Sửa đổi Luật Doanh nghiệp: Cần làm rõ khái niệm doanh nghiệp nhà nước

Khái niệm doanh nghiệp nhà nước bao gồm doanh nghiệp nhà nước nắm 100% vốn và doanh nghiệp có vốn nhà nước chi phối.

Mở rộng khái niệm doanh nghiệp nhà nước

Theo ông Phan Đức Hiếu, Phó viện trưởng Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương (CIEM), trước đây Luật Doanh nghiệp quy định Doanh nghiệp nhà nước là 1à 100% vốn nhà nước. Nhưng Nghị quyết Trung ương 5 khóa XII lại có những định hướng khác, bao gồm cả những doanh nghiệp chiếm phần vốn chi phối. Theo ông Hiếu, khái niệm doanh nghiệp nhà nước của Luật Doanh nghiệp 2014 đã phản ánh và thực hiện đúng, nhưng chưa đầy đủ tinh thần của Nghị quyết 12 – NQ/TW. Theo đó, khái niệm doanh nghiệp nhà nước cần phải chia thành 2 loại thay vì hiểu doanh nghiệp 100% vốn nhà nước. Một là doanh nghiệp mà Nhà nước nắm giữ 100% vốn điều lệ. Hai là doanh nghiệp mà Nhà nước không nắm giữ 100% vốn điều lệ nhưng có sở hữu đến mức chi phối doanh nghiệp đó.

Theo dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều Luật Doanh nghiệp, tại điều 87a về doanh nghiệp nhà nước cần liệt kê rõ những doanh nghiệp mà Nhà nước sở hữu 100% vốn điều lệ và doanh nghiệp có cổ phần, phần vốn góp chi phối của Nhà nước.

Doanh nghiệp mà Nhà nước sở hữu 100% vốn điều lệ thì áp dụng quy định về tổ chức quản lý theo Chương IV Luật doanh nghiệp. Đồng thời, đổi tên Chương từ “doanh nghiệp Nhà nước” thành “doanh nghiệp mà Nhà nước sở hữu 100% vốn điều lệ”. Doanh nghiệp có cổ phần, phần vốn góp chi phối của Nhà nước thì tùy vào hình thức pháp lý sẽ áp dụng quy định về tổ chức quản lý tương ứng áp dụng chung cho các doanh nghiệp.

Theo báo cáo của CIEM, Luật Doanh nghiệp hiện có 4 phương án quy định khái niệm doanh nghiệp nhà nước, bao gồm:

Thứ nhất, phương án trên 65% vốn điều lệ: mức độ chi phối là tuyệt đối, nhà nước quyết định tất cả các vấn đề hệ trọng của doanh nghiệp.

Thứ hai, phương án trên 50% vốn điều lệ: mức độ chi phối chủ động cộng với quyết định phần lớn các vấn đề quan trọng của doanh nghiệp (gồm nhân sự, điều lệ).

Thứ ba, phương án trên 35% vốn điều lệ: mức độ chi phối là thụ động/ thực hiện quyền phủ quyết để định hướng doanh nghiệp.

Thứ tư, phương án chỉ cần có vốn nhà nước, nhà nước có quyền trực tiếp/ gián tiếp bổ nhiệm các thành viên hội đồng quản trị, Tổng giám đốc, quyết định điều lệ doanh nghiệp: mức độ chi phối là quyết định những vấn đề lớn của doanh nghiệp không phụ thuộc vào tỷ lệ sở hữu.

Cũng theo CIEM, việc quyết định lựa chọn phương án nào cũng cần tính tới một số yếu tố như tâm lý của nhà đầu tư hoặc tác động đến tiến trình cải cách doanh nghiệp nhà nước.Về điều này, theo CIEM việc lựa chọn phương án trên 50% vốn điều lệ hợp lý hơn các phương án còn lại.

Hơn 1.000 công ty cổ phần sẽ trở thành doanh nghiệp nhà nước

Theo thống kê của báo cáo số 480/BC-CP ngày 12/10/2018, hiện có 526 doanh nghiệp do nhà nước nắm 100% vốn, bên cạnh đó có 294 công ty cổ phần có cổ phần nhà nước do Bộ, UBND tỉnh thành quản lý. Số liệu của Tổng cục Thống kê cho biết, đến ngày 1/1/2018, cả nước có 1.204 doanh nghiệp 100% vốn nhà nước thuộc mọi cấp độ quản lý; 1.282 công ty cổ phần có cổ phần nhà nước lớn hơn 50% thuộc mọi cấp quản lý (bao gồm cả công ty con của tập đoàn, tổng công ty nhà nước).

Như vậy, sẽ có thêm 1.282 công ty cổ phần được gọi là doanh nghiệp nhà nước và trở thành đối tượng điều chỉnh của pháp luật về doanh nghiệp nhà nước.

Nếu tính theo các doanh nghiệp nhà nước có vốn lớn hơn 50% theo con số mới nhất công bố trong Sách trắng doanh nghiệp năm 2019 của Bộ Kế hoạch và Đầu tư, số lượng doanh nghiệp nhà nước sẽ còn gia tăng hơn nữa. Cụ thể, sẽ có thêm 2.486 doanh nghiệp trở thành doanh nghiệp nhà nước.

Ông Lê Song Lai, Phó Tổng giám đốc công ty Đầu tư và Kinh doanh vốn Nhà nước (SCIC) cho rằng, nhiều tác động và có thể sẽ phải làm rõ nhiều khái niệm. Chẳng hạn như vốn nhà nước, khái niệm cũng cần phải làm rõ, đánh giá tác động có thể có nếu khái niệm doanh nghiệp nhà nước được thay đổi, kể cả đối với các hiệp định tự do thương mại như CPTPP. Việc sửa đổi khái niệm doanh nghiệp nhà nước sẽ mở rộng phạm vi, đối tượng được áp dụng và thay đổi cách quản trị của các doanh nghiệp nhà nước.

Theo TS. Lê Xuân Bá – nguyên Viện trưởng CIEM, đơn vị soạn thảo nội dung sửa đổi Luật Doanh nghiệp cần bám sát quan điểm đổi mới, đưa các ý tưởng, nội dung tiến bộ vào Luật nhằm phục vụ mục tiêu hỗ trợ doanh nghiệp phát triển tối đa, với tinh thần cởi mở và minh bạch. Không nên mở rộng phạm vi quy định đối với doanh nghiệp nhà nước, nhất là đối với trường hợp Nhà nước góp ít vốn.

Hiện có 9 luật quy định về chủ thể doanh nghiệp nhà nước, trong đó các luật gây tác động trực tiếp nếu một doanh nghiệp được xác định là doanh nghiệp nhà nước nước gồm: Luật Đấu thầu, Luật Xây dựng và Luật Ngân sách nhà nước.