tấn từ mức 350 USD/tấn hiện nay trên cơ sở giao hàng tự do”. Các nhà xuất khẩu Ấn Độ sẽ yêu cầu chính phủ miễn thuế đối với khoảng 2 triệu tấn gạo đã được ký hợp đồng xuất khẩu nhưng chưa được vận chuyển.

Động thái hạn chế xuất khẩu gạo của Ấn Độ dự báo tạo hiệu ứng đẩy giá gạo toàn cầu lên cao. Đồng thời việc cấm xuất khẩu gạo tấm (nguyên liệu sản xuất thức ăn chăn nuôi) sẽ đẩy giá thức săn chăn nuôi tăng lên, đặc biệt tại các thị trường nhập khẩu chính loại sản phẩm này Trung Quốc (nhập 1,1 triệu tấn năm 2021) và Việt Nam (nhập 433 nghìn tấn năm 2021).

Trong năm 2021, Ấn Độ đã xuất khẩu 21,5 triệu tấn gạo nhiều hơn tổng số gạo của 4 nước xuất khẩu lớn gồm Thái Lan, Việt Nam, Pakistan và Mỹ cộng lại.

Chính phủ Ấn Độ thông báo lệnh cấm xuất khẩu gạo tấm và áp thuế 20% đối với xuất khẩu một số loại gạo, giữa bối cảnh nhà xuất khẩu gạo lớn nhất thế giới đang cố gắng tăng nguồn cung và làm dịu giá gạo nội địa sau khi lượng mưa dưới mức trung bình làm hạn chế việc trồng trọt.

Ấn Độ xuất khẩu gạo sang hơn 150 quốc gia, do vậy bất kỳ động thái cắt giảm nào từ nước này sẽ làm tăng áp lực lên giá lương thực toàn cầu, vốn đã tăng vì hạn hán và cuộc xung đột Nga-Ukraine.

Việc áp thuế mới có thể sẽ thúc đẩy người mua rời xa gạo Ấn Độ để chuyển hướng sang các đối thủ như Thái Lan và Việt Nam, những quốc gia đang phải vật lộn để tăng lượng xuất khẩu và tăng giá.

Chính phủ Ấn độ đã loại trừ gạo đồ và gạo basmati khỏi việc áp thuế xuất khẩu mới, dự kiến sẽ có hiệu lực từ ngày 9/9. Nước này cũng cấm xuất khẩu gạo 100% tấm, vốn  được một số nước châu Phi nghèo nhập khẩu để làm lương thực cho con người, cho dù loại gạo này chủ yếu được sử dụng cho mục đích làm thức ăn chăn nuôi.

Ấn Độ chiếm hơn 40% lượng gạo xuất khẩu toàn cầu và cạnh tranh với Thái Lan, Việt Nam, Pakistan và Myanmar. Lượng mưa dưới mức trung bình ở các bang sản xuất lúa gạo chính như Tây Bengal, Bihar và Uttar Pradesh đã làm dấy lên những lo ngại về sản lượng gạo của Ấn Độ. Nước này cũng đã cấm xuất khẩu lúa mỳ và hạn chế xuất khẩu đường.

Xuất khẩu gạo của Ấn Độ chạm mức kỷ lục 21,5 triệu tấn trong năm 2021, nhiều hơn tổng mức xuất khẩu của bốn nước xuất khẩu gạo lớn xếp sau họ là Thái Lan, Việt Nam, Pakistan và Mỹ.

Ấn Độ là nhà cung cấp gạo rẻ nhất nhờ lợi nhuận lớn và đã giúp cung cấp lương thực cho các nước châu Phi như Nigeria, Benin và Cameroon do sự phục hồi của giá lúa mì và ngô.

Lệnh cấm xuất khẩu gạo tấm của Ấn Độ có thể ảnh hưởng xấu đến Trung Quốc, vốn có nhu cầu nhập khẩu gạo tấm để làm thức ăn chăn nuôi. 

Khách hàng sẽ tìm đến gạo Việt nhiều hơn?

Trong nước, giá lúa gạo hôm nay 9/9 điều chỉnh tăng với một số mặt hàng lúa. Nguồn cung gạo suy giảm trong khi nhu cầu tiêu thụ tăng cao giúp thị trường sôi động hơn.

Giá lúa gạo hôm nay 9/9 tại các tỉnh Đồng bằng sông Cửu Long điều chỉnh tăng với mặt hàng lúa IR 504. Hiện lúa tươi IR 504 đang được thương lái thu mua tại ruộng ở mức 5.400 – 5.500 đồng/kg, tăng 100 đồng/kg.

