Xăng dầu giá rẻ của Trung Quốc khiến nước Úc rơi vào "hiểm cảnh"

Vào tháng 2/2021, gã khổng lồ dầu mỏ Mỹ ExxonMobil tuyên bố sẽ đóng cửa nhà máy lọc dầu Altona gần Melbourne. Lý do được đưa ra bao gồm “nguồn cung cấp sản phẩm cạnh tranh vào Úc”, ám chỉ hoạt động nhập khẩu xăng dầu giá rẻ Trung Quốc. Theo đó, ExxonMobil sẽ chuyển nhà máy lọc dầu này thành kho nhập khẩu sản phẩm xăng dầu, dù chưa rõ thời gian chính thức chuyển đổi.

Trước đó, hồi tháng 10/2020, tập đoàn năng lượng BP cũng thông báo kế hoạch đóng cửa nhà máy lọc dầu Kwinana ở Tây Úc sau 65 năm hoạt động. BP cho hay: “Sự phát triển liên tục của các nhà máy lọc dầu quy mô lớn, hướng đến xuất khẩu trên khắp châu Á và Trung Đông đã làm thay đổi cấu trúc thị trường Úc”. Điều này khiến cho nhà máy lọc dầu Kwinana không còn hiệu quả về mặt kinh tế. Kwinana sẽ chính thức đóng cửa vào tháng 4 tới đây và chuyển đổi thành một kho nhập khẩu xăng dầu. Số lượng nhân viên bị cắt giảm hơn 90%, từ quy mô 650 người hiện tại xuống chỉ còn khoảng 60 người.

Như vậy, sau khi cả hai nhà máy lọc dầu của ExxonMobil và BP ngừng hoạt động, Úc sẽ chỉ còn lại hai nhà máy lọc dầu do các công ty địa phương điều hành, giảm mạnh từ con số 8 nhà máy hồi đầu những năm 2000. Phía Canberra hiện đang ngày càng quan ngại về vấn đề an ninh năng lượng khi lượng nhà máy lọc dầu ngày một giảm sút trong bối cảnh căng thẳng thương mại với Trung Quốc không có dấu hiệu hạ nhiệt.

Thực tế, các nhà máy lọc dầu ở Úc đã phải đối mặt với áp lực cạnh tranh ngày càng lớn từ nguồn cung dầu mỏ của Trung Quốc và Trung Đông. Năng lực lọc dầu của Trung Quốc đã tăng lên nhanh chóng kể từ năm 2015, được thúc đẩy bởi sự lớn mạnh của các công ty dầu khí khổng lồ như PetroChina (thuộc sở hữu nhà nước) hay China Petroleum & Chemical (còn gọi là Sinopec). Cơ quan Năng lượng Quốc tế dự kiến công suất lọc dầu hàng ngày của Trung Quốc sẽ tăng thêm 1,8 triệu thùng/ ngày chỉ trong vòng 6 năm, từ năm 2019 đến 2025.

Đà tăng này đồng thời thúc đẩy Trung Quốc xuất khẩu dầu mỏ giá rẻ sang các thị trường châu Á - Thái Bình Dương. Ở trong nước, các nhà máy lọc dầu lớn của Trung Quốc có thể cung cấp 300.000 đến 400.000 thùng dầu thô mỗi ngày - gấp hai đến bốn lần công suất các nhà máy vừa đóng cửa ở Úc. Quy mô lớn dẫn đến lợi thế về chi phí, cho phép các nhà cung cấp dầu mỏ Trung Quốc bán dầu với giá thành cạnh tranh tương đối mà các nhà máy lọc dầu ở Úc không thể bắt kịp. Dự kiến, dầu từ Trung Quốc sẽ chiếm hơn một nửa nguồn cung xăng dầu tại Úc trong năm nay.

Với việc dân số Úc ngày một tăng lên nhờ nhập cư, nhu cầu đối với các sản phẩm như xăng dầu và nhiên liệu máy bay tiếp tục tăng nhanh. Dữ liệu của chính phủ cho thấy mức tiêu thụ xăng dầu trung bình tại Úc đã đạt mức 1,05 triệu thùng/ngày trong năm tài chính 2018, tăng 16% so với năm tài chính 2010.

Một yếu tố khác khiến các nhà máy lọc dầu của Mỹ và châu Âu ngừng hoạt động tại Úc là xu hướng giảm thiểu các sản phẩm năng lượng có nguồn gốc từ dầu thô trong bối cảnh vấn đề biến đổi khí hậu ngày càng trở nên trầm trọng. Các ông lớn năng lượng phương Tây đang có xu hướng đầu tư vào khí tự nhiên hóa lỏng LNG, một loại nhiên liệu phát thải ít khí nhà kính hơn, ít gây ra hệ quả môi trường hơn. Hiện hàng loạt đại gia năng lượng như Royal Dutch Shell, Chevron và Total đều đã ký kết triển khai các dự án LNG lớn ở Úc.

Hai nhà máy lọc dầu còn lại của Úc cũng không loại trừ khả năng sẽ đóng cửa trong tương lai. Hồi tháng 9 năm ngoái, nhà máy Viva Energy đã cảnh báo sẽ xem xét tương lai các cơ sở sản xuất, bao gồm khả năng đóng cửa nếu nhà máy không còn hiệu quả về mặt kinh tế. Nhà máy Ampol sau đó một tháng cũng đưa ra thông báo tương tự.

Trước thực trạng này, phía Canberra hồi tháng 1/2021 đã đưa ra kế hoạch trợ cấp cho các sản phẩm xăng dầu sản xuất trong nước, sớm hơn 6 tháng so với dự định ban đầu. Nhưng cho đến nay, hiệu quả từ trợ cấp vẫn chưa rõ ràng.

Xu hướng đóng cửa nhà máy lọc dầu trong những năm gần đây đã làm tăng dần sự phụ thuộc của Úc vào các sản phẩm dầu mỏ nhập khẩu. Nguồn dầu mỏ nhập khẩu chiếm tới 65% sản lượng tiêu thụ trong năm tài chính 2019 và con số này dự kiến sẽ đạt 79% vào năm nay. Dễ thấy, Trung Quốc là nước hưởng lợi lớn nhất từ xu hướng này. 

Tính đến năm 2019, Singapore là nước cung cấp các sản phẩm xăng dầu hàng đầu vào thị trường Úc tính theo giá trị, với thị phần 26%. Tiếp theo đó là Hàn Quốc (18%), Nhật Bản và Trung Quốc (14%). Nhưng thị phần của xăng dầu Trung Quốc đang có xu hướng tăng mạnh hơn trong những năm gần đây. Alexander Yap, nhà phân tích cấp cao của S&P Global Platts Analytics nhận định: “Có thể Trung Quốc sẽ sớm vượt qua Singapore”.

Nguy cơ ngừng nhập khẩu xăng dầu Trung Quốc không chỉ tác động rõ rệt đến cuộc sống hàng ngày của người dân Úc mà còn đặt ra thách thức lớn về mặt quốc phòng với nước này, chẳng hạn như thiếu hụt nhiên liệu cho máy bay chiến đấu. Canberra có lý do để lo ngại, nhất là khi căng thẳng giữa Úc và Trung Quốc leo thang trong nhiều tháng qua. Trung Quốc cho đến nay đã tạm dừng hoặc hạn chế nhập khẩu nhiều sản phẩm của Úc. Không loại trừ khả năng nước này có thể sử dụng các quy định hạn chế xuất khẩu đánh vào các lô hàng nhiên liệu, xăng dầu. Trong trường hợp đó, đảm bảo an ninh năng lượng sẽ là thách thức khó khăn với Canberra.