Công ty lâu đời nhất thế giới Kongo Gumi: Vượt qua chiến tranh nhờ bán...quan tài

Nhà Kongo thực chất có nguồn gốc là dân nhập cư từ Hàn Quốc. Năm 578 SCN, Thái tử Nhật Bản Shotoku đã gửi lời mời gia đình thợ mộc lành nghề Shigemitsu Kongo từ vương quốc Baekje Silla (nay thuộc bán đảo Triều Tiên) đến xây dựng ngôi chùa Shitennoji, nay thuộc Osaka. Đó là ngôi chùa Phật giáo đầu tiên tại Nhật Bản, giữ vai trò quan trọng trong quá trình truyền bá Phật giáo vào đất nước Samurai. Thái tử nhiếp chính Shotoku được biết đến là một Phật đồ trung thành, ông muốn kiến tạo hệ thống chùa chiền rộng khắp nước Nhật nhưng không may thay, người Nhật khi đó chưa có kinh nghiệm trong xây dựng chùa chiền.

Dưới sự tin tưởng của Thái tử, gia đình Shigemitsu Kongo đã hoàn thành công trình chùa Shitennoji nổi tiếng vẫn còn tồn tại đến ngày nay. Quần thể chùa hoành tráng với tòa tháp 5 tầng thờ cúng Tứ Đại Thiên Vương - người bảo hộ thế giới trong quan niệm xưa, một kim các tự để lưu giữ kinh Phật, một phòng thuyết pháp nơi các tín đồ nghe giảng đạo nhà Phật và cổng tam quan đặc trưng của các ngôi chùa thờ Phật thời bấy giờ. 

Sau thành công lớn lao này, Shigemitsu Kongo lấy họ của mình lập nên công ty Kongo Gumi, nay được biết đến như công ty lâu đời nhất hành tinh. Kongo Gumi được quản lý với quy mô gia đình, thừa kế qua nhiều thế hệ con trai, con gái hoặc con rể với sự lựa chọn phẩm chất đặc biệt gắt gao. Chỉ những thành viên gia đình có đủ tư cách lãnh đạo và tầm nhìn chiến lược, trải qua sự đào tạo bài bản của gia tộc mới trở thành người thừa kế tiếp theo của Kongo Gumi. Chính sự nghiêm khắc này được xem là bí quyết giữ cho Kongo Gumi tồn tại qua nhiều thế kỷ, nhiều triều đại, mặc kệ những đế chế huy hoàng hay sụp đổ, bất chấp cả chiến tranh hay hòa bình.

Kongo Gumi gắn bó với lĩnh vực xây dựng chùa chiền, tồn tại dựa trên niềm tin tâm linh bất diệt của người Nhật Bản. Ở đâu có đạo Phật, ở đó có chùa chiền. Cứ như thế, cùng với đạo Phật ăn sâu bén rễ vào đời sống tâm linh hàng triệu tín đồ, Kongo Gumi cũng trường tồn suốt 15 thế kỷ, làm nên những công trình tinh hoa mà phần nhiều trong số đó còn tồn tại đến ngày nay.

Năm 578 SCN, khi tàn dư của đế chế La Mã sau ngày sụp đổ vẫn còn âm thầm hoạt động, khi nhà tiên tri Muhammad đang trưởng thành trong lãnh địa đất thiêng Mecca, khi đế quốc Maya đang bước vào thời kỳ huy hoàng ở Trung Mỹ, thì tại Nhật Bản, công ty lâu đời nhất hành tinh Kongo Gumi cũng đặt những viên gạch đầu tiên cho hành trình dài 15 thập kỷ của mình.

Với nền tảng là công trình chùa Shitennoji, thời gian đầu, nguồn thu nhập chính của Kongo Gumi đến từ hoạt động bảo trì, sửa chữa và tái thiết ngôi chùa này. Nhưng cùng với sự phát triển rực rỡ của Phật giáo nhiều thế kỷ sau đó, Kongo Gumi dần nhận được những công trình xây dựng các quần thể kiến trúc Phật giáo đồ sộ, quy mô khác như đền Horyuji năm 607, chùa Koyasan năm 816, Lâu đài Osaka năm 1583. Đặc biệt, Seigantoji, một trong những công trình chùa chiền được các nghệ nhân nhà Kongo dồn hết tâm sức ngày nay đã được UNESCO công nhận là di sản văn hóa thế giới. 