Với các chủng loại lúa còn lại, giá duy trì ổn định. Cụ thể, lúa Đài thơm 8 5.600 – 5.800 đồng/kg; Nàng hoa 9 duy trì ở mức 5.600 – 5.800 đồng/kg; lúa OM 5451 ở mức 5.500 – 5.600 đồng/kg; OM 18 5.700 – 5.900 đồng/kg; nếp An Giang (tươi) 5.900 – 6.100 đồng/kg; nếp Long An (tươi) 6.200 – 6.500 đồng/kg; lúa IR 504 khô duy trì ở mức 6.500 đồng/kg; nếp An Giang khô 7.500 – 7.600 đồng/kg; nếp Long An khô 7.700 đồng/kg.

Với mặt hàng gạo, giá gạo nguyên liệu, thành phẩm chững lại và có xu hướng đi ngang sau phiên điều chỉnh giảm. Cụ thể, giá gạo nguyên liệu IR 504 đang ở mức 7.950 đồng/kg; gạo thành phẩm IR 504 giữ ở mức 8.500 – 8.550 đồng/kg. Giá phụ phẩm cũng không có biến động. Hiện giá tấm ở mức 8.300 đồng/kg, cám khô 7.600 – 7.700 đồng/kg.

Theo các thương lái, hôm nay lượng gạo nguyên liệu về ổn định, các kho mua đều. Giá lúa thu đông ít biến động. Thị trường lúa hè thu sôi động hơn.

Tại chợ lẻ, giá gạo thường 11.500 đồng/kg – 12.500 đồng/kg; gạo thơm Jasmine 15.000 – 16.000 đồng/kg; gạo Sóc thường 14.000 đồng/kg; nếp ruột 14.000 – 15.000 đồng/kg; Gạo Nàng Nhen 20.000 đồng/kg; Gạo thơm thái hạt dài 18.000 – 19.000 đồng/kg; Gạo Hương Lài 19.000 đồng/kg; Gạo trắng thông dụng 14.000 đồng/kg; Nàng Hoa 17.500 đồng/kg; Sóc Thái 18.000 đồng/kg; Gạo thơm Đài Loan 20.000 đồng/kg; Gạo Nhật 20.000 đồng/kg; Cám 7.000 – 8.000 đồng/kg.

Trên thị trường thế giới, giá chào bán gạo xuất khẩu đến hôm nay vẫn đi ngang. Hiện giá gạo 5% tấm ở mức 393 USD/tấn; gạo 25% tấm 378 USD/tấn, gạo 100% tấm 383 USD/tấn. 

Giá gạo xuất khẩu của Việt Nam thời gian qua liên tục giảm. Theo Trung tâm Tin học và Thống kê (Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn), 8 tháng đầu năm, xuất khẩu gạo đạt lần lượt 4,73 triệu tấn và 2,3 tỷ USD, tăng 18,6% về khối lượng và 8,1% về giá trị so với cùng kỳ 2021.

Sản lượng tăng tốt nhưng giá gạo xuất khẩu liên tục đi xuống. Cụ thể, giá gạo 5% tấm của Việt Nam trong tháng 8 ở mức 390-393 USD/tấn, giảm 25 USD so với tháng trước và là đợt giảm lần thứ 4 liên tiếp. Hiện giá gạo Việt Nam thấp hơn Thái Lan do nhu cầu yếu và nguồn cung dồi dào từ thu hoạch vụ Hè Thu. Giá gạo Thái Lan tăng 4 USD/tấn trong tháng 8, còn gạo Ấn Độ tăng 1 USD/tấn.

Liên tục giảm nên giá gạo xuất khẩu bình quân 8 tháng của Việt Nam ước đạt 487 USD/tấn, giảm 8,8% so với cùng kỳ năm ngoái.

Hiện Philippin là thị trường tiêu thụ gạo lớn nhất của Việt Nam với 46,4% thị phần. 7 tháng đầu năm, xuất khẩu gạo sang thị trường này đạt tổng cộng 1,98 triệu tấn và hơn 924 triệu USD, tăng 56,9% về khối lượng và 39,8% về giá trị so với cùng kỳ năm ngoái. Giai đoạn này, giá trị xuất khẩu gạo sang thị trường Mỹ tăng mạnh nhất với 67,6%.

Hiện nay nguồn cung gạo tại nhiều nước trên thế giới suy giảm. Mới đây, Bộ Nông nghiệp Indonesia thông tin, sản lượng lúa từ tháng 1 đến tháng 8 là 49,82 triệu tấn, giảm 5 triệu tấn so với mục tiêu 54,89 triệu tấn cho năm 2022.

