Một cây cầu đường bộ xuyên quốc gia có thể giúp Thái Lan trở lại làm "con hổ kinh tế Đông Nam Á"?

Kế hoạch xây dựng một cây cầu nối đất liền Thái Lan với bán đảo Malay Peninsula để tạo động lực mới cho nền kinh tế lại đang được thảo luận ở Thái Lan. Nếu được xây dựng, cây cầu đường bộ này có thể cắt giảm thời gian vận chuyển hàng hóa từ Trung Đông và châu Âu đến và đi Đông Á giảm xuống khoảng 2 ngày so với tuyến đường biển hiện tại băng qua eo Malacca.

Thực tế, ý tưởng về một tuyến đường thương mại trên bộ cắt ngang qua bán đảo Malay Peninsula đã có từ thế kỷ 17 và tiếp tục được thảo luận trong bối cảnh chính phủ Thái Lan muốn thúc đẩy các công trình xây dựng công cộng lớn để trẻ hóa nền kinh tế. Tuy nhiên, dự án phải đối diện với nhiều chỉ trích liên quan đến chi phí xây dựng khổng lồ và khả năng hủy hoại môi trường.

Nhìn vào bản đồ Thái Lan và Malaysia, có thể thấy bán đảo Malay - Peninsula trải dài về phía nam kéo đến eo Malacca. Trong khi đó phần hẹp nhất ở giữa bán đảo chỉ có chiều rộng 44km với vịnh Thái Lan ở phía Đông và biển Andaman ở phía Tây.

Ý tưởng xây dựng một tuyến đường vận tải từ Đông sang Tây nằm hoàn toàn trên đất liền Thái Lan, cắt ngang qua eo Kra sẽ giúp rút ngắn khoảng 1.300km quãng đường mà các tàu chở hàng phải di chuyển vòng qua eo Malacca để vận chuyển hàng hóa giữa Đông Á đến Trung Đông và châu Âu.

Thủ tướng Thái Lan Prayuth Chan-ocha vào tháng 10/2020 đã yêu cầu các cơ quan liên quan nghiên cứu tính khả thi về việc xây dựng một cây cầu trên đất liền qua eo Kra. Kế hoạch là xây dựng các cảng cho tàu hàng lớn ở các tỉnh phía nam Ranong và Chumphon, đồng thời xây dựng tuyến đường sắt - đường cao tốc và ống dẫn dầu nối hai cảng này.

Bộ trưởng Bộ Giao thông Vận tải Saksayam Chidchob hồi tháng 6 đã nhấn mạnh tầm quan trọng của việc xây dựng một cây cầu trên bộ tại một hội thảo kinh doanh. Ông cho rằng dự án này sẽ “mở đường để Thái Lan có thể trở thành 'con hổ kinh tế' của Đông Nam Á một lần nữa". Nhiều quan chức Thái Lan tin rằng một cây cầu trên đất liền sẽ khiến tuyến đường biển xa xôi qua eo Malacca trở nên không còn cần thiết, đồng thời thu hút đầu tư của các công ty nước ngoài vào Thái Lan khi một đặc khu kinh tế được thành lập ở nơi tuyến đường này chạy qua.

Hồi những năm 2000, Chính phủ của cựu Thủ tướng Thái Lan Thaksin Shinawatra đã tiến hành một nghiên cứu về tính khả thi của việc đào một con kênh ngang qua eo Kra tương tự như kênh đào Suez của Ai Cập; nhưng dự án đã đổ vỡ sau cuộc đảo chính năm 2006. Chi phí để đào kênh nhân tạo dự kiến sẽ cực kỳ đắt đỏ, lên tới khoảng 30 tỷ USD. Thêm vào đó, việc kết nối Vịnh Thái Lan và Biển Andaman cũng sẽ rất khó khăn về mặt kỹ thuật do hai vùng nước chênh lệch nhau tới vài mét về độ cao mực nước biển.

Do đó, chính phủ hiện tại của Thái Lan đang nghiêng về phương án xây dựng một cây cầu đường bộ trên đất liền với ước tính chi phí rẻ hơn và khả thi hơn việc đào kênh. Một thành viên cấp cao trong nhóm chính sách kinh tế của chính phủ cho biết vào tháng 10/2020 rằng ý tưởng xây dựng kênh là hoàn toàn không thực tế. Trong một báo cáo được công bố vào tháng 1 năm nay, Viện ISEAS-Yusof Ishak, một tổ chức tư vấn có trụ sở tại Singapore, cho biết việc xây dựng một cây cầu trên đất liền ở Thái Lan sẽ tiêu tốn 60 tỷ baht (1,85 tỷ USD) - theo ước tính của chính phủ Thái Lan, ít hơn đáng kể so với một con kênh qua eo Kra.

Khi điều kiện tài chính của Thái Lan xấu đi do các gói hỗ trợ Covid-19, chính phủ Thái Lan đang tìm cách thu hút đầu tư từ các chính phủ và công ty nước ngoài thông qua quan hệ đối tác công tư.

Tuy nhiên, vẫn còn nhiều ý kiến cho rằng ý tưởng xây dựng kênh đào Thái Lan hợp lý hơn việc xây dựng cầu đường bộ. “Ý tưởng xây cầu đường bộ mang lại ít lợi thế do phải chuyển hàng hóa sang đường sắt hoặc xe tải tại đầu hai cảng”.

Theo Nikkei Asian Review, Trung Quốc được cho là đang quan tâm đến dự án kênh đào của Thái Lan trong khuôn khổ Sáng kiến Vành đai và Con đường. Nếu một con kênh được xây dựng, Trung Quốc sẽ không còn phải đưa các tàu vòng qua eo Malacca - nơi sự hiện diện của Mỹ là khá mạnh mẽ. 

Năm 2015, có thông tin cho rằng Trung Quốc và Thái Lan đã ký một bản ghi nhớ liên quan đến việc xây dựng kênh đào băng qua eo Kra, nhưng cả hai chính phủ đều phủ nhận báo cáo này. Hiệp hội Kênh đào Thái Lan cũng được cho là đang tiến hành nghiên cứu với các công ty Trung Quốc có quan hệ chặt chẽ với Bắc Kinh.

Nhìn chung, các nhà phân tích nhận định một dự án băng qua eo Kra dù là kênh đào hay cầu đường bộ chắc chắn sẽ để lại những ảnh hưởng lớn đến môi trường khu vực. 

Somboon Khamheng, một điều phối viên của Mạng lưới Nhân dân Bảo vệ Tài nguyên và Môi trường ở Songkhla và Satun nói rằng các biện pháp kích thích kinh tế dựa trên cái giá phải đánh đổi về môi trường là không cần thiết, do sinh kế của nhiều người dân hiện phụ thuộc rất lớn vào tài nguyên thiên nhiên và môi trường tại khu vực này.