Sự khéo léo, tỉ mẩn và am hiểu kiến trúc Phật giáo sâu sắc đã biến những công trình nhà Kongo Gumi trở thành biểu tượng cho nghệ thuật tôn giáo suốt hàng trăm năm. Ngay cả vào thời kỳ 1868-1912, khi các nỗ lực tẩy chay Phật giáo bùng nổ gây thiệt hại cho nhiều kiến trúc chùa chiền, Kongo Gumi vẫn tồn tại và ngày càng lớn mạnh.

Thế chiến II kéo đến, những ngôi chùa lúc này không còn là ưu tiên hàng đầu trong tín ngưỡng tâm linh Nhật Bản. Người Nhật quằn quại vì nạn đói và mất mát, Kongo Gumi quyết định chuyển hướng sang sản xuất những bộ quan tài mà đáng buồn thay doanh số lúc nào cũng cao ngất ngưởng tại thời điểm đó. Tận dụng lợi thế chạm trổ thủ công, những cỗ quan tài không ngờ lại giúp Kongo Gumi “sống khỏe” trong một giai đoạn tăm tối của nền kinh tế Nhật Bản. 

Thế chiến kết thúc, Kongo Gumi lại trở về với lĩnh vực xây dựng, tôn tạo và tu bổ chùa chiền vốn đã chịu ảnh hưởng nặng nề dưới bom đạn chiến tranh. Công ty phục dựng nhiều ngôi chùa trở về nguyên trạng, rồi dần chuyển hướng sang xây dựng các công trình chùa chiền bê tông bền bỉ, có độ bền cao để thích nghi với những trận động đất kinh hoàng. Sự linh hoạt, chuyển hướng liên tục đã đưa con thuyền Kongo Gumi đi thêm một thế kỷ nữa, trước khi cuộc khủng hoảng tài chính chấm dứt hành trình của nó ở năm thứ 1.428.

Đó là vào năm 2006, giữa cuộc khủng hoảng tài chính tồi tệ của Nhật Bản, huyền thoại Kongo Gumi đã chính thức tuyên bố phá sản, chấm dứt hành trình 1.428 năm huy hoàng. 

Nguyên nhân khiến Kongo Gumi sụp đổ bắt nguồn từ những khoản nợ từ thập niên 80 của thế kỷ II, khi bong bóng nhà đất nở rộ ở thị trường Nhật Bản, và người lãnh đạo của công ty khi đó đã đưa ra một quyết định sai lầm là đầu tư vào bất động sản. Khi bong bóng vỡ tan và thị trường hoảng loạn, Kongo Gumi phải gánh trên vai khoản nợ khổng lồ.

Thực tế, nếu không có cuộc khủng hoảng tài chính tồi tệ vào hơn 2 thập kỷ sau đó, có thể Kongo Gumi vẫn sống tốt cho đến ngày nay, bởi căn cơ lịch sử 15 thế kỷ đã để lại cho công ty nhiều nguồn lực sinh tồn. Nhưng khủng hoảng lại đến sớm, dồn công ty vào chân tường và giám đốc điều hành Kongo Gumi khi đó gần như không thể làm gì trước khoản nợ người tiền nhiệm để lại.

Một yếu tố nữa được tờ Bloomberg chỉ ra sau đó là việc đời sống tín ngưỡng tâm linh của người Nhật dường như đã thay đổi. Theo Bloomberg, kể từ năm 1998, nhu cầu xây dựng, tu bổ các công trình chùa chiền ở Nhật Bản giảm xuống mức tối đa do ảnh hưởng của khủng hoảng kinh tế và các biến động xã hội. Nguồn thu không được đảm bảo trong khi gánh nặng nợ ngày một phình to chính là con đường đưa Kongo Gumi đến “ngày tàn” của một huyền thoại.

Một cuộn giấy dài tới 3 mét ghi lại lịch sử nhà Kongo từ năm 578 đến hết thế kỷ 17 vẫn được bảo tồn đến hiện tại, như minh chứng cho những cống hiến vĩ đại của gia tộc Kongo. Giờ đây, Kongo Gumi vẫn hoạt động dưới danh nghĩa một chi nhánh của Takamatsu và báo lãi hàng trăm triệu Yên Nhật mỗi năm. Sự sụp đổ hồi năm 2016 dường như không làm mất đi giá trị vĩnh hằng mà Kongo đã in dấu trong những công trình kiến trúc khắp đất nước Nhật Bản suốt 15 thế kỷ qua. Có thể một ngày, Kongo Gumi sẽ lại hồi sinh, tiếp tục hành trình thử thách thời gian đúng như tinh thần bền bỉ chỉ thuộc về Nhật Bản.