Tương tư, Pakistan, nước xuất khẩu gạo lớn thứ tư thế giới, chịu thiệt hại lớn về nông nghiệp, bao gồm cả lúa gạo, khi lũ lụt tàn phá những vùng đất nông nghiệp lớn của nước này, trong khi nhiệt độ cực cao ở các khu vực của Trung Quốc vào cuối tháng 8 đã gây thiệt hại cho sản lượng lúa gạo ở nhà nhập khẩu chủ lực lớn nhất thế giới.

Pakistan được dự báo sẽ mất khoảng 10% trong sản lượng lúa gạo ước tính khoảng 8,7 triệu tấn vào năm 2022. Giá lương thực đã tăng vọt tại các thị trường trên khắp Pakistan khi những cơn mưa tàn phá hủy hoại mùa màng và làm gián đoạn nguồn cung cấp, một dấu hiệu ban đầu cho thấy lũ lụt tồi tệ nhất trong nhiều thập kỷ đang tạo ra tình trạng thiếu lương thực vào thời điểm khủng hoảng tài chính.

Cùng với đó, nhu cầu mạnh mẽ từ Bangladesh đã củng cố giá gạo trong những tuần gần đây. Bangladesh có kế hoạch nhập khẩu khoảng 1,2 triệu tấn gạo trong vài tháng tới để tích trữ dự trữ và hạ nhiệt giá nội địa cao... Đây là cơ hội lớn để Việt Nam đẩy mạnh xuất khẩu gạo qua các thị trường này trong thời gian tới.

Các chuyên gia nhận định thời tiết khắc nghiệt ở một số quốc gia sản xuất gạo lớn trên thế giới, trong đó có Ấn Độ, Trung Quốc và Pakistan, đang đe dọa sản lượng gạo toàn cầu trong năm 2022, từ đó ảnh hưởng đến hơn 2 tỷ người ở châu Á đang xem gạo là loại lương thực chính.

Trong bối cảnh giá lương thực tăng vọt trong năm nay, giá gạo vẫn được duy trì ở mức dễ chịu do sản lượng thu hoạch dồi dào 4 năm trước đó. Dù vậy, sự kết hợp của nhiều yếu tố, trong đó có chi phí phân bón cao sau khi xung đột Nga - Ukraine nổ ra, đợt nắng hạn kỷ lục ở Trung Quốc, lượng mưa thấp ở Ấn Độ và lũ lụt ở Pakistan đang đe dọa sản lượng gạo và đẩy giá lên cao.

Tổ chức Lương Nông Liên Hiệp Quốc (FAO) cho biết hơn 90% lượng gạo trên thế giới được sản xuất và tiêu thụ ở châu Á - Thái Bình Dương. Trong khi đó, báo cáo được Bộ Nông nghiệp Mỹ công bố ngày 12/8, nguồn cung gạo toàn cầu dự kiến giảm 4,1 triệu tấn còn 697,3 triệu tấn trong vụ mùa 2022-2023, chủ yếu do sản lượng giảm ở Bangladesh và Ấn Độ.

Nếu không có bất thường thời tiết và thị trường, dự báo, xuất khẩu gạo của Việt Nam sẽ đạt 6,5 – 6,7 triệu và kim ngạch xuất khẩu đạt khoảng 3,2 - 3,3 tỷ USD.

Các doanh nghiệp xuất khẩu đều nhận định rằng, nhu cầu thị trường trong những tháng cuối năm vẫn tốt. Thêm vào đó, giá xuất khẩu sẽ tiếp tục giữ vững ở mức cao, thậm chí có thể còn tăng do ảnh hưởng xung đột Nga-Ukraine kéo theo giá các loại ngũ cốc và lương thực cao. Những yếu tố này được đánh giá có lợi cho việc xuất khẩu gạo của Việt Nam.

Nửa đầu năm 2022 mặc dù về cơ bản ổn định song vẫn bộc lộ một số yếu tố khó khăn tiềm ẩn liên quan đến giá cước vận tải biển cao, giá cả đầu vào sản xuất lúa gạo cao cũng như tình hình xung đột chính trị trên thế giới tác động đến giá các mặt hàng lương thực khác. Do vậy, để đảm bảo an ninh lương thực và xuất khẩu gạo, Bộ Công Thương đã và đang theo sát tình hình thị trường, nhằm đưa ra những khuyến nghị cần thiết.

Cùng với đó, Bộ Công Thương đề nghị, VFA và các doanh nghiệp xuất khẩu gạo cần tiếp tục đảm bảo việc thu mua lúa gạo cho nông dân, không để lúa gạo tắc đầu ra sau thu hoạch. Đặc biệt, doanh nghiệp cần nâng cao chất lượng gạo, đảm bảo các yêu cầu về dư lượng thuốc bảo vệ thực vật, kiểm dịch thực vật, truy xuất nguồn gốc để tận dụng tối đa ưu đãi từ các Hiệp định thương mại tự do.